Πάνω στον άσπρο τοίχο της φυλακής έγκλειστοι αποτύπωσαν τις αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία. Ήταν σε ένα χωριό ή μια μικρή πόλη, ένα άλογο, δέντρα και χορτάρια, το βουνό και οι ίδιοι οι έγκλειστοι θυμούνται να παίζουν εκεί και να ατενίζουν τον κόσμο….Όμως για τους περισσότερους δεν ήταν εύκολα χρόνια, εκεί ξεπήδησαν οι πρώτες δυσκολίες της ζωής, μες στην οικογένεια, όμως ήταν μικροί και αισιόδοξοι.
«…. μια φορά τόσκασε ένας γάϊδαρος δικός μου, και χάθηκα ψάχνοντας τον, και έψαχνα….. έβλεπα το φεγγάρι και χωρίς να το καταλάβω, έφτασα κοντά στη θάλασσα», είπε ο Α.
Η πρώτη τοιχογραφία έγινε στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Ναυπλίου το 2020 και έχει μείνει εκεί σε μια πίσω κλειστή αυλή.
Πάντα υπήρχε στο νου μου, ήταν τόσο ωραία στον τοίχο δίπλα ή κάτω από τα υψωμένα σίδερα της φυλακής! Ονειρευόσουνα τη φύση και πως είσαι μέρος αυτής.
Φέτος στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Ναυπλίου οι τοίχοι έχουν αποκτήσει χρώματα και ζωγραφιές. Αισθάνεσαι το «εγκλωβισμένο» των ανθρώπων που στερούνται την ελευθερία τους. Οι δύο τοιχογραφίες τελείωσαν τώρα, το Φθινόπωρο του 2024. Ο ένας τοίχος έχει λουλούδια σε έντονα χρώματα, νομίζεις ότι έρχονται με τη δύναμή τους και σε θεραπεύουν από στενοχώριες, σου μιλάνε για να μην βλέπεις τα σίδερα και σου λένε πόσο και πόσοι σε αυτόν τον χώρο έχουν κλάψει πολύ τα βράδια, στους τοίχους έχουν στοιβαχτεί πολλά συναισθήματα.
– Ξέρεις εδώ, μέρα μπαίνει, μέρα βγαίνει, δεν βλέπω τα δυο μου παιδιά. Αυτά τα σίδερα καρφώνονται μέσα μου, είπε ο Σ.
Πήραν οι έγκλειστοι μπογιές και πινέλα και άρχισαν να σχεδιάζουν και να χρωματίζουν, λες και εξιστορούσαν τα πάθη τους και τα μετέτρεπαν σε χρώμα και αισιοδοξία. Δίπλα τους από την πρώτη μέρα ήταν η εικαστικός Μάγδα Μάρα που τους καθοδηγούσε με διακριτικότητα στη σύνθεση και τη λεπτομέρεια. Πολλές φορέςοι έγκλειστοι ζωγράφοι αντάλλασσαν γνώμες μεταξύ τους, στη γλώσσα τους, ενώ άλλοι μιλούσαν ελληνικά. Μια διαπολιτισμική συνάντηση και ένα σύνθετο έργο. Τα λουλούδια στον ένα τοίχο, όλο χρώμα και αισιοδοξία και η θάλασσα στον άλλον, για να ταξιδεύει κανείς και να ζει ωραίες στιγμές με το φεγγάρι.Στο έργο αυτό συν-εργάστηκαν και αλλοδαποί μαθητές του Σχολείου της φυλακής Ναυπλίου, που γνώριζαν την τέχνη.
Αυτή είναι η αρχή μας για φέτος για την Αργολίδα. Σχεδιάζουμε όλο το χρόνο να βάφουμε και να ζωγραφίζουμε. Η έμπνευση υπάρχει ή μάλλον προκύπτει σε έναν χώρο που στοιβάζει τόσες αναμνήσεις, αλλά πρέπει να σε βρει να δουλεύεις, λέει ο Πικάσο. Ζωγραφική! Γλυπτική! Και συνάδουν στο μέλλον κι άλλες τέχνες, Θέατρο! Μουσική, videoart!
Ξεκινάμε την τέχνη από την εύθραυστη και ευπαθή ομάδα των εγκλείστων, γιατί αναζητάμε να διακινηθεί το πάθος μας και η αγάπη για τη ζωή. Ζητάμε να μάθουμε και να αναλογιστούμε τις δυσκολίεςκαι προοπτικές «εντός» και βαδίζουμε «εκτός». Η ζωή, ο θάνατος κι αναμεσίς η τέχνη, είχε ψιθυρίσει ο Ν. Εγγονόπουλος, και εμείς θα προσθέσουμε και αναμεσίς,«οι φυλακές με ή χωρίς σίδερα».
