Από το 1830 η Κορινθιακή σταφίδα ήταν το «χρυσάφι» της ελληνικής οικονομίας και το πρώτο εξαγωγικό προϊόν της χώρας. Αμέτρητες ποσότητες έφευγαν από τα λιμάνια της Πελοποννήσου με προορισμό τις ευρωπαϊκές χώρες.
Το 1875 μία κρίση υπερπαραγωγής χτύπησε την αγορά. Οι τιμές διεθνώς έπεσαν κατακόρυφα και οι καλλιεργητές έμειναν με το εν δυνάμει εμπόρευμά τους εγκλωβισμένο στις αποθήκες.
Η ακμή
Αρχικά η εκτεταμένη καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων από φυλλοξήρα αποδείχτηκε ένα απρόσμενο «δώρο» για τους Έλληνες αμπελουργούς. Η ελληνική παραγωγή ήταν η μόνη που μπορούσε να σώσει τους Γάλλους οινοπαραγωγούς, παρέχοντάς τους τόνους κορινθιακής σταφίδας.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μία έκρηξη σταφιδοπαραγωγής. Οι αγρότες της Πελοποννήσου έφτασαν στο σημείο να ξεριζώσουν καλλιέργειες άλλων ειδών και να τις αντικαταστήσουν με αμπελώνες, προκειμένου να ανταποκριθούν στην ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση.
Ο Πύργος σταυροδρόμι του εμπορίου σταφίδας
Μέχρι το 1860, καλλιεργούνταν στην Πελοπόννησο περισσότερα από 120.000 στρέμματα σταφίδας. Η Ηλεία κατείχε πρωταρχική θέση. Η σιδηροδρομική γραμμή που ένωσε τον Πύργο με το λιμάνι του Κατάκολου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διακίνηση των προϊόντων και μετέτρεψε την περιοχή σε σταυροδρόμι του εμπορίου της σταφίδας. Ήταν η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα και η πρωτοβουλία ανήκε στον Πύργιο βουλευτή, Ανδρέα Αυγερινό.
Το 1871, η αγροτική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης Αλέξανδρου Κουμουνδούρου και η διανομή των εθνικών γαιών σε ακτήμονες γεωργούς, επέκτεινε ακόμα περισσότερο τους αμπελώνες στην Πελοπόννησο και επίσπευσε την κάθοδο του πληθυσμού των ορεινών περιοχών, στις πεδιάδες. Συγκεκριμένα, διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα σε 357.217 κλήρους, συνολικής αγοραστικής αξίας 90 εκατομμυρίων δραχμών.
Οι περισσότεροι νέοι καλλιεργητές επέλεξαν να επενδύσουν σε προϊόντα που απαιτούσαν μικρές εκτάσεις και ήταν από χέρι κερδοφόρα. Η σταφίδα ήταν η κυρίαρχη επιλογή.
Σταδιακά, η αγροτική οικονομία της Πελοποννήσου άρχισε να διαφοροποιείται από την παραδοσιακή πολυκαλλιέργεια που κυριαρχούσε μέχρι το 1870, σε ένα μοντέλο μονοκαλλιέργειας, που όμως ήταν απόλυτα εξαρτημένο από τη διεθνή συγκυρία και τις διακυμάνσεις της. Η συντριπτική πλειοψηφία της εξαγόμενης σταφίδας κατέληγε στη Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες ποσότητες εξάγονταν στο Λονδίνο, στο Λίβερπουλ, στη Μασσαλία, στην Τεργέστη, στο Άμστερνταμ και στην Οδησσό, ενώ ένα μικρό ποσοστό της παραγωγής κατέληγε στην ελληνική αγορά.
