Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770 – 1843), ήταν δίχως άλλο η ηγετική μορφή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Πολλά έχουν γραφεί για εκείνον, σ’ αυτό το σύντομο άρθρο θα σταθούμε σε μια περίοδο άγνωστη της ζωής ενός ιστορικού προσώπου που περιβάλλεται από το πέπλο του θρύλου.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Μετά τα Ορλωφικά στην Πελοπόννησο επικρατούσε το απόλυτο χάος για τους Ελληνικούς πληθυσμούς, οι οποίοι αποφάσισαν την γενική έξοδο από τις πόλεις για τα δάση και τα βουνά. Μια ομάδα Ελλήνων βρίσκεται στα βουνά γύρω από την Τρίπολη και την Αλωνίσταινα της Αρκαδίας, αναμεσά τους και η μητέρα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Εκεί στο Ραμαβούνι Μεσσηνίας γεννήθηκε την 3η Απριλίου, το Πάσχα του 1770 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, γιος του καπετάνιου και αρματωλού Κωνσταντή Κολοκοτρώνη (1747-1780) από το Λιμποβίσι Αρκαδίας και της Γεωργίτσας Κωτσάκη, κόρης προεστού από την Αλωνίσταινα Αρκαδίας.
Τον βάφτισαν Θεόδωρο, όχι όμως λόγω κάποιου πρόγονού του ούτε για λόγους συμβολικούς και θρησκευτικούς, αλλά από το όνομα του Θεόδωρου Ορλώφ που είχε εμπνεύσει την Επανάσταση του 1770 στην Πελοπόννησο. Οι Κολοκοτρωναίοι κατέβηκαν τότε κρυφά στη Μάνη. Εγκαταστάθηκαν στον Πύργο του Βενετσανάκη. Οι παιδικές εικόνες και τα ακούσματα του Κολοκοτρώνη ήταν βουτηγμένες μέσα στη ζωή των κλεφτών και των οθωμανικών βιαιοτήτων κατά των Χριστιανών. Τα μοιρολόγια των γυναικών αποκοίμιζαν το μικρό Κολοκοτρώνη. Ο πατέρας του, Κωνσταντής περισσότερο καιρό ζούσε μακριά από την οικογένειά του ως κλέφτης, παρά μαζί τους. Όταν επέστρεφε όμως ήταν γεμάτος ιστορίες. Όσο όμως μεγάλωναν και αυξάνονταν τα κατορθώματα του Κωνσταντή Κολοκοτρώνη, τόσο αυξανόταν και η ανάγκη των Οθωμανικών αρχών να τον βρουν και να τον εξοντώσουν.
«Ήταν Ιούνιος μήνας του 1780. Ο πατέρας του Κολοκοτρώνη κι ο Παναγιώταρος, ο δυνατός φίλος του, ήταν ήσυχοι και ξένγοιαστοι, όταν άξαφνα. Οι δικοί τους έφεραν το μαντάτο, πώς, από στεργιά κι από θάλασσα, Τουκριά πολλή έρχεται να τους χτυπήση. (…) Ο Κολοκοτρώνης και ο Παναγιώταρος έστειλαν ανθρώπους τους να ζητήσουν ενισχύσεις, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Οι δυο καπετάνιοι απόμειναν αβοήθητοι. Κλείστηκαν στους πύργους με τα λίγα παλληκάρια τους. Οι Τούρκοι φθάσανε, στήσανε κανόνια κι ολμοβόλα γύρω τους. Το μέρος βούιζε από το πλήθος του στρατού. (…). Είκοσι χιλιάδες ντουφέκια ρίχνανε πυρωμένο χαλάζι. Από της πολεμίστρες τα παλληκάρια θέριζαν την Τουρκιά. Η καπετάνισσα, η άλλες γυναίκες, τα παιδιά ο μικρός Θόδωρος, τους βοήθαγαν. Τους έδιναν νερό να πιούν, τους κουβάλαγαν χαρούτσα. Τα κανόνια όμως άρχισαν να γκρεμίζουν τους τοίχους»
Έτσι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παιδί ακόμα, βρίσκεται στο κέντρο μιας ομάδας ανθρώπων που με τα όπλα στα χέρια ορμάει κατά μέτωπο των πολιορκητών τους
«Τα μεσάνυχτα, πού γείρε το φεγγάρι και σκοτείνιασε ο ουρανός, άνοιξαν της πόρτες κι όρμησαν με τα σπαθιά. Τέτοιο σάστισμα πάθανε οι Τούρκοι, μέσα στον ύπνο τους, που δε μπόρεσαν να σκοτώσουν παρά μόνο τρεις. Ένα δύο-παιδιά ξεφώνισαν απάνω στις ντουφεκιές, τα ζύγωσαν οι Τούρκοί, τα σκλάβωσαν. Ο μικρός Θόδωρος, κρατώντας από το χέρι τη μάννα του, ακολουθούσε γοργά, σιωπηλά στο σκοτάδι. Άστραψαν πλάι τους τουρκικά σπαθιά. Ο πατέρας του λαβώθηκε, βόγγησε, πάσχισε να περπατήσει, δε μπορούσε. Πνιγμένα κλάματα στο σκοτάδι. Σιγανές, βραχνές φωνές ύστερα της μάννας, πού κράζε τ’ άλλα της παιδιά. Τίποτα καμίαν απόκρισή. Είχανε πέσει στα χέρια των Τούρκων».
