Οι προσωπικές διηγήσεις ανθρώπων που έζησαν σημαντικά γεγονότα θεωρούνται πηγή για το γράψιμο της ιστορίας.
Πολλές φορές όμως αυτές οι διηγήσεις είναι παραμορφωμένες από τις προτιμήσεις αυτών που τις λένε. Η αναζήτηση της αλήθειας μπορεί να γίνει μόνο από σύγκριση πολλών πηγών.
Με δυο τέτοιες περιπτώσεις θα ασχοληθώ σήμερα.
Η πρώτη είναι η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΝΔΕΚΑΤΗΣ στο Ναύπλιο, τέλη Γενάρη του 1945. Μια μέρα πριν κηρυχθεί η ανακωχή για τα Δεκεμβριανά. Έχουν γραφτεί για αυτήν:
Α) «Έπεσαν κάτι σφαίρες στον Ψαρομαχαλά γιατί από εκεί πέρναγε η γραμμή ανακωχής».
Β) «Σκοτώθηκαν στο λιμάνι 52 στρατιώτες και τους άφησαν για ώρα εκεί».
Γ) «Σκοτώθηκαν μόνο, από αδέσποτες σφαίρες, δύο άτομα, ο μπακάλης ο Μόρφης και μια τσιγκάνα».
Εννοείται πως όλα αυτά είναι ψέματα. Γράφτηκαν από κάποιους που υιοθέτησαν κουβέντες των καφενείων. Υπάρχουν αξιόπιστες ιστορικές πηγές:
Α) Η αναφορά των χωροφυλάκων (και όχι στρατιωτών) στο αρχηγείο του σώματος και ικανή αλληλογραφία που σχηματίστηκε με το αίτημά τους να επιβραβευτεί η επιχείρησή τους (η οποία απέτυχε οικτρά).
Β) Η διήγηση του αείμνηστου Λούη Λάμπρου (ήταν 12 χρονών τότε και ο πατέρας του ήταν Δήμαρχος).
Τα πραγματικά γεγονότα έγιναν ως εξής: Μια ομάδα από 52 χωροφύλακες, που είχαν εκπαιδευτεί σε κομάντος στη Μέση Ανατολή, μαζί με έναν Άγγλο λοχαγό (Μόρτιμερ το όνομά του) επιτάξανε δύο καΐκια στις Σπέτσες. Το ένα ήταν Ναυπλιώτικο και από εκεί διέρρευσε η επιχείρηση. Ένας πρώην επιστρατευμένος στα Τάγματα Ασφαλείας το πληροφορήθηκε και ενημέρωσε την έδρα του ΕΛΑΣ στο Άργος, όπου ενόψει της ανακωχής ετοιμάζονταν να φύγουν για Τρίπολη, και είχαν στη διάθεσή τους επιταγμένα φορτηγά.
Οι αντάρτες ήρθαν νωρίτερα από τους χωροφύλακες και απλώθηκαν γύρω από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό και στην Ενδεκάτη.
Είχαν προβλέψει σωστά ότι αυτό ήταν το «στρατηγικό σημείο» του Ναυπλίου και κατά εκεί θα όδευαν οι αποβιβαζόμενοι. (Οδός Νέας Κίου δεν υπήρχε τότε και η Ενδεκάτη ήταν η μοναδική είσοδος – έξοδος από την πόλη μας).
Αποτέλεσμα της μάχης ήταν δύο νεκροί και δύο τραυματίες από τους Χωροφύλακες (και όχι 52, που ήταν το σύνολο).
Στον Ψαρομαχαλά εκείνη την ημέρα δεν έγινε τίποτε. Η γραμμή ανακωχής ήταν στους … Μύλους.
Ο Μόρφης δεν έπαθε τίποτε εκείνη την ημέρα. Μετά από δώδεκα χρόνια μετέφερε τις δραστηριότητές του στην Αθήνα και το 1957 πούλησε τα οικογενειακά ακίνητα στο Ναύπλιο. Η παρανόηση μπορεί να έχει γίνει με έναν άλλον αδερφό του, Μαθηματικό και Τροτσκιστή (ή Αρχειομαρξιστή!!) ο οποίος αυτοκτόνησε στο Ναύπλιο το 1938 (μόλις απολύθηκε από την εξορία.
