Η Λιβαδειά ή Λεβαδειά ή Λεβάδεια είναι πόλη της Στερεάς Ελλάδας και πρωτεύουσα του Νομού Βοιωτίας με πληθυσμό 22.113 κατοίκους. Γνωστή ως η «πόλη των νερών», αλλά και must στάση για φημισμένο σουβλάκι της.
Κατά μια παράδοση, η πόλη ονομαζόταν παλαιότερα Μίδεια και ήταν χτισμένη σε λόφο. Αν και πολλοί ιστορικοί όπως ο Όμηρος και ο Παυσανίας δεν την αναφέρουν με τη σημερινή της ονομασία, φημολογείται ότι υπήρχε επί Ομήρου, οπότε και ταυτίζεται με τη Μίδεια, που πιθανότερο να ήταν το ομηρικό της όνομα. Αργότερα μετονομάστηκε σε Λεβάδεια από τον Αθηναίο Λέβαδο, που εγκατέστησε τους κατοίκους στην πεδιάδα. Πήρε μέρος στο κοινό των Βοιωτών έχοντας κοινό νόμισμα και ακολούθησε τη τύχη των άλλων βοιωτικών πόλεων. Το 395 π.Χ. λεηλατήθηκε από τον Λύσανδρο, λίγο πριν από τη Μάχη της Αλιάρτου και το 86 π.Χ. από τον Μιθριδάτη. Γνώρισε όμως ιδιαίτερη ακμή κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. λόγω των πολλών ιερών και ναών της.
Η αρχαία πόλη ήταν κτισμένη στη δεξιά όχθη της Έρκυνας και τα ερείπιά της ήλθαν στο φως μετά από ανασκαφές. Τα περισσότερα οικοδομήματα της όπως το λουτρό, η αγορά, ο δρόμος, το μητρώο, καθώς και μεγάλος αριθμός επιγραφών χρονολογούνται από τον 4ο π.Χ. ως τον 3ο μ.Χ. αιώνα.
Ο σημαντικότερος όμως αρχαιολογικός χώρος είναι το πανάρχαιο Μαντείο του Τροφωνίου, το οποίο εντοπίστηκε και ανασκάφηκε στην αριστερή όχθη της Έρκυνας, στο όρος του Αϊ-Λια. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους η πόλη καλείται “ιερά πόλις”, λόγω της παρουσίας του ιερού άλσους και του μαντείου στο έδαφός της, που ήταν αφιερωμένα στον ήρωα και θεό Tροφώνιο. Αλλά τι είναι τόσο διαφορετικό στο Μαντείο του Τροφωνίου.
Στην περιοχή που βρίσκονται οι πηγές της Έρκυνας λειτουργούσε κατά την αρχαιότητα ένα «παράξενο» μαντείο, το μαντείο του Τροφωνίου Διός. Βρισκόταν κοντά στο άλσος του Τροφωνίου και είχε δημιουργηθεί πριν από το μαντείο των Δελφών. Σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Κροίσος, ο Μαρδόνιος, ο Αιμίλιος Παύλος το επισκεπτόταν για να πάρουν χρησμό για το μέλλον.
Στην περιοχή της Κρύας περπατώντας στους λιθόστρωτους δρόμους θα συναντήσετε τον ποταμό της Έρκυνας. Πήρε το όνομά του από τη νύμφη Έρκυνα και είναι ένα από τα μεγαλύτερα θηλυκά ποτάμια της Ελλάδας μετά τη Νέδα, που βρίσκεται στην Ηλεία. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η ροή του ξεκίνησε κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού της Έρκυνας με την φίλη της Περσεφόνη. Ενώ έπαιζαν με μια χήνα στο άλσος Τροφωνίου, το πτηνό απομακρύνθηκε και κρύφτηκε μέσα σε μια σπηλιά. Η Περσεφόνη για να το πιάσει, μετακίνησε την πέτρα, που βρισκόταν στην είσοδο και ορμητικό νερό ξεχείλισε. Μέχρι σήμερα στο κέντρο του ποταμού υπάρχει σε έναν βράχο η προτομή της νύμφης Έρκυνας, ενώ μπορείς σε κάποια σημεία του ποταμού να κατέβεις και να βρέξεις τα πόδια σου στα νερά του.
Τα πέτρινα γεφύρια και οι καταρράκτες, που δημιουργούνται από τα ορμητικά νερά του ποταμού σε κάνουν να νιώθεις, ότι βρίσκεσαι σε ένα παραμυθένιο τοπίο. Οι μεγάλοι νερόμυλοι σε ταξιδεύουν στις περιπέτειες του Δων Κιχώτη, ενώ το κάστρο, που έχει θέα το φαράγγι, σε ταξιδεύει πίσω στην επανάσταση του ’21. Το βυζαντινό κάστρο, επεκτάθηκε από τους Φράγκους και τους Καταλανούς.
Τέλος, ο Πύργος του Ρολογιού, ο οποίος χτίστηκε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και χρησίμευε ως πυρσός, είναι σημαντικό στοιχειό της πόλης. Το 1803, ο λόρδος Έλγιν χάρισε στην πόλη ένα ρολόι, προκειμένου να μην τον εμποδίσουν οι ντόπιοι κοτζαμπάσηδες και αγάδες στις ανασκαφές του Μαντείου του Τροφωνίου. Το ρολόι τοποθετήθηκε στον Πύργο λόγω της περίοπτης θέσης του και είναι ένα από τα χαρακτηριστικά σημεία στην Λιβαδειά.
Ακόμα και αν η Λιβαδειά είναι μια αρκετά μικρή πόλη αποτελεί σημείο αναφοράς πολλών ιστορικών γεγονότων, που κάνει ξακουστή την πόλη παντού.
