Τα Μεταλλεία Ερμιόνης βρίσκονται στο δυτικό μέρος της οροσειράς Αδέρες, όπου παρουσιάζονται χαλκούχα ορυκτά σε διάφορες θέσεις της περιοχής της Ερμιονίδας: Ηλιόκαστρο, Άγιος Δημήτριος, Καψοσπίτι, Ρορό και Μπαρουτοσπηλιά.
Ο σιδηροπυρίτης (συγκεκριμένα) χρησιμεύει για την παρασκευή θειϊκού οξέος, απαραίτητου στη βιομηχανία υπερφοσφωρικών λιπασμάτων. Αργότερα εξορύχθηκε και χαλκούχος σιδηροπυρίτης.
Η ιστορία των μεταλλείων Ερμιόνης
Άρχισαν να αξιοποιούνται από τα πρώτα χρόνια του 20ού αι. με πρώτη εξόρυξη στη θέση «Μεταλλεία», ΒΑ του χωριού Ηλιόκαστρο (υψόμ.190 μ). Από το 1905 φαίνεται πως είχαν αρχίσει οι προπαρασκευαστικές εργασίες, η συστηματική εξόρυξη από το 1908 και η διάρκεια μέχρι το 1978, έτος οριστικής παύσης τους.
Κατά τη μακρόχρονη διαδρομή τους τα εκμεταλλεύτηκαν: 1) Η Μεταλλευτική Εταιρεία «Μεταλλεία Ερμιόνης» του Αρ. Π.Σκένδερ και άλλων μετόχων από το 1905. 2) η Γαλλική Εταιρεία, που διαχειριζόταν και τα μεταλλεία Σερίφου, με τον Γεώργιο (γιο του Αιμίλιου) Γρώμαν. 3) Από το 1922, η Ο.Ε Μιχ. Λίτσας και Λ. Σκένδερ. 4) Από το 1927, η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων με τον Νικ. Κανελλόπουλο. 5) Τέλος, από το 1947, ο Πρόδρομος Αθανασιάδης (Μποδοσάκης), ο οποίος εξαγόρασε την ΑΕΕΧΠ&Λ.
Τα τεχνικά μέσα
Αρχικά, τα τεχνικά μέσα ήταν στοιχειώδη. Οι μηχανές, επάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Decauville, οι ατμομηχανές «Τροιζήνα» και «Βαρβάρα» και αργότερα η ντηζελομηχανή και η ηλεκτράμαξα, μετέφεραν το μετάλλευμα από τις γαλαρίες των Μεταλλείων, σε μια διαδρομή προς τα νότια, στον όρμο της Δάρδεζας, στο Τριβείο για τη θραύση του μεταλλεύματος και τέλος στη Σκάλα φόρτωσης. Με φορτηγά πλοία μεταφερόταν στους προορισμούς του, κυρίως στη Δραπετσώνα για την τελική επεξεργασία, στο εργοστάσιο Λιπασμάτων. Οι πιο γνωστές είσοδοι για τις γαλαρίες που διακρίνονται και σήμερα, είναι κατά σειρά διάνοιξης η στοά των Μεταλλείων, του Ρορού, η Στοά 90, στην οποία σώζονται οι αξιόλογες αλλά εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις της, η στοά του Αγ. Δημητρίου και η στοά στο Καψοσπίτι.
Η διαδρομή τους στο χρόνο
Η οικονομική κρίση, που έπληττε την αγροτική και κτηνοτροφική Ελλάδα στις αρχές του 20ού αι., οδήγησε πολλούς εργάτες – εσωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα – στα Μεταλλεία Ερμιόνης. Οι περισσότεροι προέρχονταν από άλλα μεταλλεία από τα νησιά του Αιγαίου (Σέριφο, Μήλο, Άνδρο, Εύβοια, Σαντορίνη, Κρήτη), από τη Μικρά Ασία κ.ά. μέρη. Οι ντόπιοι (μεταξύ αυτών και ανήλικα παιδιά και γυναίκες), προέρχονταν κυρίως από το Ηλιόκαστρο, τα Δίδυμα, το Λουκαΐτι, την Ερμιόνη. Διέσχιζαν πολύωρες διαδρομές πεζοί, με ζώα, σε ανύπαρκτους δρόμους, με βάρκες και τη Βενζίνα της Εταιρίας -Ερμιόνη- Δάρδεζα- και πολύ αργότερα, στη δεκαετία του ’60, με τροχοφόρα.
Η πρώτη εγκατάσταση εργατών έγινε κοντά στην είσοδο της μεταλλευτικής στοάς «Μεταλλεία» Καρακασίου (Ηλιοκάστρου) και κάλυπτε υποτυπώδεις ανάγκες με αυτοσχέδια παραπήγματα. Σταδιακά μεταβλήθηκε σε βιομηχανικό οικισμό.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’30: Η αύξηση των ξένων εργατών και των αναγκών στέγασης των οικογενειών τους, επέβαλε, με τη συνδρομή της Εταιρίας ΑΕΕΧΠ&Λ, το κτίσιμο απλών εργατικών οικιών. Τότε κτίστηκε και η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, προστάτιδας των μεταλλείων (το μοναδικό άρτια σωζόμενο μέχρι σήμερα ιστορικό και θρησκευτικό μνημείο του οικισμού) και το μονοθέσιο δημοτικό σχολείο. Την ίδια δεκαετία κτίστηκε στην παραλία του όρμου Δάρδεζας (Αχλαδίτσας) και η πρώτη συστάδα από δώδεκα μικρές εργατικές κατοικίες. Ο οικισμός «Μεταλλεία», που στέγαζε περισσότερους από 200 κατοίκους, αποτέλεσε μια μικρή κοινωνία που συνδέθηκε τόσο με αυτή του Ηλιοκάστρου όσο και της Ερμιόνης, οικονομικά- εμπορικά, πολιτισμικά και ιστορικά με αμφίδρομες ωφέλειες.
