Ο χαρακτήρας του Grima Wormtongue (στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως Γκρίμα ο Φιδόγλωσσος) στο βιβλίο του J.R.Tolkien Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών: Οι Δύο Πύργοι, αποτελεί ένα διαχρονικό παράδειγμα του πώς ένας τοξικός και συκοφάντης σύμβουλος μπορεί να επηρεάσει καταστροφικά τη διοίκηση και τη λειτουργία μιας επιχείρησης.
Γράφει η Φωτεινή Δασακλή*
Μέσα από την ψυχολογική και επαγγελματική ανάλυση του συγκεκριμένου χαρακτήρα, μπορούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο που παρόμοιες συμπεριφορές μπορούν να διαβρώσουν την εταιρική κουλτούρα, να υπονομεύσουν τη λήψη αποφάσεων και να αποσταθεροποιήσουν έναν οργανισμό.
Η προσωπικότητα του Φιδόγλωσσου
Ο Γκρίμα, ως σύμβουλος του βασιλιά Θέοντεν, είχε καταφέρει να κερδίσει την απόλυτη εμπιστοσύνη του χρησιμοποιώντας τις εξαιρετικές του ικανότητες στην πειθώ. Ωστόσο, πίσω από τη φαινομενική πίστη του στον βασιλιά, έκρυβε τις προσωπικές του φιλοδοξίες και τις σκοτεινές του επιθυμίες για εξουσία, κάτι που τον έκανε επικίνδυνο και ύπουλο. Έχοντας καταφέρει να αποδυναμώσει εντελώς τον Θεόντεν, απομυζώντας του κάθε ίχνος δύναμης με τα “δηλητηριασμένα” λόγια του, κανείς πλέον δεν τολμούσε να αντιπαρατεθεί μαζί του, με αποτέλεσμα το βασίλειο του Ρόχαν να βρίσκεται για καιρό υπό τη μοχθηρή του (έμμεση) διοίκηση.
Με μία γρήγορη ματιά, ο Φιδόγλωσσος ως χαρακτήρας συνήθως διακρίνεται από μία στρατηγική χειραγώγησης βασισμένη στη διαστρέβλωση της αλήθειας, στον δόλο και στις μηχανορραφίες. Πρόκειται για άτομο χαμηλής συναισθηματικής νοημοσύνης, το οποίο ενώ μπορεί να αντιληφθεί τις αδυναμίες των άλλων, δεν χρησιμοποιεί αυτή του την ικανότητα για την ενίσχυση των συνεργατών ή της ομάδας του, αλλά για την εξυπηρέτηση προσωπικών του συμφερόντων. Επιπλέον, επιδιώκει να κρατά τους άλλους μέσα σε ένα καθεστώς ανασφάλειας και φόβου, έτσι ώστε να διασφαλίσει την εξουσία του.
Αυτού του είδους η συμπεριφορά μπορεί να συνδεθεί με τη θεωρία του Alfred Adler (Αυστριακός ψυχίατρος / ψυχοθεραπευτής) σχετικά με τα συμπλέγματα υπεροχής και κατωτερότητας, όπως παρουσιάζονται στο έργο του The Science of Living (1930). Ο Adler υποστηρίζει ότι τα άτομα με τέτοιου είδους κόμπλεξ συχνά προσπαθούν να τα εξισορροπήσουν μέσω αλαζονικών ή χειριστικών συμπεριφορών. Με απλά λόγια, ένας τέτοιος χαρακτήρας φαίνεται να κρύβει βαθιά ριζωμένες ανασφάλειες, τις οποίες προσπαθεί να καλύψει μέσω της ανάγκης του να κυριαρχεί και να υπονομεύει την αυτοπεποίθηση των υπολοίπων.
Ένας σύμβουλος λοιπόν (ή ακόμα και συνεργάτης ή υπάλληλος) που λειτουργεί με έναν τέτοιο κακόβουλο τρόπο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη διοίκηση ενός οργανισμού.
Κατ’ αρχάς, με τη συκοφαντία και την υπερβολή, ο Φιδόγλωσσος διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, αποξενώνοντας τη Διοίκηση από αξιόπιστους συνεργάτες. Επιπλέον, μπορεί να αμφισβητήσει τη λήψη αποφάσεων της ηγεσίας, προκαλώντας αδράνεια, καθυστερήσεις ή λανθασμένες επιλογές. Η διαρκής αρνητικότητα και οι υπόγειες τακτικές του συνήθως οδηγούν στην απομάκρυνση ικανών στελεχών (talent drain), ενισχύουν την καχυποψία μεταξύ των τμημάτων (με αποτέλεσμα τη μείωση της συνοχής και της παραγωγικότητας), καθώς επίσης αυξάνουν την ανασφάλεια των εργαζομένων οι οποίοι στη συνέχεια αποκτούν χαμηλό ηθικό. Κατ’ επέκταση, η ανάπτυξη μπλοκάρεται και ο οργανισμός χάνει το όραμά του. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε πως κάποιος ο οποίος συκοφαντεί και λειτουργεί ανήθικα επηρεάζει αρνητικά την εικόνα της εταιρείας (branding) προς τα έξω.
Tips
Το πρώτο και ουσιαστικότερο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε/αντιληφθούμε το πρόβλημα, και αφού αποφασίσουμε να περιορίσουμε την αρνητική επιρροή ενός τέτοιου ατόμου (κάτι το οποίο απαιτεί αρκετή εσωτερική δύναμη), χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να χτίσουμε ένα πλάνο που θα ενισχύει τη διαφάνεια. Με την υποστήριξη της ανοιχτής επικοινωνίας και προωθώντας ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης, τέτοιου είδους συμπεριφορές δύσκολα αναπτύσσονται/διατηρούνται. Τυχόν αυθαίρετες παρεμβάσεις περιορίζονται μέσα από τον σαφή καθορισμό ρόλων και ευθυνών, αλλά και με την επιβολή ορίων. Τέλος, η διαρκής ανάπτυξη των ηγετικών ικανοτήτων θωρακίζει τους επικεφαλής απέναντι σε επιρροές που υπονομεύουν την αυτονομία τους.
Το τέλος της ιστορίας του Φιδόγλωσσου ήταν τραγικό. Στο προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου Ο Άρχοντας των δαχτυλιδιών: Η Επιστροφή του Βασιλιά, έχοντας πλέον χάσει κάθε πλεονεκτική θέση, δολοφονεί τον Σάρουμαν και στη συνέχεια έρχεται το δικό του τέλος με τρία βέλη από τα Χόμπιτς.
Αυτό το τέλος μας υπενθυμίζει ότι η αχαριστία, η χειραγώγηση και η απώλεια ηθικών αξιών οδηγούν τελικά στην απομόνωση και την καταστροφή. Στην πραγματική ζωή, όπως και στην ιστορία του Φιδόγλωσσου, η ηθική και η εμπιστοσύνη αποτελούν θεμέλιους λίθους για τη διατήρηση μιας υγιούς και αποτελεσματικής διοίκησης, καθώς και για την ανάπτυξη και ευημερία ενός οργανισμού.
*Φωτεινή Δασακλή: Msc Εκπαίδευση, Ανθρώπινο Δυναμικό, Πολιτικές Απασχόλησης