Ντόπιοι εικαστικοί, όπως ο Δημήτρης Παπαχρήστος, η Μάγδα Μάρα και ο Φραντσέσκο Μορέττι, αλλά και άλλοι που έρχονται από άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως ο Τζίμης Ευθυμίου, η Βασιλική Σοφρά, η Ξένια Αραπάκη, η Άννα Τσαμκόσογλου, η Βούλα Παρασκευά, η Ζωή Πιρίνη, η Ανδριανή Τζήμα, μαζί μας η Λία Μπλιούμη και αναμένονται άλλοι, ο Χρήστος Ρηγανάς,ο Γιάννης Ζιώγας, ο Κωνσταντίνος Τηλιγάδης, η είσοδος μένει ανοιχτή, τα έργα θα εκτεθούν στο Βουλευτικό και στο Πολεμικό Μουσείο. Στην κίνησή αυτή μας συντοφεύουν πολλοί φορείς, το Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου με τους οι φοιτητές του ΤΘΣ, το Μουσείο Πανου και Ηλία Ηλιόπουλου στα Φιλιατρά και άλλοι. Μας πλαισιώνουν θεατρολόγοι, ψυχολόγοι, δραματοθεραπευτές, μουσικοί και έτσι τα δρώμενα γίνονται πολύτεχνα ή fluxus Και κάτι αλλότριο που γίνεται ίσως για πρώτη φορά. Το Φουγάρο μας προσφέρει όχι μόνο τους χώρους του, αλλά και έναν περίφημο εικαστικό για μαθήματα ζωγραφικής σε όσους Σωφρονιστικούς το επιθυμούν. Πρώτα οι έγκλειστοι γεμίζουν χαρτιά και τοίχουςαποτυπώνοντας τα συναισθήματά που τους κατακλύζουν. Μετά οι Σωφρονιστικοί και τέλος εμείς πραγματώνουμε το «Εντός-εκτός». Παίρνουμε το έναυσμα, σαν να ξεκινήσαμε τη λαμπαδηδρομία από τους έγκλειστους και προχωράμε στους δρόμους του Ναυπλίου με τα ίδια πινέλα θα οργανώσουμε τα περιπατητικά εργαστήρια. Φεύγοντας από τις φυλακές θα στήσουμε σε τρία μέρη εργαστήρια κατά μήκος της Άργους και ακόμα μες στην πόλη του παλαιού Ναυπλίου.Καθένας από σας, ευπρόσδεκτος για να απολαύσει, συμμετέχοντας.θα ανακοινωθούν όλα μέσω του τύπου και των κοινωνικών μέσων.
Για να μη χάνουμε χρόνο και για όσους δεν είναι στην Αργολίδα, καταφεύγουμε και στο διαδίκτυο. Οι εικαστικοί μαςεμφανίζονταιοι ίδιοι και μιλάνε για τον εαυτόν τους και το έργο σε τρεις (ζωντανές) διαδικτυακές παρουσιάσεις, ανοιχτές για όλους.
Επίσης θα υπάρξει τέταρτο πρόγραμμα στο Διαδίκτυο «εντός – εκτός» φυλακές και κοινωνία, ζωγραφίζω το όνειρο, στο οποίο ηθοποιοί θα διαβάσουν αποσπάσματα από ημερολόγια εικαστικών. Στις δράσεις υπεισέρχονται θεατρικά δρώμενα αλλά και μια κινηματογραφική βραδιά για μεγάλους Έλληνες εικαστικούς στο Φουγάρο.
Τα έργα των εγκλείστων θα πάρουν μέρος στην Έκθεση που θα επιμεληθεί επιτροπή εικαστικών και θα γίνει στο ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ του Ναυπλίου. Μαζί με τα έργα των εγκλείστων θα εκθέσουμε τα έργα των ζωγράφων – δασκάλων.
Επίσης τα έργα των Σωφρονιστικών, θα εκτεθούν στο Φουγάρο. Όλο τα έργα και μαζί αυτά των περιπατητικών εργαστηρίωνθα καταλήξουν στους τοίχους των φυλακών.
Παράλληλα θα γίνει διπλή Έκθεση στο ισόγειο του Βουλευτικού, αφιερωμένη στους έγκλειστους με έργα εγκλείστων και φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών, και έργα των μαθητών του Γυμνασίου και Λυκείου του Καλλιτεχνικού Σχολείου Αργολίδας με πρωτοβουλία και στις δύο ομάδες της εικαστικού Μάγδας Μάρα, που διδάσκει στο ΤΘΣ.
Το Μουσικό Σχολείο θα παίξει μουσική με τους περίφημους μαθητές του και τα μουσικά τους όργανα ενώ έχουν προσκληθεί και άλλοι φορείς, όπως το Μουσείο Ηλία και Πάνου Ηλιόπουλου στα Φιλιατρά.
Στοχεύουμε στη νοητική, κοινωνική, συναισθηματική ανάπτυξη, γλωσσική εξέλιξη και αισθητική καλλιέργεια των εγκλείστων, αλλά και τη δική μας αφύπνιση της διάθεσης, του πάθους, της επιθυμίας έκφρασης,συμμετοχικότητας στα κοινά προς επίλυση θεμάτων και προβλημάτων.
Καλλιεργούμε τη λογική και συστηματικότητα της σκέψης, τη συνεργατικότητα, την ανάπτυξη κοινωνικών ρόλων, τη θετική στάση ζωής, την ανάληψη ευθύνης, τη δικαιοσύνη, την τιμιότητα και τον προσδιορισμό νέων στόχων ζωής με αυτό-συνειδητότητα, αξίες και ιδανικά, προσωπικές ή ομαδικές πρωτοβουλίες. Η δημιουργικότητα είναι ζητούμενο όλων των μαθημάτωνκι ακόμα περισσότερο μέσα στη φυλακή, ενώ καλλιεργείται η ευχάριστη διάθεση και προωθούνται ορισμένοι κανόνες συμπεριφοράς που υποστηρίζουν την ομαδικότητα.Οι έγκλειστοι αν κινούνται στον συμβολικό και ατέρμονα χώρο της δημιουργικής φαντασίας, μπορεί να αισθανθούν την ανάγκη για την κοινωνική τους επανένταξη, και όταν από το εντός περνάνε στο εκτός να επιδιώξουν το πλησίασμα των δικών τους ανθρώπων και την αλλαγή τους προς τη νέα στάση ζωής που θα σέβεται και δεν θα επιτρέπει την υποτροπή.
Όπως μας προτρέπει ο Μιρό, ζωγραφίζουμε γεμίζουμε χρώματα τον κόσμο μας, βλέπουμε θετικά τη ζωή και σκεφτόμαστε όλοι, φυλακισμένοι και μη, ότι αυτόν τον κόσμο τον μοιραζόμαστε με συναισθήματα και μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα μέλλον με λουλούδια, σαν αυτά που ζωγράφισαν οι έγκλειστοι, με συναισθήματα και περιορισμένους στεναγμούς.
Τα έργα έγιναν με την συνεργασία του Δημοτικού Σχολείου της Φυλακής Ναυπλίου και άλλων εγκλείστων υπό την καθοδήγηση της εικαστικού Μάγδας Μάρα. Διαβάζουμε στο ημερολόγιο της συνεργάτριάς μας:
«Έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος, από τη στιγμή που η αγαπημένη σε όλους Άλκηστις, καθηγήτριά μας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, μου μιλούσε για το όνειρό της, οι τοίχοι του Σωφρονιστικού Καταστήματος Ναυπλίου να μετατραπούν σε έναν νοερό τόπο «απόδρασης» των εγκλείστων από το καταπιεστικό και μονότονο περιβάλλον της φυλακής. Το χρώμα της ζωγραφικής στους τοίχους της φυλακής, θα σηματοδοτεί το έναυσμα που θα γεμίσει με αισιοδοξία τους έγκλειστους και που θα μπορεί να εμπνεύσει για κάτι καλό ακόμα και την πόλη.
Μια εικαστική παρέμβαση στους τοίχους της φυλακής ήταν για μένα μια εξαιρετική ιδέα, όμως αυτό θα ήταν χρονοβόρο εγχείρημα. Έτσι λοιπόν προγραμματίσαμε τις εργασίες για το καλοκαίρι, όπου μπόρεσα να «αξιοποιήσω!» ένα μέρος των καλοκαιρινών μου διακοπών. Αρχικά οργανώσαμε, με τη συνεχή υποστήριξη της διοίκησης της φυλακής και της Διευθύντριας κυρίας Αναστασοπούλου που είχε ενθουσιαστεί με την ιδέα, μια ομάδα εγκλείστων που αποτελούνταν από 5 άτομα από διαφορετικά κελιά, δύο ημεδαπούς και τρεις αλλοδαπούς. Συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στο τέλος Ιουνίου του 2024. Η αλήθεια είναι, πίστεψαν ότι με τη δική τους συνεισφορά θα δώσουν μια δυνατότητα στους άλλους έστω και προσωρινής δημιουργικής διαφυγής από το σκληρό και μονότονο περιβάλλον του κελιού τους. Οι αλλοδαποί γνώριζαν λίγα ελληνικά και μπορούσαμε οριακά να επικοινωνούμε λεκτικά μεταξύ μας, όμως η τέχνη είναι μια διαφορετική παγκόσμια «γλώσσα» που ενώνει τους ανθρώπους.
