Ανάμεσα στις φετινές επετείους ξεχωριστή θέση έχουν για τον χώρο της αρχαιολογίας τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Ερρίκου Σλήμαν (1822-1890), του ανασκαφέα των Μυκηνών, της Τροίας και άλλων προϊστορικών θέσεων.
Γράφει ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης*
Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ΑΣΚΣΑ), ως θεματοφύλακας του αρχείου του Heinrich Schliemann, τιμάει την επέτειο με την ψηφιακή έκθεση: «The Stuff of Legend: Heinrich Schliemann’s Life and Work. Celebrating the Bicentennial of his Birth». Αλληλογραφία, σπάνια έγγραφα, φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό αρχείο του Σλήμαν φωτίζουν τη δημόσια, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Σλήμαν γεννήθηκε στη πόλη Νοϋμπούκοφ, στο δουκάτο του Μεκλεμβούργου Σβερίν. Επειδή η οικογένειά του ήταν φτωχή, αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τις γυμνασιακές του σπουδές για να εργαστεί αρχικά σε παντοπωλείο. Τότε αποφάσισε να μεταβεί στη Βενεζουέλα για καλύτερη τύχη και επιβιβάστηκε σε πλοίο ως ναυτόπαις. Το πλοίο όμως ναυάγησε στην Κύπρο και ο Σλήμαν βρέθηκε στο χωριό Πύλα, όπου μετά από πολλές στερήσεις κατάφερε να βρει δουλειά σε εμπορικό οίκο.
Τα ταξίδια και η πολυγλωσσία
Τότε του δόθηκε η ευκαιρία της συμπλήρωσης της μόρφωσής του μαθαίνοντας διάφορες ξένες γλώσσες, συνολικά είκοσι μία. Το 1848 ο Σλήμαν φθάνει στην Αγία Πετρούπολη ως αντιπρόσωπος εμπορικού γραφείου, όπου και αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα με δικό του εμπορικό οίκο, ο οποίος κατά το 1854 του απέδιδε ετήσιο εισόδημα 250.000 φράγκων. Παντρεύτηκε μια ρωσίδα με την οποία απέκτησε τρία παιδιά, ενώ ενδιάμεσα πήγε στη Καλιφόρνια (1850-52) όπου ίδρυσε μια τράπεζα. Θαυμάζοντας όμως από μικρός τις διάφορες ιστορίες της Ελληνικής Μυθολογίας και ιδιαίτερα τα αναφερόμενα στο Τρωικό πόλεμο, σπούδασε στη Πετρούπολη αρχαία και νέα ελληνική γλώσσα και το 1859 επισκέπτεται για πρώτη φορά την Ελλάδα. Το 1864 επανήλθε και αφού περιηγήθηκε διάφορα μέρη πέρασε στην Μικρά Ασία, φθάνοντας μέχρι την Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Στη συνέχεια επέστρεψε στο Παρίσι, όπου σπούδασε επί διετία αρχαιολογία.
Η οικογένεια του Ερρίκου. Schliemann στην Ελλάδα
Το 1868 έρχεται για τρίτη φορά στην Ελλάδα όπου και νυμφεύθηκε τη Σοφία Εγκαστρωμένου, με την οποία απέκτησε την Ανδρομάχη Σλήμαν (1871 – 1962), μετέπειτα σύζυγο του Λέοντος Μελά, και τον Αγαμέμνονα Σλήμαν (1878-1954), μετέπειτα πολιτικό. Το σπίτι της οικογένειας Schliemann επιβιώνει ακόμα και σήμερα στο κέντρο της Αθήνας: Πρόκειται για το το Ιλίου Μέλαθρον που χτίστηκε το 1880 ως κατοικία του ζεύγους και των δύο παιδιών και σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας.
Η ανασκαφική έρευνα
Άρχισε την ανασκαφή της Τροίας, το 1870, μετά τις ανασκαφές του στην Ιθάκη, όπου αναζητούσε το παλάτι του Οδυσσέα. Στην Ιθάκη έφερε στην επιφάνεια αρκετές (20) τεφροδόχους, ένα θυσιαστικό εγχειρίδιο, ένα πήλινο ειδώλιο αρχαίας θεάς και άλλα μικρότερης σημασίας ευρήματα, αλλά όχι το ανάκτορο του Οδυσσέα. Έτσι, στράφηκε προς την αναζήτηση της Τροίας και έφυγε για την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ερχόμενος σε συμφωνία με τον Άγγλο ιδιοκτήτη της ανατολικής πλευράς του λόφου Φρανκ Κάλβερτ ξεκίνησε αμέσως ανασκαφές, που του απέδωσαν τα ερείπια ενός ανακτόρου, αλλά όχι τα ευρήματα που αναζητούσε.