Εκεί, σε αυτή τη νύχτα, αφήνουμε τον μικρό Θόδωρο να συνεχίζει να περπατά μέσα στο σκοτάδι με τη μητέρα του, έχοντας δει τους Τούρκους να λαβώνουν τον πατέρα του και να αρπάζουν άλλα παιδιά της οικογένειάς του. Όσοι από τους Κολοκοτρωναίους γλίτωσαν τη σφαγή (μητέρα, Θεόδωρος και τέσσερα αδέλφια) κατέφυγαν αρχικά σε άλλη περιοχή της Μάνης, όπου παρέμειναν για τρία χρόνια, και κατόπιν η όλη η οικογένεια βρίσκει καταφύγιο στην Αλωνίσταινα, όπου φιλοξενήθηκε σε σπίτια συγγενών για δυο περίπου χρόνια (1783-1785). Όταν όμως οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν ποια οικογένεια είχε επιστρέψει στην Αλωνίσταινα εκεί, αναγκάστηκαν να ξενιτευτούν και πάλι και τώρα βρήκαν προστασία στον Άκοβο της Φαλαισίας στην Μεγαλόπολη (1785).
Σχεδόν αγράμματος, μόλις που κατόρθωνε να συλλαβίζει δηλαδή, γνώριζε ωστόσο αρκετά καλά την ιστορία του γένους του. «Το ψαλτήρι, το κτωήχι, το μηναίον, άλλαι προφητείαι, ήσαν τα βιβλία οπού ανέγνωσα», μας πληροφορεί ό ίδιος. Αυτές ήταν οι πρώτες και κύριες πηγές της γνώσεως του.
Δεκαπέντε χρονών ό Θοδωρής ανακηρύχθηκε από τα επιζώντα παλληκάρια του πατέρα του Καπετάνιος και βγήκε στα βουνά της Αρκαδίας. Δεκαεφτά χρονών οι κάτοικοι του Ακόβου τον διόρισαν οπλαρχηγό της περιοχής του Λεονταρίου (1787). Το 1790, σε ηλικία 20 χρονών, παντρεύτηκε τη μικρότερη κόρη του προεστού του Ακόβου, Αικατερίνη Καρούσου, την μικρότερη κόρη του προεστού του Άκοβου ∆ηµήτρη Καρούσου (η Καρούτσου). Η προίκα της νύφης συνίστατο σε αιγοπρόβατα, δυο χαμόσπιτα και οκτώ-δέκα στρέμματα αμπελώνες, σιτοχώραφα και έναν νερόμυλο.
Η κοιλάδα του ποταμού Καρνίωνα παραποτάμου του Ευρώτα βρίσκεται νότια του Λεονταρίου στο δήμο Μεγαλόπολης και κατεβαίνει κατάφυτη και σαν «όαση» μέσα στο γύρω ξερό τοπίο. Κατά μήκος της κοίτης του είναι χτισμένοι αλεστικοί νερόμυλοι. Η παράδοση αναφέρει ότι ένας από τους νερόμυλους αυτούς ανήκε στην προίκα της Αικατερίνης Καρουτσου. Λειτουργούσε όλα τα χρόνια, ακόμα κι όταν το νερό ήταν λιγοστό. Δεν είναι γνωστό σε ποια εποχή κατασκευάστηκε. Το σίγουρο είναι πως υπήρχαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Άλεθε σιτηρά για όλη την επαρχία της Φαλαισίας και τροφοδοτούσαν με αλεύρι και ζωοτροφές τα κοντινά χωριά της Μεγαλουπόλεως. Ο νερόμυλος αποτελείται από: το βαράδι (πύργο υδατόπτωσης), το εργαστήρι, όπου αλέθεται το αλεύρι, σε ξεχωριστό ή σε ενιαίο δωμάτιο με την αποθήκη αλεσμάτων και το χώρο αναμονής των πελατών, το ζουριό, ημι-υπόγειο χώρο που στεγάζει τη φτερωτή και την κατοικία του μυλωνά, στο ίδιο ή σε ξεχωριστό κτίσμα. Κοντά στους μύλους υπάρχουν μικρά κτίσματα (στεγάδια), τα οποία προορίζονταν για ποικίλες χρήσεις. Τα χρησιμοποιούσαν ως αποθήκες, εκεί στέγαζαν το φούρνο τους ή στάβλιζε ο μυλωνάς το γάιδαρό του. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης φέρεται να έχει εκχωρήσει τα δικαιώματα του νερόμυλου στον γαμπρό του Ιωάννης Μεταξά και η οικογένεια του ελάμβανε ένα είδος ενοικίου.