Το τί ορίζουμε ως Βαλκάνια είναι ένα πολύπλοκο θέμα που θέλει ανάλυση και συζήτηση. Μεγάλοι πολιτισμοί της αρχαιότητας, αυτοκρατορίες, σημαντικές εξελίξεις και ανακατατάξεις της σύγχρονης ιστορίας, παγκόσμιοι πόλεμοι, έχουν αφήσει το αποτύπωμα τους στην γεωγραφική περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και των Βαλκανίων. Οι περισσότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας έχουν γραφεί εδώ στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης, Ευρώπης και Ασίας.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Πρώτος σταθμός μας σε αυτό το ταξίδι είναι η Φιλιπούπολη στο κέντρο της Βουλγαρίας. Η πόλη απλώνεται πάνω σε επτά χαμηλούς λόφους και αποτελεί μία από τις αρχαιότερες πόλεις στην Ευρώπης.
Κενδρισός, Ευμολπιάδα, Πονηρόπολις, Φιλιππούπολη, Τριμόντιουμ, Πάλντιν, Φιλίμπε, Πλόβντιβ… Με τα ονόματα αυτά ήταν γνωστή στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορικής της διαδρομής η Φιλιππούπολη (Plovdiv), η δεύτερη σε μέγεθος πόλη της Βουλγαρίας μετά τη Σόφια και πρωτεύουσα της ομώνυμης περιφέρειας.
Η Φιλιππούπολη δεσπόζει στο κέντρο περίπου της Βουλγαρίας, στα όρια της κατάφυτης θρακικής πεδιάδας, ανάμεσα στις επιβλητικές οροσειρές της Ροδόπης και της Sredna Gora. Η σημαντική γεωπολιτική της θέση, σε συνδυασμό με τις πρόσφορες κλιματολογικές συνθήκες και την πλούσια βλάστηση της περιοχής, ευνόησαν την ανάπτυξή της σε όλες τις ιστορικές περιόδους.
Κτισμένη στις δύο όχθες του ποταμού Έβρου (του Μαρίτσα), η πόλη της Κεντρικής Βουλγαρίας απλώνεται σήμερα πάνω σε επτά χαμηλούς, αλλά απότομους λόφους και την απολαμβάνουν περίπου 376.770 κάτοικοι, στην πλειονότητά τους Βούλγαροι – εδώ ζουν επίσης και αρκετές μειονότητες, όπως Τσιγγάνοι, Τούρκοι, Εβραίοι, Έλληνες και Αρμένιοι. Αδελφοποιημένη πόλη με τη Θεσσαλονίκη από το 1984, η Φιλιππούπολη αντιπροσωπεύει έναν τουριστικό προορισμό για να ξεφύγει κάποιος από την Σόφια και τα χιονοδρομικά κέντρα της Νότιας Ροδόπης.
Μερικές ψηφίδες ιστορίας της Φιλιππούπολης
Με ιστορία 6.000 ετών, η Φιλιππούπολη είναι μία από τις αρχαιότερες κατοικημένες πόλεις της ευρωπαϊκής ηπείρου και αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό κεφάλαιο στη βαλκανική ιστορία. Για μας τους Έλληνες, η αναφορά της Φιλιππούπολης φέρνει στον νου τη μεγάλη προσφορά των Ελλήνων ομογενών της περιοχής (Γεώργιος Ζαφείρης, Γρηγόρης Μαρασλής, Νικόλαος Ζαφείρης), καθώς η παρουσία του ελληνικού στοιχείου ήταν έντονη στις οικονομικές, κοινωνικές και πνευματικές δραστηριότητες της πόλης μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.
Τα πρώτα ιστορικά ίχνη της πόλης χρονολογούνται από το 4.000 π.Χ. Γνωστή αρχικά με το όνομα Ευμολπιάδα, η θρακική πόλη μετονομάστηκε σε Φιλιππούπολη το 342 π.Χ., όταν την κατέλαβε ο Φίλιππος Β΄ (πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Με την άφιξη των Ρωμαίων και την ενσωμάτωσή της στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Φιλιππούπολη έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας της Θράκης και ονομάστηκε Trimontium – σημαίνει «Η Πόλη των Τριών Λόφων», καθώς ήταν κτισμένη πάνω σε τρεις λόφους. Τον 6ο αιώνα μ.Χ. η Φιλιππούπολη κατελήφθη από τους Σλάβους, δύο αιώνες αργότερα τους διαδέχτηκαν οι Βούλγαροι, ενώ το 1365 περνά στα χέρια των Οθωμανών, για τουλάχιστον 500 χρόνια. Στη διάρκεια της μακραίωνης οθωμανικής κατοχής, η πόλη αποτέλεσε ένα σημαντικό κέντρο του βουλγαρικού εθνικιστικού κινήματος.