Κατόπιν επέστρεψε στην Ελλάδα για να παντρευτεί τη Σοφία Εγκαστρωμένου και έφυγε πάλι για το Χισαρλίκ. Εκεί, με αντάλλαγμα τις πέτρες που ξέθαβε η ανασκαφή, οι Οθωμανοί ιδιοκτήτες της δυτικής πλευράς του λόφου του επέτρεψαν να συνεχίσει την ανασκαφή στην ιδιοκτησία τους. Η παλινωδία των ιδιοκτητών, όμως, και η απροθυμία της οθωμανικής κυβέρνησης να του δώσει επίσημη άδεια, οδήγησαν την ανασκαφή σε προσωρινή αποτυχία. Μετά από αρκετές προσπάθειες και αφού υποσχέθηκε τον μισό από τον θησαυρό που θα έβρισκε, οι ανασκαφές συνεχίστηκαν και στις 30 Μαΐου 1873 έκανε τη μεγάλη του ανακάλυψη: Ανάμεσα στα ευρήματα του χώρου που ανέσκαψε προσωπικά ο Heinrlich Schliemann -δίνοντας άδεια σε όλο το προσωπικό για να μη διαρρεύσει ευρύτερα το μυστικό – υπήρχαν μια ορειχάλκινη ασπίδα, μια χύτρα, ένα αργυρό αγγείο, ένα ορειχάλκινο αγγείο, ένα χρυσό, δύο χρυσά κύπελλα, ένα μικρό κύπελλο από ήλεκτρο, δύο χρυσά διαδήματα, 56 χρυσά σκουλαρίκια και 8.750 χρυσά δαχτυλίδια και κουμπιά. Ο θησαυρός αποκρυφθεί και διασκορπίστηκε σε φίλους σε όλη την Ελλάδα, για να μην μπορεί να τον διεκδικήσει η τουρκική ή η ελληνική κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, βέβαια, ο H.Schliemann δεν είχε ανακαλύψει την ομηρική Τροία, αλλά μία από τις εννιά πόλεις που είχαν ακμάσει σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στον λόφο του Χισαρλίκ. Τα ευρήματά του χρονολογούνται 1.000 χρόνια νωρίτερα από την εποχή του Τρωικού Πολέμου. Σήμερα, μικρά τμήματα του θησαυρού εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού, τον οποίο είχε πάρει ο Σοβιετικός Στρατός από το Μουσείο Περγάμου στο Βερολίνο, εκτίθεται στο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας. Ερχόμενος σε διάσταση με την οθωμανική κυβέρνηση για την απόκρυψη των θησαυρών της Τροίας, απευθύνθηκε στην ελληνική κυβέρνηση για να δεχθεί τους θησαυρούς που είχε οικειοποιηθεί, με αντάλλαγμα την άδεια της ανασκαφής των Μυκηνών. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε κατ’ αρχήν τον θησαυρό του H.Schliemann, αλλά του έδωσε την άδεια της ανασκαφής με την προϋπόθεση να παρακολουθείται από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές.
Τον Αύγουστο του 1876 ξεκίνησε την ανασκαφή του κοντά στην Πύλη των Λεόντων και σύντομα έφθασε στα ταφικά συμπλέγματα και την ανασκαφή του Ταφικού Περιβόλου Α΄. Εξαιτίας της αφθονίας των χρυσών τέχνεργων που ανακάλυψε, θεώρησε πως είχε βρει τα σώματα του Αγαμέμνονα, της Κασσάνδρας, της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου.
Το 1878 συνέχισε τις ανασκαφές στο Χισαρλίκ, ενώ το 1880, το 1881 και το 1886 έκανε έρευνες στον Ορχομενό και το 1884 στην Τίρυνθα. Έκανε μια τρίτη ανασκαφή στην Τροία το 1882-1883 και μια τέταρτη, από το 1888 ως τον θάνατό του, σε συνεργασία με τον Βίλχελμ Ντόρπφελντ.
Κατά το τέλος της ζωής του αντιμετώπιζε προβλήματα με το αυτί του, τα οποία δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει, παρά τα ταξίδια του σε φημισμένους γιατρούς στην Ευρώπη. Στις 26 Δεκεμβρίου του 1890, κατέρρευσε στη Νάπολη, πέφτοντας σε κώμα και πεθαίνοντας σε ξενοδοχείο, με αίτιο θανάτου το χολοστεάτωμα. Η σορός του μεταφέρθηκε στο Πρώτο Νεκροταφείο στην Αθήνα, όπου τάφηκε σε τάφο σε σχήμα μαυσωλείου που είχε σχεδιαστεί από τον Ερνστ Τσίλερ.
Ο Heinrlich Schliemann ήταν ένας πρωτοπόρος. Δίκαια είναι ο ιδρυτής της σύγχρονης αρχαιολογίας, έστω και αν έκανε ανασκαφές με τρόπους που σήμερα δεν γίνονται αποδεκτοί. Έκανε την ενασχόληση με την αρχαιότητα πολύ δημοφιλή. Άφησε μια μεγάλη κληρονομιά με όλα όσα κατάφερε. Αναζητώντας την ομηρική Τροία, μπήκε σε αχαρτογράφητες περιοχές της αρχαιολογίας. Έκανε δημοσίευση για τις ανασκαφές μετά από έναν μόλις χρόνο, ενώ σήμερα γίνονται πολλά χρόνια μετά τις ανασκαφές. Η συνεισφορά του στην αναζήτηση ενός εξαφανισμένου από προσώπου γης αρχαιολογικού χώρου, αν και αναφερόταν από αρχαίους συγγραφείς, είναι τεράστια, αφού τον έφερε στο φως. Η πίστη στο όνειρο και στο μύθο ήταν αυτή που χαρακτήρισε το έργο του.
Οι τελευταίες ενότητες της έκθεσης της ΑΣΚΣΑ αφορούν στην υστεροφημία του Heinrich Schliemann και την αμφισβήτηση της επιστημονικής αξίας του έργου του, καθώς και στις περιπέτειες του προσωπικού του αρχείου από το 1936, έτος παραχώρησής του στην ΑΣΚΣΑ, μέχρι την τελική απόκτησή του στη δεκαετία του 1960. Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση ΕΔΩ.
Σε προηγούμενη μας δημοσίευση είχαμε ασχοληθεί με τον Ερρίκο Schliemann και την Αργολίδα.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
