Σε προηγούμενες αναφορές μας αποκαλύψαμε το όνομα «Πορτοκαλούσα» σε συνέχεια του εθίμου Βαλαχράδες. Συνήθως οι ανύπανδρες Αργείες Μαρίες και Παναγιώτες καθώς και οι ανύμφευτοι Αργείοι Μάριοι και Παναγιώτες, γιορτάζουν στις 21 Νοεμβρίου μέχρι να τελέσουν τους γάμους τους και στην συνέχεια επιλέγουν μια άλλη ημέρα για τον ονομαστικό εορτασμό τους. Όμως ο ιερός ναός της Παναγίας της κατακεκρυμμένης του Άργους κρύβει κι άλλα μυστικά. Ένα εξ αυτών ήταν η λειτουργία σχολείου στο χώρο κάτω από τον Ναό. Η παράδοση το ήθελε «κρυφό σχολείο» αν και δεν υπήρξε ποτέ, όμως υπήρξε το σχολείο όπου σπούδασε και ο παλαιών Πατρών Γερμανός.
Η ονομασία της.. Γιατί Κατακεκρυμμένη;
Σύμφωνα με το «Βήμα της Ορθοδοξίας»: ονομάζεται Κατακεκρυμμένη εξ’ αιτίας της παλαιάς εικόνας της Παναγίας που βρέθηκε κατά την προφορική παράδοση στη σπηλιά ακριβώς κάτω από το ναό, χώρος, ο οποίος μέχρι σήμερα καλείται «Εύρεση».
Η Μονή συνδέθηκε με διάφορα γεγονότα της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου. Λειτούργησε το πρώτο σχολείο του Άργους (1798 μ.Χ.) με πρωτοβουλία των Περουκαίων (γνωστή οικογένεια του Άργους).
Εκεί δίδαξε ο περίφημος Αγάπιος Λεονάδρος, ιδρυτής της σχολής της Δημητσάνας, έχοντας ανάμεσα σε άλλους μαθητή του τον Παλαιών Πατρών Γερμανό (που χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή από το θείο του, επίσκοπο Άργους, Ιάκωβο, αλλά και ο αδερφός του Ησαίας, καθώς και ο Η. Καλαράς από το Αγιονόρι της Νεμέας, που ήταν σχολάρχης την περίοδο 1805 – 1821 μ.Χ., ο ιερομόναχος Νικηφόρος Παμπούκης από τα Καλάβρυτα και οι μοναχοί Ιερεμίας και Ραφαήλ. Ως σχολείο λειτούργησε και μετά το 1821 μ.Χ. Μετά την ήττα των Ελλήνων στον Ξεριά (25 Απριλίου 1821 μ.Χ.) ο άμαχος πληθυσμός αλλά και αρκετοί μάχιμοι, όπως ο Παπαρσένης Κρέστας από το Κρανίδι, κατέφυγαν στη Μονή, για να αποφύγουν την οργή του Κεχαγιάμπεη. Επίσης, ιδρύθηκε εκεί το 1822 μ.Χ. το πρώτο ελληνικό νομισματοκοπείο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να λειτουργήσει αφού καταστράφηκε κατά την εισβολή του Δράμαλη στο Άργος.
Το οστεοφυλάκιο
Στους διαδρόμους κάτω από τον ναό, απέναντι από την αίθουσα που λειτούργησε ως σχολείο και τον χώρο που φυλάσσονταν τα παγώνια, βρίσκεται μια συλλογή από οστά, αγνώστου προελεύσεως και αιτίας θανάτου. Σύμφωνα με την παράδοση βρέθηκαν πριν μερικές δεκάδες χρόνια όταν έγιναν εργασίες αποκατάστασης της οροφής σε κρύπτη κάτω από τα κεραμίδια. Μεταξύ αυτών και ένας παιδικός σκελετός. Κάποια στιγμή θα πρέπει να χρονολογηθούν επιστημονικά κι όχι με «άνθρακα», αφού η επαφή με τ χέρια πολλών, εργατών, ανθρώπων της εκκλησίας κλπ, μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα.
Τα παγώνια
Οι παλαιότεροι Αργείοι θα θυμούνται μέχρι τις αρχές του 1970, τις φωνές των παγωνιών.
Κατάγεται από τα δάση της Νότιας Ινδίας. Στην Ευρώπη ήρθε από την αρχαιότητα και εξημερώθηκε με άγνωστο τρόπο. Ήταν γνωστό στη Μεσοποταμία, την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Ήταν πιστευτό ότι το προστάτευαν οι Θεοί και ήταν συνηθισμένο να βρίσκεται στους ναούς και στις αυλές των πλούσιων σπιτιών. Ηλιακό σύμβολο, αντιπροσωπεύει το θεο-πουλί Φάωνα, τον «Τρέμοντα». Αρχικώς ήταν ένα γνώρισμα του Πάνα, ο οποίος το παραχώρησε στην Ήρα σαν σύμβολο του αστρικού στερεώματος. Τα μάτια του Άργου σκορπίστηκαν πάνω στην ουρά από την Ήρα.
Το ότι στο σημείο εκείνο υπήρξε ο Ναός της Ήρας το δένει αρμονικά με τον αρχαιοελληνικό κόσμο και την χριστιανική παράδοση. Ας μην ξεχνάμε ότι παγανιστικά στοιχεία διακρίνονται ακόμα έντονα στο Άργος μέχρι και τον 10ο αιώνα μετά Χριστόν. Τα «εκατό μάτια» είναι η Εκκλησία που βλέπει τα πάντα. Συμβολίζει επίσης τους αγίους, επειδή η ουρά του είναι σαν φωτοστέφανο.
Όμως και η μουσουλμανική παράδοση έχει σχέση με το παγώνι. Τα μάτια του παγωνιού σχετίζονται με το Μάτι της Καρδιάς.
Σε κάθε περίπτωση τα παγώνια αποτελούσαν για τους Αργείους και τις Αργείες ιδιαιτερότητα του Ναού της Κατακεκρυμμένης και τα έβλεπαν με θαυμασμό.
