Μετά τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, η Αρχαία Αγορά των Αθηνών είναι ο πιο διάσημος και επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της Αττικής. Ωστόσο λίγοι γνωρίζουν την ιστορική συνοικία Βρυσάκι που βρίσκόταν στις παρυφές της παλιάς πόλης και πιο συγκεκριμένα εκτείνονταν από τον Ναό του Ηφαίστου στο Θησείο μέχρι την Στοά του Αττάλου στο Μοναστηράκι.
Η Αθηναϊκη γειτονιά Βρυσάκι, «θυσιάστηκε» προκειμένου να έρθει στο φως η Αρχαία Αγορά και τα σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της. Το Βρυσάκι, ήταν κυρίως μια φτωχική γειτονιά, στην οποία έμεναν ως επί το πλείστον εργάτες και πρόσφυγες. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930, το μέρος έσφυζε από ζωή, ωστόσο, αποφασίστηκε ότι οι κατοικίες έπρεπε να απαλλοτριωθούν και να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες τους, προκειμένου να ξεκινήσουν οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο.
Οι 3 κύριες γειτονιές της συνοικίας ήταν των Αγίων Αποστόλων, της Βλασσαρούς και του Αγίου Φιλίππου.
Υπάρχουν δυο πιθανές εξηγήσεις για την ονομασία Βρυσάκι. Σύμφωνα με την πρώτη, το όνομα προήλθε από τον Ευρυσάκη, γιο του Βασιλιά Αίαντα Τελαμώνιου, ο οποίος έθεσε το βασίλειο της Σαλαμίνας στην δικαιοδοσία της Αθήνας. Η άλλη εξήγηση λεει ότι στο κέντρο της περιοχής υπήρχε μια βρύση που υδροδοτούσε τους κατοίκους και είχε δώσει το όνομα σε όλη τη γειτονιά.
Το Βρυσάκι είχε τρεις μεγάλες εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων, την Παναγιά Βλασσαρού και τον Άγιο Φίλιππο και η κεντρική πλατεία ονομάζονταν πλατεία Γιγάντων , λόγω των τριών αρχαίων μνημειακών αγαλμάτων που ήταν ορατά στο κέντρο της. Τρεις από τους πιο κεντρικούς δρόμους ήταν η οδός Επωνύμων, η οδός Πολυγνώτου και η οδός Ευρυσακείου.
Στο Βρυσάκι δεν υπήρχε κανένα σπίτι ακατοίκητο. Κατά μέσο όρο μία οικογένεια ζούσε σε ένα ή δύο δωμάτια, συνήθως ζούσαν μαζί δύο έως οκτώ οικογένειες, αλλά καταγράφονται και περιπτώσεις που τον ίδιο χώρο μοιράζονταν 15 οικογένειες.
Στους δρόμους του Βρυσακίου υπήρχαν ταβέρνες που επισκέπτονταν Αθηναίοι από άλλες γειτονιές καθώς και πολλά υπαίθρια καφενεία. Κάθε καφενείο είχε και τους δικούς του θαμώνες , στο Άνω συντριβάνι ήταν για εργαζόμενους, το Κάτω συντριβάνι και το Αναβρυτήριο για μέλη των πολιτικών κομμάτων , το φαρμακείο Καβάκου για τους διανοούμενους και η Ωραία Ελλάς για τους πολιτικούς και τα ανώτερα δημόσια στελέχη.
Το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της νέας πρωτεύουσας της Ελλάδας από τον Κλεάνθη και τον Σάουμπερτ , που ανέθεσε ο βασιλιάς Όθωνας το 1833, προέβλεπε την ανασκαφή ολόκληρης της περιοχής που καταλάμβανε η αρχαία πόλη. Η αρχικά τυχαία ανακάλυψη μνημείων της αρχαιότητας που ταυτίστηκαν με την Αρχαία Αγορά της Αθήνας οδήγησε στην απόφαση να ανασκαφεί η περιοχή όπου εκτεινόταν το Βρυσάκι.
Το 1824 η συνοικία Βρυσάκι αριθμούσε 81 σπίτια με 315 κατοίκους και μέχρι το 1931 που ξεκίνησαν οι πρώτες κατεδαφίσεις υπήρχαν 600 σπίτια με περισσότερους από 8.000 μόνιμους κάτοικους. Οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής ήταν εργάτες αλλά υπήρχαν και έμποροι, δημόσιοι υπάλληλοι και πολιτικοί και απασχολούνταν κυρίως σε αρτοποιεία, οινοποιεία, παντοπωλεία, ραφεία και ξυλουργεία , καθώς και σε εργοστάσια που παρήγαγαν υποδήματα, κεριά, καθρέπτες, ξυλεία και κονσέρβες.
Η φτώχεια του μεσοπολέμου προκάλεσε την υποβάθμιση της γειτονιάς πριν την κατεδάφιση της. Οι αρχές πήραν μια πρωτοποριακή απόφαση και ενέκριναν το σχέδιο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών να κατεδαφίσουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα και να πέσουν τα σπίτια της παλιάς συνοικίας, καθώς κάτω από τα θεμέλια τους, βρισκόταν ένας ολόκληρος αρχαιολογικός θησαυρός. Αφού αποζημιώθηκαν οι κάτοικοι ξεκίνησαν να κατεδαφίζουν για 8 χρόνια συστηματικά από το 1931 έως το 1939 . Κατά την περίοδο των ανασκαφών περισσότεροι από 5.000 κάτοικοι εκτοπίστηκαν , ενώ συνολικά 600 κτίρια από 348 οικόπεδα κατεδαφίστηκαν.
Οι ανασκαφές σταμάτησαν κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου και ολοκληρώθηκαν το 1956, με την ολοκλήρωση της κατασκευής της Στοάς του Αττάλου και την εγκατάσταση σε αυτήν του μουσείου της Αρχαίας Αγοράς. Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί στον συγκεκριμένο χώρο πάνω από 100.000 αρχαία ευρήματα.
Σήμερα οι μόνες αποδείξεις ότι κάποτε υπήρχε η πολυσύχναστη γειτονιά Βρυσάκι είναι η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων Σολάκη, η οποία είχε αποκλειστεί από την κατεδάφιση λόγω του αρχιτεκτονικού της ενδιαφέροντος , η οδός Ευρυσακείου που έχει μετονομαστεί σε οδός Βρυσακίου και το νεοκλασικό σπίτι στην γωνία των οδών Βρυσακίου και Πικίλης που σήμερα στεγάζει τον πολυχώρο τέχνης και καφέ Βρυσάκι.
Photos: ascsa.edu.gr / Michael Miller