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνη φανερά ήταν πάντα ενταγμένος στα σώματα των Πελοποννήσιων κλεφτών, όπου γρήγορα διακρίθηκε για τη γενναιότητά του. Από το 1797, οι Τούρκοι του Λεονταρίου τον βάζουν στο στόχαστρο, γι’ αυτό και για τα επόμενα 5 περίπου χρόνια (1797-1802) επιδόθηκε σε σφοδρό ανταρτοπόλεμο με τα 60 παλικάρια του. Το 1802 εκδόθηκε φιρμάνι από την Υψηλή Πύλη εναντίον του, να σκοτώσουν δηλαδή με κάθε τρόπο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Στο μεγάλο κυνηγητό πού έκαμαν οι Τούρκοι στους κλέφτες της Πελοποννήσου όταν αντιλήφθηκαν ότι σε λίγο θα φούντωνε η επανάσταση, ο Κολοκοτρώνης απάντησε, επιτιθέμενος με ορμή κατά των Τούρκων, καίγοντας κι αφανίζοντας τα τουρκοχώρια. Σε αντίποινα οι Τούρκοι κατέστρεφαν εκκλησίες και μοναστήρια. Κυνηγημένος θα βρει καταφύγιο στον Πύργο του Δουράκη στη Μάνη και από εκεί αργότερα στην θα περάσει στην Ζάκυνθο μαζί με την οικογένεια του. Εκεί θα ενταχθεί στον Αγγλικό Στρατό και θα μυηθεί στις τεχνικές του πολέμου.
Η γυναίκα του τον ακολούθησε δυο φορές στην εξορία στην Ζάκυνθο. Εκεί μεγάλωσε τα παιδιά της, εκεί άφησε και την τελευταία της πνοή, τον Αύγουστο του 1820. Ο Θεόδωρος και η Αικατερίνη ζήσανε μαζί τριάντα χρόνια. Ο θάνατός της συγκλόνισε τον Κολοκοτρώνη. «Εἰς τὸ μνημόσυνόν της ἐπῆρε εἰς τὸ κεφάλι του τὸν δίσκον μὲ τὰ κόλυβα ἀπὸ τὸ σπίτι του ἕως εἰς τὴν ἐκκλησίαν, σημεῖον τῆς ἀγάπης του» γράφει ο Τερτσέτης στα απομνημονεύματά του Γέρου του Μωριά.
Είχε ήδη μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία (1818) και ήταν έτοιμος να επιστρέψει στον Μωριά μαζί με τους άλλους αγωνιστές και να γράψουν τις ωραιότερες στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας ως ο βασικός πρωταγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Δ. Δημητρόπουλος, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Αθήνα, 2009
Δ. Δημητρόπουλος, «Ο Γέρος του Μοριά»: Κτίζοντας μια πατρική φιγούρα του Έθνους» στο Κ. Δέδε-Δ. Δημητρόπουλος ( επιμέλεια), «Η ματιά των άλλων». Προσλήψεις προσώπων που σφράγισαν τρεις αιώνες (18ος-20ος), Αθήνα, 2012
Ι. Μιχαηλίδης, Ο Θεόδωρος πίσω από τον Κολοκοτρώνη, Αθήνα, 2014
Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770-1836, υπαγόρευσε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ( εισαγωγή – σχόλια Ι. Μηχαηλίδης), Αθήνα, 2020
Σ. Βασιλείου, «Τα παλικάρια τα παλιά και η αποκατάστασή τους κατά την οθωνική περίοδο (1833-1862)» στο Β. Γούναρης ( επιμέλεια), Ήρωες των Ελλήνων. Οι καπετάνιοι, τα παλικάρια και η αναγνώριση των εθνικών αγώνων, 19ος-20ος αιώνας, Αθήνα, 2014
Εικόνες
Εικ.1: Λάζαρος Σώχος, Έφιππός Ανδριάντας του Θεοδωρου Κολοκοτρώνη, 1904, Ναύπλιο (αρχείο: Κ.Χ.Τζιαμπάση)
Εικ.2: Ο πύργος του Βενετσανάκη στην Μάνη (kastra eu)
Εικ.3: Ο «Μύλος του Κολοκοτρώνη» στο δ.δ. των Γιανναίων της Μεγαλόπολης.(αρχείο Κ.Χ.Τζιαμπάση)
Εικ.4: Ο πύργος του Δουράκη στη Μάνη(kastra.eu)
Εικ.5: Η σκιά του αγάλματος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο Πάρκο Κολοκοτρώνη στο Ναύπλιο (αρχείο Κ.Χ.Τζιαμπάση)
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος -Σύμβουλος Πολιτιστικής Κληρονομιάς
