Η ζωή της αρχαίας Πομπηίας που αναδύει στο φως την φωτογραφία από τις τελευταίες στιγμές της αρχαίας πόλης, όπως αποτυπώνεται στα κατεστραμμένα έπιπλα από την έκρηξη του 79 μ.Χ. στην «οικία του Lararium», ρίχνει άπλετο φως στις συνθήκες ζωής της μεσαίας τάξης στην Πομπηία.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Βρισκόμαστε στο Regio V, σε εκείνο το τμήμα του αρχαιολογικού χώρου στο οποίο πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν οι ανασκαφές του Μεγάλου Έργου της Πομπηίας, που ήταν αναγκαίες για την ασφάλεια αυτού του μοναδικού μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Ανακαλύφθηκαν πολύτιμα οικιακά σκεύη «σαν καινούργια» σε ντουλάπες που άνοιξαν μετά από 2.000 χρόνια. Σε ένα δωμάτιο μια ντουλάπα παρέμεινε κλειστή για δύο χιλιάδες χρόνια με όλο το πολύτιμη προίκα μέσα της, που αποτελούνταν από πινάκια γυάλινα και κεραμικά, αλλά και λεκάνες και αμφορείς. Σε ένα άλλο σημείο του χώρου, ένα τραπέζι ακόμα στρωμένο και σε μια άλλη γωνία ένα κρεβάτι και ένα μπαούλο.
Στην Πομπηία σκάβει κανείς στο πίσω μέρος του «μαγευτικού κήπου», του εκπληκτικού χώρου που ήταν διακοσμημένος με νωπογραφίες και περιελάβανε και ένα Lararium. Το Lararium είναι ένας χώρος, όπου εμφανίστηκε ένας τοίχος με μια ιερή κόγχη για τις «Lares», τις θεότητες του σπιτιού και κάτω δύο μεγάλα φίδια «αγαθός δαίμονας», σύμβολα ευημερίας και καλών οιωνών. Και ολόγυρα τοίχοι ζωγραφισμένοι με ειδυλλιακά τοπία και καταπράσινη φύση με φυτά και πουλιά και στη μια πλευρά ένας ολόκληρος τοίχος με σκηνές κυνηγιού σε κόκκινο φόντο. Και όλα οδηγούσαν, όπως αναμενόταν σε άλλη μια σημαντική και πολυτελή οικία, παραδόξως όμως ήρθαν στο φως μια λιτή αλλά γεμάτη αξιοπρέπεια οικία, όπου όμως δεν στερείται από την έλλειψη εκλεπτυσμένων αντικειμένων και ακόμη περισσότερο περιλαμβάνει και μια σειρά εγγράφων που η μέθοδος του γύψου επανεμφάνισε. Αυτοί οι χώροι που πρόσφατα έχουν ερευνηθεί, διηγούνται τη ζωή της μεσαίας τάξης της πόλης, ανθρώπων που ζούσαν συχνά με ενοίκιο και σε κάθε περίπτωση στο περιθώριο των πιο εύπορων στρωμάτων της Πομπηίας. Στην αρχαία Πομπηία, την πόλη της Καμπανίας, αυτή ήταν μια πολύ διαδεδομένη κατάσταση, μια πραγματικότητα που αφορούσε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αλλά μέχρι τώρα ελάχιστα έχει ερευνηθεί και σχεδόν καθόλου τεκμηριωθεί.
Στους εξωτερικούς χώρους, υπήρχε το τοιχογραφημένο Lararium με τα μεγάλα φίδια και τα άγρια θηρία που δίνουν μια ωραία εμφάνιση στους τοίχους, σε αντίθεση με τους τοίχους αυτών των δωματίων που είναι μεν σοβατισμένοι αλλά γυμνοί, χωρίς ίχνος διακόσμησης και το πάτωμα με απλό χτυπημένο χώμα. Δεν λείπουν οι βοηθητικοί χώροι όπως η κουζίνα και ένα αποχωρητήριο, σχεδόν σαν αυτά που υπάρχουν και στις πιο σημαντικές οικίες της Πομπηίας. Ήταν λοιπόν δυνατό να στολιστεί η αυλή με το εκλεπτυσμένο Lararium και την δεξαμενή με εξαιρετικές νωπογραφίες, αλλά προφανώς τα οικονομικά μέσα δεν ήταν αρκετά για να διακοσμήσουν τα πέντε δωμάτια της οικίας, ένα από τα οποία χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη.