Ωστόσο, όταν οι γαλλικοί αμπελώνες μετά από λίγα χρόνια «ανάρρωσαν» και η κρίση υπερπαραγωγής έπληξε τους έλληνες σταφιδοπαραγωγούς. Πλέον, δεν χρειάζονταν την κορινθιακή σταφίδα, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής να μείνει απούλητο στις αποθήκες των Ελλήνων παραγωγών. Η τιμή της σταφίδας ακολούθησε επίσης καθοδική πορεία. Το 1890 η τιμή έφτανε τα 300 φράγκα ανά 1.000 λίτρα και το 1893 η τιμή έπεσε στα 42 φράγκα ανά 1.000 λίτρα. Εκατοντάδες σταφιδικοί εμπορικοί οίκοι χρεοκόπησαν, χιλιάδες εργάτες οδηγήθηκαν στην ανεργία ενώ οι αγρότες έβλεπαν τους κόπους τους να σαπίζουν στις αποθήκες.
Τα πρώτα αγροτικά συλλαλητήρια
Η σταφιδική κρίση ήταν πλέον γεγονός. Η δυσαρέσκεια και η απογοήτευση είχε κυριαρχήσει στον αγροτικό χώρο. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 πραγματοποιήθηκε Πανηλειακό συλλαλητήριο στον Πύργο, όπου αντιπρόσωποι των καλλιεργητών και των εμπόρων κατέθεσαν ψήφισμα στον Αντιβασιλέα, με το οποίο ζητούσαν τη νομοθετική ρύθμιση της σταφιδικής κρίσης και την αναβολή της είσπραξης των φόρων….
Οι παραγωγοί προέβησαν σε μια σειρά «πράξεις ανυπακοής», με χαρακτηριστικότερη την άρνηση πληρωμής των φόρων, η οποία απλώθηκε τόσο πολύ ώστε δημιουργήθηκε ένα «αντάρτικο» στα χωριά της Πελοποννήσου. Χωροφύλακες όργωναν τα χωριά αντικαθιστώντας τους φοροεισπράκτορες, αλλά έρχονταν αντιμέτωποι με την οργή των χωρικών, οι οποίοι συχνά τους επιτίθονταν.
Η εξέγερση στη Βαρβάσαινα Ηλείας
Το αποκορύφωμα του Σταφιδικού αγώνα ήταν η εξέγερση στη Βαρβάσαινα Ηλείας το 1903. Στις 14 Φεβρουαρίου οι αγρότες συγκεντρώθηκαν στον Πύργο για να διαμαρτυρηθούν. Το Υπουργείο Στρατιωτικών διέταξε τον Γενικό Επόπτη της Χωροφυλακής στον Πύργο να είναι σε ετοιμότητα τόσο ο ίδιος όσο και όλη η δύναμη του στρατιωτικού σώματος του. Μοναδικός στόχος η διάλυση των νυχτερινών συλλαλητηρίων….
Η κατάληψη του τρένου στον Πύργο
Διάφοροι ομιλητές παρότρυναν τους συγκεντρωμένους να επιτεθούν στα δημόσια κτίρια και να κάψουν όλα τα έγγραφα. Μερικοί, μάλιστα, κινήθηκαν εναντίον των κτιρίων της Εφορίας και της Τράπεζας. Αλλά επικράτησε η ιδέα να κατευθυνθούν στο σιδηροδρομικό σταθμό και να πείσουν με κάθε τρόπο τον σταθμάρχη να διαθέσει ένα τρένο, προκειμένου να μεταβούν στην Αθήνα. Ο σταθμάρχης δέχτηκε και οι διαδηλωτές κατευθύνονταν πια προς την πρωτεύουσα….
Η κυβέρνηση δεν μπορούσε να το επιτρέψει. Διέταξε την Μεραρχία της Πάτρας να ανακόψει την πορεία του τρένου και να συλλάβει τους διαμαρτυρόμενους αγρότες. Αν και ο οδηγός σταμάτησε το τρένο για να διευκολύνει τη σύλληψη, οι στρατιώτες που κατέφτασαν για να καταστείλουν τους αγρότες, τελικά ενώθηκαν μαζί στο δίκαιο αγώνα τους. Ακολούθησε σκληρή μάχη με τις δυνάμεις του ιππικού. …
Λίγες μέρες αργότερα, αρκετά μέλη της κυβέρνησης παραιτήθηκαν, ανάμεσά τους και ο αρμόδιος υπουργός Ν. Λεβίδης. Στις 28 Ιουνίου 1903, ακολούθησε σύσσωμη η κυβέρνηση Θεοτόκη.