Ο αέρας της ελευθερίας άρχισε και πάλι να φυσά πάνω από τη Φιλιππούπολη το 1878, οπότε κι απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό μετά την περίφημη μάχη του Plovdiv. Για περίπου 7 χρόνια (1878-1885), η Φιλιππούπολη δεν ενσωματώθηκε με τη νεοσύστατη Ηγεμονία της Βουλγαρίας, αλλά αποτέλεσε την πρωτεύουσα της αυτονομημένης Επαρχίας της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η Φιλιππούπολη ενώθηκε τελικά με την υπόλοιπη Βουλγαρία στις 6/9/1885 – κάθε χρόνο (στις 6/9) γιορτάζεται στη Βουλγαρία η «Ημέρα της Ενοποίησης» ή «Ημέρα της Φιλιππούπολης».
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, λόγω του μεγάλου αριθμού των φοιτητών της πόλης, η Φιλιππούπολη υπήρξε το προπύργιο του δημοκρατικού κινήματος, που πρωτοστάτησε στο γκρέμισμα του φιλοσοβιετικού κομμουνιστικού καθεστώτος το 1989. Σήμερα η Φιλιππούπολη, που ενώνεται με την πρωτεύουσα Σόφια χάρη σ’ έναν αυτοκινητόδρομο ταχείας κυκλοφορίας μήκους 156 χλμ., είναι από τα σημαντικότερα αγροτικά και βιομηχανικά κέντρα της Βουλγαρίας. Από το 1892, διοργανώνεται εδώ η ετήσια «Διεθνής Εμπορική Εκθεση Plovdiv».
Στα δρομάκια της παλιάς πόλης στην Φιλιππούπολη
Μια κατολίσθηση το 1972 στάθηκε η αφορμή να αποκαλυφθεί το ρωμαϊκό θέατρο της Φιλιππούπολης. Κτίστηκε την περίοδο των αυτοκρατόρων Τραϊανού και Αδριανού (2οαι. μ.Χ.) και οι ανασκαφές που ακολούθησαν έδειξαν πως ήταν κτισμένο στη θέση ενός προγενέστερου αρχαιοελληνικού. Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα το ρωμαϊκό θέατρο της Φιλιππούπολης είναι αρκετά καλή. Οι εργασίες αποκατάστασης αποκάλυψαν ένα μεγάλο μέρος των κερκίδων, ενώ στο πίσω μέρος της σκηνής ορθώνονται διπλές σειρές κιονοστοιχιών με αγάλματα εποχής. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, στον χώρο του αρχαίου θεάτρου διεξάγονται ποικίλες πολιτιστικές και μουσικές εκδηλώσεις. Στα σημαντικότερα αξιοθέατα της Φιλιππούπολης συγκαταλέγονται επίσης και άλλα μνημεία που αναφέρονται στο ρωμαϊκό παρελθόν της πόλης είναι το Ρωμαϊκό Στάδιο (χωρητικότητας 30.000 θεατών), το Υδραγωγείο και η Ρωμαϊκή Αγορά. Και τα τρία διασώζονται σε μέτρια κατάσταση και έχουν συντηρηθεί κατά ένα πολύ μικρό μέρος τους.
Τα περισσότερα αξιοθέατα της Φιλιππούπολης βρίσκονται συγκεντρωμένα μέσα ή γύρω από την παλιά πόλη, που απλώνεται πάνω σ’ έναν από τους επτά λόφους της πόλης, στη νότια όχθη του ποταμού Έβρου (Μαρίτσα).
Αρχοντικά πλούσιων εμπόρων διακοσμημένα εξωτερικά με μπαρόκ λεπτομέρειες, καταστήματα με αντίκες, γεροδεμένα ρωμαϊκά τείχη, επιβλητικές πύλες, εκκλησίες, ενδιαφέροντα μουσεία και αίθουσες τέχνης προσφέρουν μια ανεπανάληπτη βόλτα στη Βουλγαρία του 19ου αιώνα. Το αστικό τοπίο της παλιάς Φιλιππούπολης παραπέμπει περισσότερο σε πόλη της Κεντρικής Ευρώπης και απέχει παρασάγγας από τα σύγχρονα προάστια της πόλης, τα οποία θυμίζουν έντονα – με τις μεγάλες άχρωμες πολυκατοικίες και τα σοβιετικού τύπου σουρεαλιστικά αγάλματα- το πρόσφατο κομμουνιστικό παρελθόν της χώρας.