Ένα βήμα μακριά από εδώ, στον ίδιο δρόμο, βρίσκεται η οικία του Marco Lucrezio Frontone, με τους τοίχους του να είναι τοιχογραφημένοι σε εξαιρετικό τρίτο στυλ, το αίθριο με μάρμαρο και το impluvium, τον μεγάλο κήπο με το υπέροχο περιστύλιο. Η ανακάλυψη αυτών των δωματίων ήταν μια έκπληξη, αλλά αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για να συνεχιστεί και η ανασκαφική έρευνα. Οι έρευνες που γίνονται είναι πολύτιμες γιατί μας βοηθούν να ρίξουμε φως στην ιστορία και έτσι ακριβώς δόθηκε η ευκαιρία για να φωτιστεί μια άλλη πτυχή των όσων συνέβησαν στην πόλη σε εκείνες τις τελευταίες καταστροφικές ώρες του 79 μ.Χ..
Με την τεχνική των γύψινων εκμαγείων, όπως και πριν από λίγους μήνες για τον δούλο στους χώρους της ρωμαϊκής έπαυλης στην τοποθεσία Civita Giuliana, έκανε τα έπιπλα να εμφανιστούν, το μπαούλο με τα πολύτιμα αντικείμενα άδειασε βιαστικά, αν και όχι τελείως, αφού στον πάτο του φαίνονται ακόμα ένα λυχνάρι, ένα γυάλινο πινάκιο και μια λωρίδα υφάσματος. Και μετά πάλι, το μαξιλάρι έμεινε στο κρεβάτι, τα δοκάρια κατέρρευσαν στα έπιπλα, ακόμη και σε ένα χώρο στον επάνω όροφο, μια συσκευασία 7 πινακίδων, ίσως συγκρατημένες μεταξύ τους με σπάγκο και σφραγισμένες με κερί που επιτρέπει την στεγανοποίηση, όπως γινόταν τότε με όλα τα πολύτιμα έγγραφα. Για την Πομπηία αυτή η ανακάλυψη είναι μοναδική. Στο ισόγειο της οικίας, μερικώς διαλυμένο από την κατάρρευση της σοφίτας, υπάρχει ένα ντουλάπι: πραγματικά μοναδικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι κλειστό με την προίκα του για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια.
Μέσα σε αυτό έχουν μείνει κολλημένα μικρά και μεσαία πινάκια (πιάτα), ποτήρια, τα οποία πλέον θα αποκολληθούν μετά από τις εργασίες συντήρησης. Στη συνέχεια θα καθαριστούν όπως όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται εδώ κι εκεί στους διάφορους χώρους: ένα πολύ σπάνιο διακοσμημένο θυμιατήρι για αρώματα, μια χάλκινη προχούς με ένα μικρό εκλεπτυσμένο κεφάλι σφίγγας, μια μεγάλη λεκάνη, επίσης από χαλκό, που οι κάτοικοι την άφησαν σε ένα από τους χώρους της οικίας φεύγοντας βιαστικά για να σωθούν. Αντικείμενα που ενώνουν τα δεκάδες και δεκάδες ακόμη πολύτιμα ευρήματα, όπως οι μεταλλικές κλειδαριές στην πόρτα, οι μεντεσέδες της ντουλάπας από κόκκαλα ζώων, οι μικροί χειρόμυλοι του ψωμιού για οικιακή χρήση, τα ξύλα ακουμπισμένα στον τοίχο της ντουλάπας. Δεν γνωρίζουμε τους κατοίκους αυτού του σπιτιού, αλλά σίγουρα η αφαίρεση που ενέπνευσε αυτή την υπέροχη διακόσμηση ήταν περισσότερο ένα ονειρεμένο μέλλον για αυτούς. παρά μια πραγματικότητα που βίωναν.
Ήδη η ιδέα των υπευθύνων του Αρχαιολογικού Χώρου της Πομπηίας είναι να μπορούν να ανοίξουν την Regio V στους επισκέπτες, με μια διαδρομή που να οδηγεί από το μεγαλείο της οικίας του Lucretius Frontone στους γυμνούς τοίχους αυτή της οικίας, που ίσως κάποτε – πριν από τον σεισμό του 62 π.Χ – ήταν η κατοικία μιας αξιόλογης και σημαντικής οικογένειας, που στη συνέχεια διαμελίστηκε και καταλήφθηκε από μια λιγότερο εύπορη οικογένεια. Άλλωστε η αρχαία Πομπηία δεν παύει ποτέ να μας εκπλήσσει.
*Ο Κων/νος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ
Η επιβλητική τοιχογραφία του κήπου της οικίας των Ceii στην Πομπηία
Ο Marcus Venerius Secundus και τα τελευταία ευρήματα από την Πομπηία
Η ζωή των δούλων στην Ρωμαϊκή Έπαυλη στην περιοχή Civita Giuliana
