Μια από τις αγαπημένες μου ενασχολήσεις τις ώρες που θέλω να ανασυντάξω τις σκέψεις μου είναι να ανοίγω τα «Άπαντα» του Κώστα Κρυστάλλη και να χάνομαι μέσα στις εξαιρετικές λαογραφικές καταγραφές του. Γιατί, για όσους δεν το γνωρίζουν, ο Κώστας Κρυστάλλης ή Κρουστάλλης (1868-1894) από το Συρράκο της Ηπείρου, εκτός από το μοναδικό λογοτεχνικό του έργο (ποίηση και πεζά), πρόλαβε και άφησε πίσω του, αν και έφυγε από την ζωή μόλις 26 ετών, αξιολογότατες σημειώσεις, που άπτονται της λαογραφίας και της ιστορίας, προϊόντα προσωπικών εμπειριών και έρευνας.
Μεταξύ των καταγραφών αυτών είναι και μια με τον τίτλο «Φυλλάδα του Αλή πασά». Η «Φυλλάδα του Αλή πασά», στην οποία αναφέρεται ο Κρυστάλλης, ήταν ένα μικρό χειρόγραφο φυλλάδιο τριάντα σελίδων, που περιλάμβανε κάπου πάνω από πεντακόσιους δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με ομοιοκαταληξία. Θέμα της τα όσα συνέβησαν κατά τον αποκλεισμό του Αλή πασά στα Ιωάννινα μέχρι τον θάνατό του στο νησάκι της Παμβώτιδας λίμνης. Η γλώσσα τού κειμένου ελληνική, με τις ιδιομορφίες της εκφοράς της από τους Μουσουλμάνους Αλβανούς της Ηπείρου. Το φυλλάδιο αυτό, δυστυχώς, δεν είχε κάποια στοιχεία του δημιουργού του. Ο Κρυστάλλης, επίσης, εντόπισε μια ολόκληρη περίοδο αυτών των στίχων σε υποσημείωση (τόμος Α΄ σελ. 331) στην «Χρονογραφία της Ηπείρου των τε όμορων Ελληνικών και Ιλλυρικών χωρών» έως το 1854 (δύο τόμοι) (έκδοση 1856) του ιστοριοδίφη Παναγιώτη Αραβαντινού (Πάργα, 1811- Γιάννενα, 1870). Ο οποίος Αραβαντινός, αναφερόμενος στους εν λόγω στίχους σημειώνει: «Οι στίχοι ούτοι περιέχονται εις δημοτικόν τι άσμα, περιγράφον τα κατά την πολιορκίαν και καταστροφήν του Αλή, όπερ, ως λέγεται, συνέταξεν εις Αλβανότουρκος σχεδιαστής».
Δεκατρία χρόνια μετά την έκδοση τής Χρονογραφίας του Αραβαντινού, ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σάθας (Αθήνα, 1842 – Παρίσι, 25 Μαΐου 1914) ανακάλυψε στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Αθηνών και δημοσίευσε στον τόμο των Ιστορικών Διατριβών του την «Αληπασιάδα», γραμμένη από τον Μουσουλμάνο Αλβανό Χατζή Σεχρή ή Σεχράνη ή Σεχρέτη. Η «Αληπασιάδα» είναι ποίημα αποτελούμενο από περισσότερους των δέκα χιλιάδων στίχων, που αναφέρεται και εξυμνεί τον βίο του Αλή πασά. Και ο Αλής, σκοπεύοντας να δημοσιευτεί το πόνημα του Χατζή Σεχρέτη στον τύπο της εποχής, το παρέδωσε στον λυρικό και σατιρικό ποιητή και πεζογράφο Ιωάννη Βηλαρά (Κύθηρα, 1771 – Τσεπέλοβο Ζαγορίου Ιωαννίνων, 1823), ο οποίος το επιμελήθηκε.
Αντιπαραβάλλοντας, ο Κρυστάλλης, την «Φυλλάδα του Αλή πασά» με την «Αληπασιάδα» του Χατζή Σεχρέτη, αποφαίνεται με σιγουριά και χωρίς δισταγμό, πως και το πρώτο έργο είναι δημιούργημα του ιδίου.
Αλλά ας συνεχίσω την αναφορά μου στην «Φυλλάδα του Αλή πασά», η οποία ξεκινά με την επισήμανση: «1820 Αυγούστου 22 εκλείστηκεν εις το Κάστρο ο Αλήπασας, 1822 Γεναρίου 24 τού επήραν το κεφάλι τού Αλήπασα στο νησί». Και συνεχίζει: «Αρχή της φυλλάδος του Αλήπασα, όποιος να την διαβάση να ευφρανθή εις τα θαύματά του, τα όσα έχει κάμει και να τού δώσει ραχμέτι (συγχώρηση)».
Ο τάφος του Αλή Πασά στην ακρόπολη του «Ιτς Καλέ» των Ιωαννίνων, μπροστά από το Φετιχιέ τζαμί, το 1936 (Φωτ. Απόστολος Βερτόδουλος)
H εξιστόρηση ξεκινά αμέσως μετά με τους παρακάτω στίχους, ως προοίμιο, που ουσιαστικά αναφέρονται στις μοίρας τα γυρίσματα:
Ποτέ τινας ας μην ειπεί πως είν’ ευτυχισμένος,
εδώ στον κόσμο όπου ζει, ότ’ είναι γελασμένος.
Ο κόσμος είν’ ένας τροχός, εδώ κι εκεί βαΐζει,
ποτέ δεν στέκει σταθερά, πάντα θε να γυρίζει.
Είναι κάποιες στιγμές που διαβάζεις κάτι και κάποιες μυστήριες διεργασίες τού μυαλού αρχίζουν αυτόματα. Έτσι ένοιωσα κι εγώ διαβάζοντας αυτούς τους στίχους. Η φαντασία μου αμέσως τούς πήρε από τα Γιάννενα, τούς ταξίδεψε σε άλλους τόπους και με την συνείδηση της διαχρονικότητας τής αλήθειας τους, αναζήτησε έναν τζουρά, να τους κάνει τραγούδι ρεμπέτικο. Και σκάρωσα τους παρακάτω στίχους, που ντύθηκαν μουσικά από τον φίλο μου λαϊκό συνθέτη Θεόφιλο Μετασίδη:
Το σκληρό μας πεπρωμένο
Πιάνω στα χέρια ένα τζουρά,
να παίξω στα γεμάτα,
μπας και φανεί λίγη χαρά,
στου στεναγμού τη στράτα.
Ρεφρέν
Είναι στ’ άστρο μας γραμμένο
το σκληρό μας πεπρωμένο.
Ποτέ κανένας μην το πει
πως είν’ ευτυχισμένος,
σ’ αυτό τον κόσμο όπου ζει,
για θα βγει γελασμένος.
Μια ρόδα είναι η ζωή,
που συνεχώς γυρίζει,
ποτέ δε μένει σταθερή
και όνειρα γκρεμίζει.
Έτσι, με βάση τους στίχους του Χατζή Σεχρέτη, που αναφέρονται στο τέλος τού Αλή πασά των Ιωαννίνων και ουσιαστικά στο ευμετάβλητο της ζωής και στο εφήμερο της ευτυχίας, φτιάξαμε ένα διαχρονικό στα νοήματα τραγούδι, πάνω σε ρεμπέτικο ηχόχρωμα! Άλλωστε, στην φύση δεν υπάρχει παρθενογένεση…
Ιδού το ηχητικό αποτέλεσμα:
(Γιώργος Μουσταΐρας)
