Η συναρπαστική περιοχή των Χρυσάφων, στη Λακωνία, σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο μόλις 550 μέτρων στις πλαγιές του Πάρνωνα, ανατολικά της Σπάρτης κρύβει καλά στη γη της, τα αρχαία μυστικά του «ιερού δαχτυλιδιού» και βυζαντινές χρυσοποίκιλτες ιστορίες.
Το αρχαίο ιερό δαχτυλίδι
Το όνομα και μόνο προϊδεάζει τον ταξιδιώτη να αναπλάσει με το νου του στη μακρά και πλούσια, μεταφορικά και κυριολεκτικά, ιστορία του τόπου. Παράλληλα, ο επισκέπτης που θέλει το κάτι παραπάνω από τον τόπο που θα επισκεφθεί, θα μπορεί να αναζητήσει τα σημάδια του αρχαίου ιερού δαχτυλιδιού που κυκλώνει το σημερινό χωριό και δημιουργεί συνθήκες μυστηριακές στην περιοχή.
Τα Χρύσαφα κατά τη δεκαετία του 1980 αποτέλεσαν το “ιερό δισκοπότηρο” μιας Ολλανδο-Αγγλικής αρχαιολογικής συνεργασίας, στη διάρκεια της οποίας, ερευνήθηκε μια πολύ μεγάλη έκταση γύρω από το χωριό και προέκυψαν πολλά και ενδιαφέροντα ευρήματα.
Η συναρπαστική περιοχή της Χρύσαφας επιλέχθηκε από την αγγλική Έρευνα «… γιατί ήλπιζαν να βρουν σημαντικές περιοχές και βρήκαν μεγάλες περιοχές όχι μόνο των αρχαϊκών περιόδων, αλλά και της προϊστορικής και μετα-ρωμαϊκή εποχής».
Στη διάρκεια της έρευνας ανακαλύφθηκαν μία σειρά από ιερά, τα οποία αποτελούν έναν «ιερό δαχτυλίδι» που περιβάλλει το σύγχρονο χωριό.
Ενδεικτικά αναφέρουμε το ιερό του Δία Μεσσαπέα, το πρώτο που συναντά ο ταξιδιώτης κατά την έξοδο του από την αστική περιοχή της Σπάρτης με κατεύθυνση τα Χρύσαφα, το Σπήλαιο Τσακώνα, την Προβατόμαντρα όπου διατηρούνται υπολείμματα ενός χώρου λατρείας, το Νεραϊδάλωνα με το ιερό της αρχαϊκής εποχής, το Καστόρι στη μέση της αρχαίας διαδρομής μεταξύ της κοιλάδας του Ευρώτα και της λεκάνης των Χρυσάφων, το οποίο διασώζει ως τοπωνύμιο, το όνομα του ενός από τους δύο Διόσκουρους, του Κάστορα.
Η βυζαντινή χρυσαφένια ιστορία
Ο σύγχρονος οικισμός έχει μια ιστορία τουλάχιστον 1000 ετών. Ήταν πλούσιο μέρος κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και κατά την Τουρκοκρατία καταστράφηκε όμως από Τουρκαλβανούς μετά τα Ορλωφικά, περί το 1775.
Στην περιοχή σώζονται αρκετές αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες μεταξύ των οποίων η συγκεκριμένη, η Παναγία η Χρυσαφίτισσα.
Το αρχικό στρώμα τοιχογραφιών στην εκκλησία, όπως αναφέρεται στο kastra.eu, και από πληροφορίες που έχει ο κος Γιάννης Λαμπρινάκος, καλύπτει μεγάλο μέρος του κυρίως ναού και του νάρθηκα. Οι αγιογραφίες μαρτυρούνται από τη σωζόμενη επιγραφή των χορηγών: Μιχαήλ Σεβαστός – σύνευνος Ζωής (εικονίζονται στο νάρθηκα), 1290. Οι νεώτερες τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος καλύπτουν ορισμένα σημεία των εσωτερικών επιφανειών και ανήκουν στον 17ο αιώνα. Ο ναός ήταν μοναστηριακός, όπως συμπεραίνεται από τα υπολείμματα θεμελίων γύρω από το ναό.
Ο πύργος προφανώς ήταν μέρος του μοναστηριακού συγκροτήματος και σύγχρονος της εκκλησίας ή ίσως προγενέστερος. Μπορεί λοιπόν να χαρακτηριστεί με σχετική βεβαιότητα υστεροβυζαντινός και η κατασκευή του να τοποθετηθεί χρονικά προς το τέλος του 13ου αιώνα, το αργότερο το 1290.
Το πάμπλουτο προπύργιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Περιηγηθείτε στην περιοχή μέσα από το παρακάτω βίντεο:
