Η Στοά του Αττάλου (εικ.1) βρίσκεται στο χώρο της αρχαίας Αγοράς στους πρόποδες της Ακρόπολης. Χτίστηκε γύρω στο 150 π.Χ. και δωρήθηκε από το βασιλιά της Περγάμου Άτταλο τον Β’ στο λαό των Αθηνών.
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
Ήταν το μεγαλύτερο οικοδόμημα στον Ελλαδικό χώρο και ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα στην αρχαιότητα. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, στο οποίο εκτίθενται τα ευρήματα από τις ανασκαφές του χώρου της αρχαίας Αγοράς (εικ.2). Στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας υπήρχαν τα κατάλοιπα κτηρίου στον χώρο που αργότερα κατέλαβε η Στοά του Αττάλου που έχουν ταυτισθεί με δικαστήριο βάσει των ευρημάτων: μία αυτοσχέδια πήλινη κάλπη που περιείχε χάλκινες δικαστικές ψήφους και σφαίρα κληρωτηρίου, συσκευής για την κλήρωση των δικαστών την ημέρα της δίκης.
Ανάμεσα στα σημαντικά εκθέματα του Μουσείου της Στοάς του Αττάλου συγκαταλέγονται:
-τμήμα μαρμάρινου κληρωτηρίου 5ος – 4ος αιώνας π.Χ. (εικ.3)
Οι κληρωτίδες κατασκευασμένες από ξύλο ή μάρμαρο είχαν στην επιφάνειά τους χαραγμένες 5-11 στήλες από εγκοπές σε 50 οριζόντιες σειρές η κάθε μία. Στις εγκοπές οι υποψήφιοι τοποθετούσαν τα πινάκια. Στη μια πλευρά υπήρχε κατακόρυφος σωλήνας με χοάνη στο επάνω μέρος, όπου μέσα τοποθετούσαν λευκά και μαύρα σφαιρίδια με τυχαία σειρά.
-ένα χάλκινο σφαιρίδιο κληρωτηρίου.
Όσοι πολίτες ήταν διαθέσιμοι για τα καθήκοντα του δικαστή και επιθυμούσαν να κληρωθούν για ένα χρόνο πήγαιναν το πρωί στο χώρο των κληρωτίδων, οι οποίες ήταν στις εισόδους των δικαστηρίων και τοποθετούσαν σε μια εγκοπή το χάλκινο πινάκιό τους. Με το στρόφαλο που υπήρχε στο κάτω μέρος του σωλήνα ελευθέρωναν τα σφαιρίδια. Ανάλογα με το αν το σφαιρίδιο ήταν λευκό ή μαύρο οι υποψήφιοι των οποίων τα πινάκια βρίσκονταν σε μια οριζόντια σειρά εκλέγονταν δικαστές τη συγκεκριμένη ημέρα.
-χάλκινα πινάκια δικαστών πάνω στα οποία είναι γραμμένα το όνομα, το πατρώνυμο και ο δήμος, στον οποίο ανήκαν.
-χάλκινες δικαστικές ψήφοι με την επιγραφή ΨΗΦΟΣ ΔΕΜΟΣΙΑ.(εικ.4)
Οι ψήφοι με τον συμπαγή άξονα ήταν αθωωτικές ενώ οι ψήφοι με το διάτρητο άξονα ήταν καταδικαστικές.
Δύο τρόποι ψηφοφορίας εφαρμόστηκαν διαδοχικά στα δικαστήρια της αρχαίας Αθήνας. Έως το 390 π.Χ. κάθε δικαστής λάμβανε μία ψήφο, ένα χαλίκι (στα αρχαία ελληνικά το χαλίκι ονομαζόταν ψήφος) είτε ένα μικρό κομμάτι αγγείου (το οποίο ονόμαζαν όστρακο) και στο τέλος της δίκης πλησίαζε τις δύο κάλπες, μία υπέρ και μία κατά του κατηγορουμένου, και έριχνε την ψήφο του στην μία ή την άλλη.
Από το 390 π.Χ. κάθε δικαστής λάμβανε δύο ψήφους. Είχαν σχήμα δίσκου με κάθετο άξονα στο κέντρο και ήταν κατασκευασμένες από κράμα χαλκού. Ο άξονας της μιας ψήφου ήταν συμπαγής και σήμαινε αθώος ενώ της άλλης διάτρητος και σήμαινε ένοχος. Οι ψήφοι έφεραν χαραγμένη την επιγραφή ΨΗΦΟΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ή ένα ανάγλυφο γράμμα που δήλωνε συγκεκριμένο δικαστήριο. Στο τέλος των αγορεύσεων κάθε δικαστής έριχνε στην κάλπη των έγκυρων ψήφων εκείνη που εξέφραζε την άποψή του και σε μια άλλη την περιττή.
Η διαδικασία αυτή εξασφάλιζε με απόλυτα αμερόληπτο τρόπο την επιλογή και την κατανομή των δικαστών. Οι δικαστές δεν προέρχονταν από συγκεκριμένη τάξη ή ομάδα επαγγελματιών και ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα του συνόλου της κοινωνίας. Το υψηλό αίσθημα δικαίου απομάκρυνε τα νοσηρά στοιχεία του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος. Όλα αυτά σχετίζονται με τη δημόσια ζωή στην αρχαία Αθήνα και αποτελούσαν ισχυρό παράγοντα αποτροπής της διαφθοράς.
Άραγε θα ήταν μια κάποια λύση και για τις δημοκρατικές μεταβιομηχανικές κοινωνίες; Ίδωμεν…
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