Οι καλλιτεχνικές εργασίες γίνονταν σε εσωτερικό αύλειο χώρο της φυλακής. Η καλλιτεχνική ομάδα που είχε δημιουργηθεί έδειξε στοιχεία συνεργατικότητας, εμπιστοσύνης και εκτίμησης μεταξύ τους. Τα δύο μάλιστα μέλη της ζωγραφικής ομάδας, αλλοδαποί, ήταν μαθητές του Σχολείου του Σωφρονιστικού Καταστήματος και τους πρότεινε η δασκάλα του Σχολείου να έρθουν. Κατά τη διαδικασία οι ρόλοι έγιναν σαφείς για τον καθέναν και προέκυψαν από τις ικανότητές τους. Κάποιοι σχεδίαζαν και ζωγράφιζαν και κάποιοι υποστήριζαν με βοηθητικές εργασίες. Η δική μου δουλειά ήταν να δώσω συνοχή στη δημιουργία τους με τον λιγότερο παρεμβατικό τρόπο. Να οργανώσω μόνο το βασικό σχεδιασμό και σύνθεση, εντάσσοντάς τις δικές τους ιδέες στο τελικό αποτέλεσμα.
Η δημιουργία τοιχογραφιών από ερασιτέχνες καλλιτέχνες είναι δύσκολο έργο, τόσο για την διαδικασία δημιουργίας, όσο και για το εικαστικό αποτέλεσμα στη τελική του μορφή. Οι δυσκολίες αυξάνονται στη φυλακή, μικρά χρονικά περιθώρια, περιορισμένη χρήση των σκαλωσιών, δύσκολες καιρικές συνθήκες, δικαστήρια και μεταγωγές των κρατουμένων. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι πάντα δίπλα μας, υποστηρικτικοί, πρόθυμοι ακόμα και να… ζωγραφίσουν μαζί μας.
Σταδιακά, δύο απέναντι τοίχοι των φυλακών, ο εξωτερικός τοίχος του «Σχολείου» των φυλακών και ο απέναντι του, γέμισαν από χρώματα. Μέσα από τα κάγκελα άκουγα ανθρώπους, χωρίς να τους βλέπω, να κάνουν θετικά σχόλια γι’ αυτό που κάναμε και να εκφράζουν την ευχαρίστηση τους γι’ αυτό που έβλεπαν.
Κλίμα συνεργατικό, υποστηρικτικό και αλληλέγγυο. Άλλωστε βασικός σκοπός αυτής της δράσης ήταν όχι μόνο το αποτέλεσμα, αλλά και η διαδικασία. Η εξέλιξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας είχε εντυπωσιακά οφέλη για ψυχολογία των κρατουμένων.
Οι δύο τοιχογραφίες που τελικά δημιουργήθηκαν, λειτούργησαν ως δίαυλος επικοινωνίας του «εκτός» κόσμου με αυτόν του «εντός» της φυλακής, έδωσαν δυνατότητα διαφυγής στη σκέψη και το όνειρο. Μπορεί να είναι ουτοπία, αλλά ακόμα κι’ έτσι να είναι, έδωσαν μια στιγμιαία δυνατότητα απόδρασης στους έγκλειστους, μια ελπίδα ότι κάτι καλό τους περιμένει εκεί έξω και ίσως αυτό να είναι ένα βήμα που θα τους οδηγήσει στην ομαλή επανένταξή τους στη κοινωνία, διότι δεν υπάρχει χειρότερο κακό από το να φυλακίσει κανείς όχι μόνο το σώμα, αλλά και τα συναισθήματά του, τα όνειρα του, τις επιθυμίες του, όπως περιγράφει στους στίχους που έγραψε μέσα στη φυλακή ο Ναζίμ Χικμέτ,
Το χειρότερο είναι
Να κουβαλάει ο άνθρωπος τη φυλακή μέσα του.
