Μια αρχαιολογική έκθεση που αφηγείται την κεντρική θέση των αισθησιακών και ερωτικών εικόνων στην Πομπηία. Με ένα πολύ ετερογενές κοινό, προερχόμενο από όλο τον κόσμο, που επιστρέφει στην Πομπηία τους τελευταίους μήνες μετά από τα δυο χρόνια απουσίας, το ερώτημα πώς να εξηγήσουμε την πανταχού παρουσία του αισθησιασμού στη φαντασία της Πομπηίας είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
Η έκπληξη, η περιέργεια, η αμηχανία είναι από τα συναισθήματα που έχουν βιώσει οι αρχαιολόγοι και οι επισκέπτες μπροστά σε πίνακες και γλυπτά από την Πομπηία και τις άλλες πόλεις και τις τοποθεσίες γύρω από τον Βεζούβιο, από την περίοδο των πρώτών ανακαλύψεων τα τέλη του 1700 με ερωτικό περιεχόμενο. Με την πρόοδο των ανασκαφών έγινε ολοένα και πιο εμφανές ότι εικόνες με αισθησιακό περιεχόμενο, συχνά απομακρυσμένες από μια κλασικιστική θεώρηση του αρχαίου κόσμου, χαρακτήριζαν σχεδόν όλους τους χώρους της πόλης, από ιδιωτικές οικίες μέχρι ιαματικά λουτρά, από ταβέρνες και σκοτεινές ταβέρνες, σε δημόσιους χώρους της κοινότητας. Μεταξύ των τελευταίων ανακαλύψεων, που έχουν προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι η οικία της Λήδας και του Κύκνου και το τελετουργικό άρμα με ερωτικές διακοσμήσεις της Civita Giuliana.
Στις ιδιωτικές οικίες της εποχής, ανεξαρτήτως κοινωνικού επιπέδου του ιδιοκτήτη, αλλά και σε δημόσιους χώρους, η απεικόνιση άσεμνων σεξουαλικών σκηνών στους τοίχους ήταν αρκετά συνηθισμένη, ωστόσο δεν θεωρούνταν σκανδαλώδης.
Περίπου εβδομήντα απεικονίσεις, συμπεριλαμβανομένων δύο μεταλλίων διακοσμημένων με εικόνες σατύρων και νυμφών που εντοπίστηκαν σε ένα τελετουργικό άρμα. (βλπ Αναγνώστης 3/03/2021) Στην έκθεση φιλοξενείται και μία σκηνή με τη φιγούρα της Λήδας να μένει έγκυος από τον Δία, μεταμφιεσμένο σε κύκνο, η οποία ανακαλύφθηκε το 2019. Αρκετές απεικονίσεις που δείχνουν ζευγάρια σε ξεκάθαρα σεξουαλικές σκηνές έχουν βρεθεί στις ρωμαϊκές οικίες. Οι απεικονίσεις αυτές είναι παρόμοιες με εκείνες, που αποκαλύφθηκαν στους οίκους ανοχής (Lupanarae), οι οποίοι θάφτηκαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.
Οι μελετητές έχουν την τάση να ερμηνεύουν κάθε δωμάτιο που είναι διακοσμημένο με αυτές τις σκηνές ως κάποιο είδος οίκου ανοχής και συχνά έχουν ερμηνεύσει τις σεξουαλικές τοιχογραφίες στους οίκους ανοχής ως μενού των προσφερόμενων υπηρεσιών. Η καθημερινή ζωή των αρχαίων κατοίκων της Πομπηίας ήταν εξίσου περίπλοκη με τη δική μας και είναι επικίνδυνο να ανασυνθέσουμε τι συνέβη κρίνοντας μόνο από τις εικόνες.
Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης νωπογραφίες που απεικονίζουν ομοφυλοφιλικές σκηνές και ένα άγαλμα που βρέθηκε στην Οικία του Bracciale d’oro, ένα από τα πλουσιότερα σπίτια της Πομπηίας. Η εικόνα δείχνει έναν νεαρό άνδρα που εικάζεται ότι υπηρετεί ποικιλοτρόπως τον κύριό του κατά τη διάρκεια συμποσίων.
Μάλιστα, η έκθεση περιλαμβάνει, εκτός από την έκθεση στην Palestra Grande, μια διαδρομή για την ανακάλυψη των διαφόρων κτιρίων της Πομπηίας που χαρακτηρίζονται από τοιχογραφίες και αναφορές στο θέμα, με πρόσβαση μέσω της εφαρμογής My Pompeii, η οποία περιλαμβάνει μια ειδική ενότητα.
Ανάμεσα στα 70 έργα που εκτίθενται, όλα από τις αποθήκες του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας, επίσης τα δύο χάλκινα μετάλλια με ερωτικές σκηνές του τελετουργικού άρματος από τη Civita Giuliana και η εκλεπτυσμένη οροφή του cubiculum (υπνοδωμάτιο) που βρέθηκε σε κατάρρευση στο πάτωμα, στη συνέχεια επανασυναρμολογήθηκαν και αποκαταστάθηκαν, της Οικίας της Λήδας και του Κύκνου, και οι τρεις τοίχοι του θαλάμου της Villa di Gragnano στην τοποθεσία Carmiano, που ξαναχτίστηκε μετά την πρόσφατη αποκατάσταση.
Στον κεντρικό πυρήνα της έκθεσης στεγάζονται έργα από τις αριστοκρατικές επαύλεις της Oplontis, – Ερμαφρόδιτου και Σάτυρου και δύο ζευγαριών Κενταύρων.
Με την επιμέλεια του διευθυντή του Gabriel Zuchtriegel και της αρχαιολόγου Maria Luisa Catoni,, η έκθεση στοχεύει να αποτελέσει ένα «κλειδί για την κατανόηση» που βοηθά το κοινό να κατανοήσει καλύτερα αυτό που βλέπει στον αρχαιολογικό χώρο της Πομπηίας. Η έκθεση ενισχύει επίσης τις πρόσφατες ανακαλύψεις στο πλαίσιο του Great Pompeii Project και τις νέες έρευνες που διεξήχθησαν υπό τη διεύθυνση του Massimo Osanna, τώρα Γενικού Διευθυντή Μουσείων και Αρχαιολογικών χώρων της Ιταλίας.
Τέλος την έκθεση πλαισιώνει και ένας οδηγός για παιδιά με τίτλο «Οι Κένταυροι της Πομπηίας», με την υπογραφή της Daniela Pergreffi, που στοχεύει να εξηγήσει ένα «δύσκολο» θέμα σε παιδιά. Εκτός από την έκθεση, οι μικροί και μεγάλοι αναγνώστες θα γνωρίσουν μια σειρά από κεντρικά πρόσωπα του αρχαίου μύθου, από τον Νάρκισσο μέχρι τον Διόνυσο και την Αριάδνη.
Από αυτή την «διδακτική» ανάγκη είναι εμπνευσμένη η νέα έκθεση που διοργανώνει το Αρχαιολογικό Πάρκο της Πομπηίας με τον τίτλο «Τέχνη και αισθησιασμός στις οικίες της Πομπηίας» και εγκαινιάστηκε στις 21 Απριλίου στην Palestra Grande στην Πομπηία και θα παραμείνει ανοιχτή έως τις 15 Ιανουαρίου του 2023.
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