(Προφανώς, ο μπακάλης με τον Μαθηματικό ήταν μεν αδέρφια, αλλά όχι ομοϊδεάτες).
Η δεύτερη περίπτωση είναι ο ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΑΝΤΑΡΤΗΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΕΣΕΡΝΕ ΤΟ ΚΑΪΚΙ.
Κατ΄ αρχήν πιστεύω πως έγινε. Μετά από μια μάχη στον Πάρνωνα, έφεραν δεμένο πίσω από ένα καΐκι μέσα στη θάλασσα έναν αιχμάλωτο αντάρτη. Έτσι μου έχει διηγηθεί άτομο που το είδε (έμενε τότε στην Παραλία). Το καΐκι ήταν Ναυπλιώτικο και ο ιδιοκτήτης του γνωστός για τις ακροδεξιές πολιτικές του απόψεις.
Πρόσφατα διάβασα πως ο αντάρτης αυτός ήταν αιχμάλωτος από την μάχη στον ΑΓΙΟ ΒΑΣΙΛΗ του Λεωνιδίου. Μάλλον απίθανο. Στον Άγιο Βασίλη, νίκησαν τα ΛΟΚ τους αντάρτες. Μάζεψαν περί τους 70 αιχμαλώτους. Τους έβαλαν να παρελάσουν στο Λεωνίδιο. Δεν επέτρεψαν στους ντόπιους να τους λυντσάρουν. Ανέβηκαν ΛΟΚ και αιχμάλωτοι σε δύο πολεμικά πλοία και ήρθαν στο Ναύπλιο (και όχι σε καΐκια) και από εδώ σιδηροδρομικά μετέβησαν στην Τρίπολη. (Εννοείται πως αρκετοί από τους αιχμαλώτους στη συνέχεια τυφεκίσθηκαν με αποφάσεις στρατοδικείων).
Το πιθανότερο είναι κάποιοι από το διαλυμένο στον Αγιο Βασίλη τάγμα των ανταρτών να προσπαθούσαν να διαφύγουν και να βρουν αλλού σύνδεσμο με τις δυνάμεις τους. Να έπεσαν σε ενέδρα ΜΑΥδων ή κάποιων άλλων παρακρατικών. Αυτοί συνήθιζαν ή να κόβουν τα κεφάλια των νεκρών αντιπάλων τους ή να τους δένουν πάνω σε σκάλες και να περιφέρουν το πτώμα προς επίδειξη στα χωριά. (Ευγενικά αισθήματα!!) Το πιο πιθανό είναι ο αντάρτης να ήταν νεκρός και τον μετέφεραν έτσι στο Ναύπλιο για να πάρουν λεφτά (μια λίρα το κεφάλι).
Ναι, μεν η τύχη του Δημοκρατικού Στρατού στο Πάρνωνα γράφτηκε με τις τρεις διαδοχικές μάχες (εκφόρτωση οπλισμού στον όρμο Φωκιανού, επίθεση στο Λεωνίδιο και ο αιφνιδιασμός που υπέστησαν στον Άγιο Βασίλη, τον Δεκέμβρη 48- Γενάρη 49). Αλλά, μετά έγιναν άπειρες όσες μικροσυγκρούσεις. (Τις έχει αποτυπώσει λογοτεχνικά στην «Κάθοδο των 9» ο Θανάσης Βαλτινός).
Για εικονογράφηση δυο φωτογραφίες του λιμανιού εκείνης της εποχής από τις «Παλιές φωτογραφίες του Ναυπλίου»… καθώς και τα δύο γεγονότα είχαν σχέση με το λιμάνι του Ναυπλίου.
Το τραγικό στοιχείο στην ήττα των ανταρτών στον Άγιο Βασίλη Κυνουρίας ήταν η τύχη του Τσουκόπουλου… αλλά για αυτήν θα τα πούμε μια άλλη φορά.
(Τόλης Κοΐνης)
