Ανάμεσα σε Μυστρά και Μονεμβασιά, χτισμένο στους πρόποδες του Πάρνωνα το Γεράκι Λακωνίας με τα περίτεχνα σπίτια, τα πλακόστρωτα σοκάκια, τα παραδοσιακά καφενεία και μια όμορφη πλατεία συνθέτουν μια γραφική μικρή κωμόπολη περίπου 1.244 κατοίκων που αξίζει να επισκεφθείς και για τους βυζαντινούς «θησαυρούς» της.
Το χωριό και το Κάστρο
Κτισμένο στα 330 μέτρα υψόμετρο στις δυτικές πλαγιές του Πάρνωνα το Γεράκι του Δήμου Ευρώτα παραμένει ένας από τους πιο παραδοσιακούς οικισμούς της Λακωνίας. Τα παλιά πέτρινα αρχοντικά σπίτια, τα μαγαζάκια του 19ου αιώνα, η εντυπωσιακή είσοδος της οικίας Γεώργιου Μαρούδη του 1907 η οποία έχει αδελφοποιηθεί με την είσοδο του Παλάτσο Ντουρίνι στο Μπολονιάνο της Ιταλίας, μπορεί να υποδηλώνουν τη διαφορετική ταυτότητά του, αλλά δεν μαρτυρούν ούτε την αδιάλειπτη κατοίκησή του εδώ και 2.500 χρόνια, ούτε τα ενδιαφέροντα στοιχεία που συγκεντρώνει.
Για να τα ανακαλύψετε θα χρειαστεί να ανηφορίσετε προς την Ακρόπολη για να δείτε τα ερείπια της πόλης Γερόνθραι, που φαίνεται ότι κατοικούνταν από την 3η χιλιετία π.Χ., να κατευθυνθείτε προς την έξοδο του χωριού για να θαυμάσετε το καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό κάστρο (5 χλμ. από το χωριό) που αποτέλεσε στήριγμα του Δεσποτάτου του Μυστρά και συμμετείχε ενεργά μέχρι και στην Επανάσταση και φυσικά να περιπλανηθείτε στις γειτονιές του για να εντοπίσετε τις βυζαντινές εκκλησίες με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες που υπολογίζονται στις 30.
Σπάνια περίπτωση βυζαντινού οικισμού
Το Παλιογέρακο αποτελεί μια σπάνια περίπτωση βυζαντινού οικισμού που διατηρεί τη μορφή που είχε τον 15ο αιώνα μ.Χ. χωρίς μεταγενέστερες επεμβάσεις, επειδή εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του.
Σήμερα ο βυζαντινός οικισμός του Παλιογέρακου είναι οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος μετά το έργο του Ε.Σ.Π.Α. (2007-2013) με τις απαραίτητες υποδομές υποδοχής επισκεπτών. Στην είσοδο του χώρου κατασκευάστηκε κτήριο υποδοχής, διαμορφώθηκαν τα κύρια μονοπάτια του οικισμού, τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες και πραγματοποιήθηκαν αναστηλωτικές εργασίες στα τείχη του κάστρου και σε επιλεγμένα κτίρια κατοικιών. Οι τοιχογραφίες των εκκλησιών έχουν συντηρηθεί παλαιότερα.
Όνομα, ιστορία και τοποθεσία
Η ονομασία της περιοχής, προέρχεται από έναν Βυζαντινό άρχοντα, ονόματι Ιερακό. Σαν περιοχή παρουσιάζει έντονη κοινωνικό-πολιτισμική δραστηριότητα από αρχαιοτάτων χρόνων (περίπου 4000 π.Χ.) Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους σημειώνεται σημαντική πρόοδος και το Γεράκι αναπτύξει μια ισχυρή δυναμικότητα που του επιτρέπει να πρωταγωνιστεί στην ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας. Όλα αυτά έχοντας πάντα ως πρότυπο τις άλλες βυζαντινές επαρχίες. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το Γεράκι χαρακτηρίστηκε ως μία μικρογραφία του Μυστρά.
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Οθωμανούς ακολουθεί στον ελλαδικό χώρο και η λεγόμενη Φραγκοκρατία (1204 ). Όσο αφορά την Πελοπόννησο, οι Φράγκοι την διαίρεσαν σε 12 μεγάλες βαρονίες και τοπαρχίες. Σε μια από αυτές ανήκε και το Γεράκι το οποίο αποτέλεσε έδρα της ομώνυμης βαρονίας με 6 τιμάρια. Επικεφαλής της περιοχής του Γερακίου, ορίζεται ο Γάλλος βαρόνος Γκι ντε Νιβελε, ο οποίος αποφασίζει την κατασκευή του κάστρου λόγω γεωπολιτικής θέσης (ανάμεσα στα κάστρα Μυστρά και Μονεμβασίας), αλλά και για την εποπτεία της περιοχής του Έλους και γενικότερα της κοιλάδας. Η ακριβής ημερομηνία οικοδόμησης του κάστρου μας είναι άγνωστη, αν και σύμφωνα με την μαρτυρία του Bon, τοποθετείται γύρω στο 1209 με 1210.
Η επιλογή της τοποθεσίας κάθε άλλο τυχαίο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Κτίστηκε σε χαμηλό λόφο, στις νοτιοδυτικές πλαγιές του ορούς Πάρνωνα, χαρακτηρίζεται ως ορεινού τύπου κάστρο, ενώ λόγο της θέσης του, η μορφολογία της περιοχής του προσέφερε και φυσική οχύρωση. Τέλος, η θέση αυτή προσέφερε και την δυνατότητα επικοινωνίας με αλλά κάστρα (Μυστράς, Μονεμβασία).
