Η εν πολλοίς άγνωστη μάχη των Υσιών έλαβε χώρα το 669 (ή το 668) π.Χ. στην ομώνυμη περιοχή της Αργολίδας, μεταξύ Αργείων και Σπαρτιατών και αποτέλεσε γεγονός τεράστιας σημασίας για τις πολιτικές και κυρίως τις στρατιωτικές εξελίξεις στον ελλαδικό χώρο.
Οι Υσιές, σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, βρισκόταν στα κοντά στα σύνορα του κράτους του Άργους και της Σπάρτης, ανατολικά της Τεγέας και ταυτίζονται με τον σημερινό Αχλαδόκαμπο.
Τι γράφει ο Παυσανίας για τη μάχη των Υσιών
Ο Παυσανίας στα Αρκαδικά του αναφέρεται στη μάχη γράφοντας πως οι Αργείοι υπό τον Φείδωνα νίκησαν τους Σπαρτιάτες.
«Εδώ είναι ο κοινός τάφος των Αργείων που νίκησαν τους Λακεδαιμόνιους στη μάχη των Υσιών. Η μάχη έλαβε χώρα όταν ο Πεισίστρατος ήταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα, το τέταρτο έτος της 27 Ολυμπιάδας…
Προσχωρώντας προς τα κάτω βλέπεις τα ερείπια των Υσιών που ήταν κάποτε πόλη και όπου οι Λακεδαιμόνιοι ηττήθηκαν», γράφει ο αρχαίος Περιηγητής.
Η τακτική της φάλαγγας και το «μυστικό» όπλο
Δεν υπάρχουν άλλες αναφορές σχετικά με την μάχη. Από την αρχαιότητα όμως πιστευόταν πως αιτία της νίκης των Αργείων ήταν η τακτική της φάλαγγας που εφάρμοσαν, για πρώτη φορά, βασιζόμενοι στο «μυστικό» τους όπλο, την ασπίδα τους, το λεγόμενο «Όπλον» – από όπου και οπλίτες. Όχι τυχαία η ασπίδα αυτή ονομάστηκε αργολική.
Το αργειακό Όπλον είχε κατά μέσο όρο διάμετρο 90 εκ. Ονομάστηκε αργειακό γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, εφευρέτης της ιδίας αλλά και του σχηματισμού της φάλαγγας, ήταν ο Ηρακλείδης Βασιλιάς του Άργους, Φείδων. Ο Φείδων παραμένει έως σήμερα μια αινιγματική προσωπικότητα, για την οποία λίγα πράγματα γνωρίζουμε (μάλλον υπήρξαν δύο βασιλείς από το οίκο των Τημενιδών με το ίδιο όνομα, ο αρχαιότερος των οποίων βασίλευσε τον 9ο αιώνα).
Επί των ημερών του – πρώτο μισό του 7ου αιώνα – η πόλη του Άργους κατέστη πρώτη δύναμη του ελλαδικού χώρου. Ο Φείδων έθεσε υπό την εξουσία του και την Αίγινα και έκοψε τα πρώτα ελληνικά νομίσματα, τις περίφημες χελώνες. Οι ηττημένοι, καθώς και οι λοιποί Έλληνες γρήγορα αντέγραψαν το σχηματισμό της φάλαγγας. Η επανάσταση στην στρατιωτική τέχνη είχε επιτευχθεί.