Τριγυρνώντας στα λιθόστρωτα καλντερίμια της παλιάς πόλης, ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει να κάνει μια στάση σε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά αρχοντικά της, που έχουν μετατραπεί σε μουσεία ή αίθουσες τέχνης και αναδεικνύουν την εξέλιξη της τοπικής αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Βάλτε στον κατάλογό σας τα Σπίτια – Μουσεία Βalabanov (Μπαλαμπάνοφ), Hindlyan (Χιντλιάν) και Nedkovich (Νέντκοβιτς), όπως και το Εθνογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται στο αρχοντικό του Έλληνα έμπορου Αργύρη Κουγιουμτζόγλου – ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα της παλιάς πόλης που κατασκευάστηκε το 1847. Το Εθνολογικό Μουσείο στη Φιλιππούπολη στεγάζεται στο αρχοντικό του Αργύρη Κουγιουμτζόγλου και φιλοξενεί εκθέματα από την αγροτική ζωή των κατοίκων της πόλης, αλλά και από την ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης.
Στην περιοχή της παλιάς πόλης αξίζει επίσης να επισκεφθείτε την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (είναι ο αρχαιότερος ναός της πόλης, εικάζεται ότι θεμελιώθηκε το 337 μ.Χ.), την αρμένικη εκκλησία Sveti Kevork (ανοικοδομήθηκε το 1828 πάνω στα θεμέλια ναού του 12ου αιώνα), την εκκλησία της Αγίας Κυριακής (περιέχει αξιόλογες αγιογραφίες του 18ου αιώνα), το Παραδοσιακό Φαρμακείο και το Ιστορικό Μουσείο.
Αντίθετα, ο Πύργος – Ρολόι (βρίσκεται πάνω στον λόφο Sachat Tepe) και τα μεγαλοπρεπή τεμένη Τζουμαγιά (βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία) και Ιμαρέτ Τζαμί (είναι κοντά στο Ρωμαϊκό Θέατρο), κτισμένα τον 15ο αιώνα, αποτελούν τις αρχιτεκτονικές μαρτυρίες της μακραίωνης παρουσίας των Τούρκων στην πόλη.
Το πιο ζωντανό κομμάτι της Φιλιππούπολης είναι ο πεζόδρομος Knyaz Aleksandar. Εδώ κτυπά η καρδιά της εμπορικής ζωής της πόλης: καταστήματα για όλες τις καταναλωτικές ανάγκες, γραφικά καφέ και παραδοσιακά εστιατόρια, όλα βρίσκονται κατά μήκος – αλλά και μέσα στα μικρά κάθετα δρομάκια – του εμπορικού πεζόδρομου. Αν περπατήσετε σε όλο το μήκος του πεζόδρομου Knyaz Aleksandar, τα βήματά σας θα σας οδηγήσουν -μεταξύ άλλων – και στις τρεις κεντρικότερες πλατείες της πόλης, Dzhumaya, Stambolov και Ploshtad Centralen.
Τέλος, σε μικρή απόσταση από την εμπορική καρδιά της Φιλιππούπολης, πάνω στον λόφο Bounarntzi- ka, βρίσκεται το «Μνημείο του Σοβιετικού Απελευθερωτικού Στρατού». Στήθηκε την εποχή της κομμουνιστικής διακυβέρνησης (1957), στη μνήμη των Ρώσων στρατιωτών που θυσιάστηκαν το 1877-78 για την απελευθέρωση της Βουλγαρίας.
Οι άνθρωποι σήμερα εν όψη της επικείμενης σαρωτικής ψηφιακής επανάστασης που έρχεται να αλλάξει τον κόσμο έχουν ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε την ιστορία για να τους βοηθήσει να προσδιοριστούν. Στα Βαλκάνια κάθε ταξίδι είναι και μια διαδρομή στην ιστορία αρκεί να έχεις τα ειδικά γυαλιά για να την δεις τρισδιάστατη. Και αυτά τα γυαλιά είναι η διερευνητική ματιά, το άνοιγμα του νου, η αγάπη στο πραγματικό ταξίδι. Ο καθένας μπορεί να ζήσει το δικό του ταξίδι ορόσημο, το δικό του ταξίδι του Οδυσσέα.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
