Kατά τον Κούρτιον (ιστορία της αρχαίας Ελλάδος σελ. 214) η ονομασία προήλθε από τους Φοίνικες “περί Μαλέαν φαίνεται επιπολάσαντες οι Φοίνικες. ‘Έτι Δε και νυν καλείται Φοινίκη το μνημονευθέν χωρίον”. Επομένως είναι αρχαιοτάτη. Ο οικισμός θα ιδρύθηκε τότε, που η θάλασσα έφθανε μέχρι εκεί ή και λίγο ψηλότερα πριν η έκταση με τις προσχώσεις μεταβληθεί σε πεδιάδα.
Οι Φοίνικες (το 850 πχ περίπου) είχαν ιδρύσει εμπορικό σταθμό για την μονοπωλιακή εκμετάλλευση των εξαιρετικής ποιότητας κοχυλιών πορφύρας, που όπως αναφέρει ο Παυσανίας, υπήρχαν μόνο στα παράλια της Λακωνικής.
Στο Φοινίκι του Δήμου Μονεμβασιάς, στη Λακωνία, έχει εντοπιστεί το ιερό του Απόλλωνα του Υπερτελεάτα. Οι επιγραφές που βρέθηκαν εκεί μαρτυρούν πως πρόκειται για το Ιερό του Κοινού των Ελευθερολακώνων.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα στο Φοινίκι
Το 1885, με εντολή της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας και βασιζόμενος στις αναφορές του Παυσανία, ο τότε αρχαιολόγος Θεμιστοκλής Σοφούλης προχώρησε σε ανασκαφές στο ναό του Απόλλωνος Υπερτελεάτου στο Φοινίκι.
Ο περιηγητής Παυσανίας μας αναφέρει τα εξής: «ἔστι δὲ ἐν τῇ γῇ ταύτῃ καὶ ἱερὸν Ἀσκληπιοῦ στάδια ἀπέχον ὡς πεντήκοντα Ἀσωποῦ: τὸ δὲ χωρίον, ἔνθα τὸ Ἀσκληπιεῖον, Ὑπερτελέατον ὀνομάζουσιν». (Στην ίδια περιοχή, πενήντα στάδια από τον Ασωπό υπάρχει επίσης ιερό του Ασκληπιού, το μέρος όπου βρίσκεται το Ασκληπιείον ονομάζεται Υπερτελέατον)
Στα αξιόλογα ευρήματα περιλαμβάνονται και επιγραφές που αναφέρονται στην εδαφική διαμάχη της Επιδαύρου Λιμηράς με το γειτονικό Ζάρακα.
Σε πολλές δε χάλκινες ταινίες που προέρχονται από το ιερό έχουμε και την καταγραφή ονομάτων Επιδαύριων ιερέων.
Μέρος χάλκινων και πήλινων αντικειμένων προερχόμενα από το Φοινίκι πέρασαν το 1884 στην ιδιωτική συλλογή του Κ. Καραπάνου.
Η κιβδηλεία κατά την επανάσταση του 1821
Στο χωριό Φοινίκι λειτούργησε κατά τη διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης εργαστήριο παραχάραξης νομισμάτων. Όπως φαίνεται από αρχεία δίκης που σώζονται έως τις μέρες μας η λειτουργία τους είχε διχάσει τους επαναστάτες, αφού από τη μία θεωρούσαν πως με την κιβδηλεία εξασφάλιζαν χρήματα απαραίτητα για τον Αγώνα, αλλά από την άλλη πως κλόνιζαν την αξιοπιστία και τα οικονομικά του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Οι παραχαράκτες τιμωρούνταν δεμένοι ανάποδα επί όνου και τους περιέφεραν στην τότε πρωτεύουσα Ναύπλιο σε ημέρα που γινόταν παζάρι. Μπροστά από τον παραχαράκτη προπορευόταν ντελάλης ο οποίος φώναζε: «Αυτός ο άνθρωπος διέπραξε κιβδηλεία». Ανάλογο εργαστήριο παραχάραξης νομισμάτων λειτούργησε και στο γειτονικό Γύθειο.