Η οικοδόμηση του Κάστρου
Η οικοδόμηση του κάστρου του Γερακίου διακρίνεται σε 2 φάσεις:
- Η πρώτη φάση είναι το 1209 / 1210 επί Φραγκοκρατίας (Jean de Nivelet).
- Η δεύτερη φάση τοποθετείται χρονικά μετά το 1260, όταν η διαχείριση του κάστρου περνά πάλι στα χέρια των Βυζαντινών (τα κάστρα του Μυστρά, Μονεμβασιάς και Γερακίου δόθηκαν ως λύτρα για την απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και άλλων βαρόνων, ύστερα από την μάχη της Πελαγονίας 1259). Οι Βυζαντινοί προχώρησαν σε εργασίες επισκευής και συντήρησης, με τις ενέργειες να επικεντρώνονται στην νότια και δυτική πλευρά.
Τόσες εκκλησίες όσες οι ημέρες του έτους!
Η παρουσία των Φράγκων, διάρκειας 50 ετών, δεν στάθηκε αρκετή για να αφήσει ανεξίτηλο σημάδι, αλλά ούτε και η παρουσία των Οθωμανών. Το κάστρο του Γερακιού και γενικά η ευρύτερη περιοχή κατάφερε να διατηρήσει τον βυζαντινό χαρακτήρα της. Αδιάψευστος μάρτυρας, το πλήθος των αμέτρητων βυζαντινών εκκλησιών.
Φημολογείται μάλιστα ότι το Γεράκι είχε τόσες εκκλησίες όσες και οι ημέρες του έτους. Μερικές μάλιστα από αυτές χρονολογούνται και πριν από τις βυζαντινές εκκλησίες του Μυστρά.
Ο ναός του Άγιου Δημητρίου εντάσσεται στην κατηγορία τύπου δίκλιτου, με ημικυκλικές αψίδες ιερού, έχοντας σε δεύτερη χρήση στο εσωτερικό του παλαιοχριστιανικά γλυπτά. Αργότερα, πραγματοποιήθηκαν κάποιες προσθήκες στο κύριο μέρος του ναού οι οποίες είναι οι εξής: το νότιο κλίτος και ο τριμερής νάρθηκας που βρίσκεται δυτικά. Δυστυχώς δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε χρονικά τις κατασκευαστικές φάσεις του ναού καθώς και κάποια στοιχειά που συναντάμε στον ναό ( π.χ. οικόσημα ). Ο αρχικός πυρήνας του ναού μάλλον ανήκει χρονικά στην μεταβυζαντινή περίοδο. Οι τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του ναού, ανήκουν τεχνοτροπικά στη ζωγραφική του Δεσποτάτο του Μορέως των αρχών του 14 αιώνα. Επίσης στο εσωτερικό του ναού το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο προσκυνητάρι του ναού με τις περίτεχνες διακοσμήσεις με τα χαρακτηριστικά φράγκικα στοιχειά καθώς και την τοιχογραφία του επώνυμου αγίου του ναού. Οφείλουμε να αναφέρουμε και την τοιχογραφία του Επισκόπου Μονεμβασιάς Πέτρου (Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο 787 μ.Χ. ) στο εσωτερικό του ναού, που παρουσιάζεται ως τοπικός άγιος.
Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής τοποθετείτε χρονικά στα υστεροβυζαντινά έτη, ενώ ο ναός ανήκει στους σταυρεπίστεγους ναούς. Στο εσωτερικό του ναού σώζεται ένα μεγάλο μέρος της διακόσμησης, το οποίο χρονολογικά ανήκει στο α΄ μισό του 15 αιώνα. Εντύπωση προκαλεί στο επισκέπτη η παράσταση με τους 6 δωρητές του ναού, καθώς και το προσκυνητάρι με τις περίτεχνες ανάγλυφες διακοσμήσεις με γεωμετρικά σχεδία και ζώα.
Ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής, σε ιστορικές αναφορές και επιγραφές αναφέρετε και ως μόνη. Μονόκλιτος ναός, κεραμοσκέπαστος με θολωτό νάρθηκα. Εξωτερικά του ναού ξεχωρίζουν οι πλούσιες διακοσμήσεις του. Αντλώντας πληροφορίες από τις τοιχογραφίες, η φιλοτέχνιση του ναού τοποθετείται γύρω στο 1431, περίοδο που την χαρακτηρίζει δημιουργική έξαρση.
Ο Ναός των Ταξιαρχών, αφιερωμένος στους αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ, σταυρεπίστεγου τύπου, με πλατιά ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά, και με μεταγενέστερη προσθήκη στο δυτικό σώμα του ναού νάρθηκα. Δεν θα μπορούσε η εσωτερική διακόσμηση του ναού να μην είναι άμεσα επηρεασμένη από τα πρόσωπα των αγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, με τις ολόσωμες τοιχογραφίες να ξεχωρίζουν ,αλλά και με την τοιχογραφία με την αναπαράσταση της Άλωσης της Ιεριχούς από τον Ιησού του Ναυή.
Trekking στον Πάρνωνα με προορισμό το Κάστρο
Ένα καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό Κοσμάς Κυνουρίας καταλήγει στο Κάστρο Γερακίου. Μία περιπατητική διαδρομή στο ελατοδάσος του Πάρνωνα με σημεία αναφοράς πανέμορφες πηγές, γραφικά ξωκλήσια, ιστορικά μνημεία. Μία αναζωογονητική εμπειρία στο βουνό, με ευχάριστες εκπλήξεις και απίστευτη θέα.
Η διαδρομή είναι 14,62 χιλιόμετρα και ένα κομμάτι της είναι σε χωματόδρομο. Ο χρόνος που απαιτείται για να διανυθεί είναι γύρω στις 3,5 ώρες.
Στο κάστρο παρέχεται η δυνατότητα ξενάγησης σε ορισμένες ώρες.
