Οι περισσότεροι κάτοικοι της Αττικής γνωρίζουν για την ύπαρξη της Λίμνης Βουλιαγμένης που έχει χαρακτηριστεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλους, τη λίμνη Μπελέτσι στις ανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας και τη λίμνη Μαραθώνα που δημιουργήθηκε για την ύδρευση της Αθήνας. Λίγοι όμως γνωρίζουν την ύπαρξή της λίμνης Κουμουνδούρου που βρίσκεται στα όρια των δήμων Χαϊδαρίου και Ασπροπύργου, η οποία έχει χαρακτηριστεί και ως λίμνη «φάντασμα» δεδομένου οι χιλιάδες οδηγοί περνούν από εκεί καθημερινά, όμως ελάχιστοι είναι αυτοί που πραγματικά της δίνουν την απαραίτητη σημασία.
Συγκλονιστικές είναι οι εικόνες που καταγράψαμε με το drone μας με εκατοντάδες πουλιά διαφόρων ειδών να βρίσκονται στη λίμνη Κουμουνδούρου, εκεί όπου η ζωή δίνει πεισματικά μάχη ενάντια σε ένα τοξικό περιβάλλον, που έχει δημιουργηθεί εδώ και δεκαετίες από την ανεξέλεγκτη βιομηχανική λειτουργία της περιοχής.
Η λίμνη Κουμουνδούρου αποτελεί ένα εξαιρετικά υποβαθμισμένο οικοσύστημα, το οποίο όμως φιλοξενεί αξιόλογη ορνιθοπανίδα, σύμφωνα με τεκμηριώσεις από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ.
Η λίμνη έχει έκταση 146,5 στρέμματα και η περίμετρος της φτάνει τα 1680 μ. και οριοθετείτε από το όρος Αιγάλεω, το Βουνό Χασιάς, αλλά και μικρότερους λόφους του Θριάσιου. Αυτός ο μικρός υγρότοπος που βρίσκεται δίπλα σε μια βαριά βιομηχανοποιημένη περιοχή καταφέρνει και ξαφνιάζει όσους ασχοληθούν με την βιοποικιλότητα του. Πρόκειται για μια ρηχή λίμνη με υφάλμυρο νερό με βάθος που φτάνει τα 2,5 μέτρα, ενώ βρίσκεται 1,5 μέτρο ψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας.
Η αρχαιολογική της αξία είναι τεράστια καθώς είναι μία από τις δύο αρχαίες λίμνες των Ρειτών, που ήταν άμεσα συνδεδεμένες με τα Ελευσίνια Μυστήρια και την Ιερά Οδό. Η λίμνη σχηματίστηκε, μάλλον κατά την κλασική περίοδο, τεχνητά, όταν η διάνοιξη του αρχαίου δρόμου έφραξε τη δίοδο των νερών των παρακείμενων πηγών προς την θάλασσα.
Κατά τον Παυσανία, η λίμνη Κουμουνδούρου ήταν αφιερωμένη στην Περσεφόνη, ενώ δίπλα της υπήρχε και μια δεύτερη λίμνη (γνωστή ως Κεφαλάρι), αφιερωμένη στη μητέρα της Περσεφόνης, τη θεά Δήμητρα, η οποία αποξηράθηκε το 1970 και επιχωματώθηκε για να αναπτυχθεί η μονάδα όπου σήμερα είναι τα διυλιστήρια των ΕΛ.ΠΕ. Κάτοικοι της περιοχής του Σκαραμαγκά υποστηρίζουν ότι και οι δύο λίμνες υπήρχαν μέχρι και τη δεκαετία του 1950.
Στην αρχαιότητα, οι κάτοικοι της περιοχής θεωρούσαν ότι το νερό των δύο λιμνών ήταν υποχθόνιο και έρεε από τον Εύριπο της Χαλκίδας. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι θεωρούνταν τόποι ιεροί, στις δύο λίμνες μπορούσαν να ψαρεύουν μόνο οι ιερείς της Ελευσίνας. Αμφότερες περιγράφονταν ως πραγματικοί υδροβιότοποι με πεντακάθαρα νερά και πάντα με ψάρια.
Όσον αφορά τη σύγχρονη ονομασία της λίμνης, «Κουμουνδούρου», αυτή προήλθε είτε από το όνομα οικογένειας γαιοκτημόνων στους οποίους άνηκε η περιοχή κατά τον 19ο αιώνα, είτε από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο (1817-1883), στη θητεία του οποίου κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1860, έγιναν έργα επιχωμάτωσης και οδοποιίας μεταξύ της ακτής του Σκαραμαγκά και της λίμνης.
Η κατάσταση της λίμνης Κουμουνδούρου οφείλεται στις συνεχείς υπόγειες διαρροές πετρελαίου από τις γύρω βιομηχανίες και τις δεξαμενές καυσίμων, τα στραγγίσματα από τις χωματερές και η υπέργεια ρύπανση από τα φουγάρα έχουν μολύνει το οικοσύστημα της λίμνης σε πολύ μεγάλο βαθμό. Πλέον αποτελεί ένα πολύ επιβαρυμένο μικρό οικοσύστημα με πολύ ευαίσθητες ισορροπίες ενώ αν συνεχιστεί η υπάρχουσα κατάσταση, η λίμνη θα νεκρώσει. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι η λίμνη Κουμουνδούρου εκτός από οικοσύστημα είναι και κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Ένα μικρό διαμάντι φύσης και πολιτισμού που παλεύει να επιβιώσει.
Κατά καιρούς η Πολιτεία διαμόρφωνε προγράμματα ανάδειξης του χώρου. Το 1991, ο Οργανισμός Αθήνας, στο πλαίσιο της «Ανάπλασης της Δυτικής Πύλης», προέβλεπε καθαρισμό της λίμνης, διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου για ήπια αναψυχή και ελαφρά άθληση, δενδροφυτεύσεις κ.λπ. Τίποτα δεν υλοποιήθηκε. Τα μέτρα εξαγγέλθηκαν ξανά πριν από το 2004, για να έχουν την τύχη που είχαν τα περισσότερα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων για το περιβάλλον: τελικά όλα έμειναν στα χαρτιά.