Το 1938, μέσα στο κλίμα της έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας, όπου δεν έλειπαν οι αντιπαλότητες και οι διενέξεις, δολοφονήθηκε ο νεαρός Διευθυντής των Μεταλλείων Ανδρέας Συρίγος από μεταλλωρύχο. Το γεγονός αυτό, που πιστοποιείται από την ύπαρξη μνημείου, σημάδεψε ανεξίτηλα τη μνήμη τόσο της εργατικής κοινότητας όσο και της κοινωνίας της ευρύτερης περιοχής.
Στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο: Το έργο επιτάχθηκε από τους Ιταλούς και τους Γερμανούς και κάλυπτε τις πολεμικές ανάγκες τους. Η Κατοχή έπληξε και τον οικισμό των μεταλλωρύχων, ωστόσο η αλληλεγγύη και η ανταλλακτική οικονομία ενίσχυσε τις σχέσεις τους, κυρίως με τους γείτονες κατοίκους του Ηλιοκάστρου.
Από το 1947 – δεκαετία ’50: Από τότε που τα Μεταλλεία περιήλθαν στην ιδιοκτησία της Εταιρείας Μποδοσάκη, με νέες έρευνες αξιοποιήθηκαν νέα και πλούσια χαλκούχα κοιτάσματα και εντατικοποιήθηκαν οι εργασίες. Αυξήθηκε η ζήτηση σε ντόπιους κυρίως εργάτες, γεγονός που συνέβαλε αισθητά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, συγχρόνως και με τις ευρύτερες οικονομικές αλλαγές της μεταπολεμικής νεοελληνικής κοινωνίας. Τα Μεταλλεία είχαν εισέλθει πλέον στη χρυσή εποχή.
Δεκαετία του ’60: Εγκαταλείπεται ο οικισμός «Μεταλλεία» με δραματικές συνέπειες την ερείπωση των κτισμάτων του οικισμού. Αντίθετα, αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς ο βιομηχανικός οικισμός της Δάρδεζας. Η αναζήτηση εργατών τώρα στρέφεται προς τη βόρεια Ελλάδα, τη βιομηχανική περιοχή της Πτολεμαΐδας του νομού Κοζάνης και τη δυτική Θράκη, στα χωριά των Πομάκων. Το εξωκκλήσι της Παναγίτσας της Κιάφας γίνεται προσφιλής θρησκευτικός τόπος πανηγυρικής συνάντησης στη γιορτή της, κάθε 8 του Σεπτέμβρη. Απασχολούνται πολλοί εργαζόμενοι, (300 υπολογίζονται και με τους εργαζόμενους στις γαλαρίες) στις συγκεντρωμένες μηχανολογικές μονάδες συντήρησης των μηχανών, στο Τριβείο θραύσης του μεταλλεύματος και επιπλέον στα Γραφεία Διοίκησης στη Δάρδεζα.
Στη δεκαετία του ’70: Οι νέες συνθήκες της οικονομίας επηρεάζουν σταδιακά την εξορυκτική δραστηριότητα των Μεταλλείων. Το έτος 1978 σταματούν οριστικά αφήνοντας πολλούς εργαζόμενους σε απόγνωση. Πλήττεται ιδιαίτερα το Ηλιόκαστρο. Το έργο άλλαξε σε Λατομεία μαρμάρων Ηλιοκάστρου και Ερμιόνης. Με το θάνατο του Μποδοσάκη, στις 18 Ιανουαρίου 1979, την Εταιρεία αναλαμβάνει ο ανιψιός του Αλέκος Αθανασιάδης και μετά τη δολοφονία του, το 1988, περιήλθε οριστικά το 1995 στην Εθνική Τράπεζα. Σημερινός ιδιοκτήτης των Μεταλλείων είναι ο Όμιλος Τσοκανή Α.Ε. Όλα τα βιομηχανικά κτίσματα, και οι εγκαταστάσεις, το πλυντήριο, η σκάλα φόρτωσης, τα Γραφεία Διοίκησης, η Λέσχη, η κατοικία του Διευθυντή, άλλες του επιστημονικού προσωπικού, οι παλαιότερες εργατικές κατοικίες και οι νεότερες σε συστάδα από τρεις σειρές, με την αρχιτεκτονική της εποχής τους και τις ανάγκες των εργατών και πολλά άλλα κτίσματα κατά μήκος της διαδρομής από τον οικισμό Μεταλλεία έως τη Δάρδεζα, αποτελούν μνημεία που χρειάζονται σωστική παρέμβαση. Ορθώνονται εγκαταλελειμμένα και προβάλλουν ως μαρτυρίες της βιομηχανικής ζωής που γνώρισαν και βίωσαν για 70 και πλέον χρόνια στα Μεταλλεία Ερμιόνης οι εργαζόμενοι και η κοινωνία της Ερμιονίδας.
Πηγή – Έρευνα Μυρσίνης Σαμαρά
