Η ανάληψη μιας θέσης ευθύνης, όπως π.χ. μία προαγωγή, αποτελεί μια συναρπαστική και πολύπλευρη εμπειρία.
Γράφει η Φωτεινή Δασακλή
Αν και ο άνθρωπος δεν αλλάζει ριζικά, η νέα του θέση μπορεί να φανερώσει χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του τα οποία παρέμεναν στο παρασκήνιο.
Η Ψυχολογία της Εξουσίας
Το αίσθημα της εξουσίας συχνά συνοδεύεται από αυξημένη αυτονομία και αυτοπεποίθηση. Έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία δείχνουν πως η εξουσία μπορεί να προκαλέσει αλλαγή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, επιτρέποντας να βγουν στην επιφάνεια χαρακτηριστικά που προηγουμένως καταπιέζονταν (Keltner, Gruenfeld, & Anderson, 2003). Αν και δεν πρόκειται για μια πλήρη αλλαγή της προσωπικότητας, η ανάληψη μίας νέας θέσης ευθύνης αναδεικνύει τόσο τις θετικές ικανότητες όσο και ορισμένες σκοτεινές πτυχές του χαρακτήρα ενός ατόμου, οι οποίες ενδέχεται να εκδηλωθούν όταν κάποιος έχει την εμπιστοσύνη και τη στήριξη του οργανισμού.
Ένα χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα αποτελεί ο Stanley Milgram με το περίφημο πείραμά του στην υπακοή (Milgram, 1963). Οι συμμετέχοντες, όταν τους δόθηκε μια θέση εξουσίας, άρχισαν να συμπεριφέρονται με τρόπους που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα υιοθετούσαν, καθώς ένιωθαν πως είχαν την εξουσιοδότηση στο να ελέγχουν και να επιβάλλονται. Αντίστοιχα, η Μελέτη της Φυλακής του Στάνφορντ από τον Philip Zimbardo έδειξε πώς οι άνθρωποι, όταν βρεθούν σε θέσεις εξουσίας, μπορούν να μεταμορφωθούν σχεδόν σε “τέρατα”, υιοθετώντας σκληρή και αυταρχική συμπεριφορά (Zimbardo, 1971). Αυτές οι μελέτες υπογραμμίζουν πως η εξουσία μπορεί να μεταβάλλει σημαντικά την ανθρώπινη συμπεριφορά, ακόμα και όταν δεν υπάρχει αρχικά η πρόθεση κατάχρησής της.
Κατά βάθος
Σύμφωνα με τον Alfred Adler, όταν κάποιος διακατέχεται από το αίσθημα της κατωτερότητας, πολλές φορές ταυτόχρονα επιδιώκει την υπεροχή και την επιβολή, ως μέσο για την αποκατάσταση της αυτοεκτίμησής του. Σε θέσεις ευθύνης, αυτή η τάση μπορεί να μετατραπεί σε υπερβολική ανάγκη για αναγνώριση και εξουσία, οδηγώντας σε συμπεριφορές που θυμίζουν την υπεροψία ή ακόμα και την εξουσιοκρατία (Ansbacher & Ansbacher, 1956). Από την άλλη πλευρά, ο Carl Jung εισήγαγε την έννοια της «σκιώδους» πλευράς της προσωπικότητας, δηλαδή εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνήθως καταπιέζονται και δεν εντάσσονται στο κοινωνικά αποδεκτό μοντέλο συμπεριφοράς. Όταν κάποιος αναλαμβάνει μια θέση ευθύνης, η πίεση του ρόλου και οι εσωτερικές αντιφάσεις μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση της «σκιάς», όπου οι δύσκολοι ή ανεπιθύμητοι χαρακτήρες γίνονται πλέον ορατοί (Jung, 1964).
Επιπλέον, η εξουσία δεν οδηγεί μόνο σε υπεροψία αλλά συχνά και σε ηθική διάβρωση. Έρευνες έχουν δείξει πως όσοι κατέχουν εξουσία μπορεί να εμφανίσουν μειωμένη ενσυναίσθηση προς τους υφιστάμενούς τους, καθώς και μία τάση ως προς το να καταπατούν κανόνες ή να δικαιολογούν ανήθικες πρακτικές (Kipnis, 1972). Από εταιρικά σκάνδαλα έως πολιτικές διαφθορές, η εξουσία μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την κατάχρηση προνομίων και την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του ηγέτη για προσωπικό όφελος.
Επιπτώσεις
Η εμφάνιση νέων συμπεριφορών σε έναν manager μπορεί να έχει διττές επιπτώσεις. Από τη μία, ένας ηγέτης που αναδεικνύει την αυτοπεποίθησή του μπορεί να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει την ομάδα της οποίας ηγείται, προάγοντας ένα δυναμικό περιβάλλον όπου οι ιδέες μπορούν να ανθίσουν. Από την άλλη, όταν αυτή η αυτοπεποίθηση μετατρέπεται σε υπεροψία, το κλίμα της ομάδας μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά, κάνοντας τους εργαζόμενους να αισθανθούν αποκομμένοι, ενώ οι ανοιχτές συζητήσεις και η δημιουργικότητα τελικά καταπνίγονται (French & Raven, 1959).
Τι Μπορώ να Κάνω;
Πρέπει να έχουμε κατά νου πως όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άτομα που καταχρώνται την εξουσία τους ή υιοθετούν αυταρχικές συμπεριφορές, η διαχείρισή τους απαιτεί στρατηγική και ψυχραιμία. Αρχικά, είναι σημαντικό να διατηρούμε τον επαγγελματισμό μας και την ηθική μας ακεραιότητα, αποφεύγοντας αντιπαραθέσεις οι οποίες πιθανώς να κλιμακώσουν την κατάσταση. Η σαφής και τεκμηριωμένη επικοινωνία βοηθά στο να θέσουμε όρια και να εκφράσουμε τις απόψεις μας με τρόπο που ναι μεν δεν απειλεί την “ισχύ” τους, αλλά διεκδικεί τον σεβασμό προς το πρόσωπό μας.
Επιπλέον, η αξιοποίηση των επίσημων καναλιών ανατροφοδότησης, όπως ανώνυμες έρευνες ή HR διαδικασίες, μπορεί να προσφέρει θεσμική διαχείριση και αντιμετώπιση.
Βέβαια, σε περιπτώσεις ακραίας κατάχρησης εξουσίας, η εξέταση εναλλακτικών, όπως η αναζήτηση νέων επαγγελματικών ευκαιριών, είναι μια επιλογή που διαφυλάσσει την ψυχική μας υγεία και την επαγγελματική μας ανάπτυξη.
Φωτεινή Δασακλή: Εκπαίδευση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Πολιτικές Απασχόλησης
Βιβλιογραφία:
Ansbacher, H. L., & Ansbacher, R. R. (Eds.). (1956). The individual psychology of Alfred Adler: A systematic presentation in selections from his writings. Basic Books.
French, J. R. P., & Raven, B. (1959). The bases of social power. In D. Cartwright (Ed.), Studies in social power. University of Michigan.
Jung, C. G. (1964). Man and his symbols. Doubleday.
Keltner, D., Gruenfeld, D. H., & Anderson, C. (2003). Power, approach, and inhibition. Psychological Review.
Kipnis, D. (1972). Does power corrupt? Journal of Personality and Social Psychology.
Milgram, S. (1963). Behavioral study of obedience. Journal of Abnormal and Social Psychology.
Yukl, G. (2013). Leadership in organizations (8th ed.). Pearson.
Zimbardo, P. G. (1971). The power and pathology of imprisonment. Congressional Record: Proceedings and Debates of the United States Congress.
