Βασικές πληροφορίες αναφορικά με τα αιρετά όργανα των δήμων και την άσκηση των αιρετών καθηκόντων τους δίνει το υπουργείο Εσωτερικών, με εγκύκλιο του.
Ειδικότερα στην εγκύκλιο δίνονται πληροφορίες για την πολιτική και διοικητική αποστολή των δημοτικών αρχών, την εποπτεία των δήμων από το κεντρικό κράτος με τον έλεγχο νομιμότητας, την πειθαρχική και άλλες ευθύνες των αιρετών οργάνων. Επίσης γίνεται εκτενής αναφορά στις διευκολύνσεις δημοτικών συμβούλων και την άσκηση του έργου τους καθώς και την καταστατική τους θέση, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις δημοτικών συμβούλων.
Ειδική αναφορά γίνεται στην άσκηση των αρμοδιοτήτων από το δημοτικό συμβούλιο, τον δήμαρχο και τις δημοτικές παρατάξεις.
Αναλυτικές πληροφορίες παρέχονται για τον πολλαπλό ρόλο του δημάρχου, τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, την αναπλήρωση δημάρχου, την εξουσιοδότηση υπογραφής, τους εντεταλμένους συμβούλους, τη λειτουργία της Δημοτικής Επιτροπής, των συλλογικών οργάνων των δημοτικών κοινοτήτων, τον συμπαραστάτη του δημότη και της επιχείρησης. Τέλος ειδική αναφορά γίνεται στη διεξαγωγή των τοπικών δημοψηφισμάτων.
Σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των αιρετών σημειώνεται:
- Οι δημοτικοί σύμβουλοι έχουν απεριόριστο δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση, αποβλέποντας πάντοτε στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του συνόλου των δημοτών (αρ. 68 του ν. 3852/2010).
- Κάθε δημοτικός σύμβουλος μπορεί να ζητά από τον δήμαρχο και τη δημοτική επιτροπή πληροφορίες και συγκεκριμένα στοιχεία που είναι χρήσιμα για την άσκηση των καθηκόντων του. Ο δήμαρχος οφείλει να παρέχει τις πληροφορίες εντός μηνός (αρ. 69 παρ. 3 του ν. 3852/2010).
- Στις συνεδριάσεις των δημοτικών συμβουλίων μπορούν να εγγραφούν ως ομιλητές και να λάβουν τον λόγο και οι δημοτικοί σύμβουλοι που επιθυμούν να τοποθετηθούν ανά θέμα, με σχετική γραπτή δήλωσή τους στο προεδρείο, πριν την έναρξη της συνεδρίασης (άρ. 67 παρ. 6 του ν. 3852/2010).
- Ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου καλεί το δημοτικό συμβούλιο σε συνεδρίαση με γραπτή πρόσκληση στην οποία αναφέρονται τα θέματα της ημερήσιας διάταξης καθώς και όποτε το ζητήσει το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστον του συνολικού αριθμού των μελών του συμβουλίου ανεξαρτήτως παράταξης στην οποία ανήκουν τα μέλη. Στην τελευταία περίπτωση απαιτείται γραπτή αίτηση στην οποία αναφέρονται τα θέματα που θα συζητηθούν. Αν το συμβούλιο δεν προσκληθεί το αργότερο μέχρι την έκτη ημέρα από την υποβολή της αίτησης, συνέρχεται ύστερα από πρόσκληση εκείνων που υπέβαλαν την αίτηση και αποφασίζει για τα θέματα για τα οποία είχε ζητηθεί η σύγκλησή του (άρ. 67 παρ. 2α του ν. 3852/2010).
- Στην ημερήσια διάταξη της ειδικής συνεδρίασης λογοδοσίας εγγράφονται υποχρεωτικά τα θέματα που επιθυμεί να θέσει κάθε δημοτικός σύμβουλος, τα οποία αφορούν στο έργο της δημοτικής αρχής, εφόσον έχουν κατατεθεί εγγράφως στο προεδρείο του δημοτικού συμβουλίου τρεις (3) ημέρες πριν από τη συνεδρίαση. Κάθε δημοτικός σύμβουλος μπορεί να θέσει έως ένα (1) θέμα. Εφόσον έχουν υποβληθεί συνολικά πάνω από δέκα (10) θέματα, διενεργείται δημόσια κλήρωση από το προεδρείο για τα θέματα που πρόκειται να συζητηθούν και τα οποία εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη (αρ. 67 Α του ν. 3852/2010).
Σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις των αιρετών σημειώνεται:
- Οι δημοτικοί σύμβουλοι είναι υποχρεωμένοι να μετέχουν σε όλες τις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου και των επιτροπών του, καθώς και να εκτελούν με επιμέλεια τα καθήκοντά τους και κάθε εργασία που τους αναθέτει νόμιμα το συμβούλιο (αρ. 68 του ν. 3852/2010).
Ειδικότερα ο δημοτικός σύμβουλος είναι υποχρεωμένος:
- να μετέχει σε όλες τις συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου ή των επιτροπών στις οποίες είναι μέλος.
- σε σύμβουλο που απουσιάζει αδικαιολόγητα σε τρεις (3) συνεχείς συνεδριάσεις, μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με την πειθαρχική διαδικασία, η πειθαρχική ποινή της αργίας και σε περίπτωση υποτροπής μπορεί να επιβληθεί η πειθαρχική ποινή της έκπτωσης από το αρμόδιο εποπτικό όργανο.
- σύμβουλος που επιθυμεί να μην εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τις τριάντα (30) ημέρες, πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη του δημοτικού συμβουλίου. Η απουσία αυτή μπορεί να παρατείνεται για εξαιρετικούς λόγους έως τρεις (3) μήνες, με άδεια του συμβουλίου.▪ σε σύμβουλο που δεν εκτελεί τις υποχρεώσεις του για διάστημα που υπερβαίνει τους τρεις (3) συνεχείς μήνες, χωρίς την άδεια του δημοτικού συμβουλίου, μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με την πειθαρχική διαδικασία, η πειθαρχική ποινή της αργίας ή η πειθαρχική ποινή της έκπτωσης από το αρμόδιο εποπτικό όργανο.
- Ο δημοτικός σύμβουλος δεν μπορεί να μετέχει στη συζήτηση ενός θέματος ή λήψη απόφασης του δημοτικού συμβουλίου ή της δημοτικής επιτροπής, εφόσον ο ίδιος, ο/η σύζυγός του ή συγγενής του έως το δεύτερο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας ή πρόσωπο προς το οποίο διατηρεί στενό δεσμό, έχει υλικό ή ηθικό συμφέρον. Απόφαση που έχει ληφθεί κατά παράβαση των ανωτέρω είναι άκυρη. Στο μέλος που έλαβε μέρος στη συνεδρίαση, κατά παράβαση του προηγούμενου εδαφίου, επιβάλλεται η ποινή της αργίας (άρ. 99 του ν. 3463/2006 και 75 παρ. 11 του ν. 3852/2010).
- Σύμφωνα με τα άρθρα 3 και 6 περιπτώσεις α και γ του ν. 5026/2023 ( Α΄45) ο πρόεδρος και τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου καθώς και ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος, ο πρόεδρος και τα τακτικά μέλη της δημοτικής επιτροπής των δήμων είναι υπόχρεοι σε δήλωση περιουσιακής κατάστασης και δήλωση οικονομικών συμφερόντων στην ηλεκτρονική εφαρμογήwww.pothen.gr. Ειδικά, όσον αφορά την ανάρτηση των καταστάσεων των δημάρχων αρμόδιος φορέας ηλεκτρονικής καταχώρησης, μέσω τους ενιαίας διαδικτυακής εφαρμογής ορίζεται το Υπουργείο Εσωτερικών/Διεύθυνση Διοικητικής Υποστήριξης.
Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 61 παρ. 4 του ν. 3852/2010 ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος και τα μέλη της δημοτικής επιτροπής είναι υποχρεωμένοι να δημοσιοποιούν την ετήσια δήλωση για την περιουσιακή τους κατάσταση με ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα του δήμου, με την επιφύλαξη όσων στοιχείων αναγράφονται στην παρ. 2 του άρθρου 32 του ν. 5026/2023, κατ΄ ανάλογη εφαρμογή.
