Το Κορινθιακό Εργαστήριο Ιστορίας σε συνεργασία με την Μικρασιατική Στέγη Κορίνθου πραγματοποίησε στις 20 Σεπτεμβρίου 2023 εκδήλωση στην Ιωνία Κορίνθου με θέμα «Οι πρόσφυγες στην Κόρινθο». Ήταν μία παρουσίαση μιας ενδελεχούς συστηματικής έρευνας, σε επίπεδο Εργαστηρίου, που παρουσιάστηκε σε θεματικές ενότητες, με σπονδυλωτό, πρωτότυπο και πλήρη τρόπο.
Συγκεκριμένα, μέσα από ένα οδοιπορικό στους δρόμους της Ιωνίας προβλήθηκε μέρος του αρχειακού υλικού της έρευνας, ζωντανές και μαγνητοσκοπημένες αφηγήσεις, σημαντικό φωτογραφικό υλικό ακολουθώντας τους ήχους και τα βήματα της παράδοσης. Παράδοση που δημιουργήθηκε μετά την έλευση των προσφύγων και στην Κορινθία λόγω της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922 και την εν συνεχεία το 1923 υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Το 1928 σε απογραφή που έγινε από τη Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος η επαρχία της Κορινθίας είχε 3.793 πρόσφυγες εκ των οποίων 2.500 περίπου έμεναν στην Κόρινθο.
Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε ο τρόπος ζωής και η καθημερινότητα των προσφύγων σε χώρους δημόσιους και ιδιωτικούς. Προβλήθηκε η κοινή προσπάθεια όλων των κατοίκων για την κατασκευή όχι μόνον των οικιών τους αλλά και τη δημιουργία των ανοικτών χώρων, της Εκκλησίας, των Σχολείων. Σπίτια κτισμένα σε ανθρώπινα μέτρα που εξασφάλιζαν επιπλέον την κοινωνικότητα στις αυλές και στα πηγάδια. Εκκλησίες που κατασκευάστηκαν από τους ίδιους τους κατοίκους μικρούς και μεγάλους. Ιερείς με πνευματικότητα, πρωτοπόροι, μάχιμοι και αφοσιωμένοι στο κοινό έργο της δημιουργίας του οικισμού και στη στήριξη του ποιμνίου τους στις δύσκολες συνθήκες που περνούσαν μαζί.
Θα σταθώ σε μερικά συμπεράσματα που προέκυψαν από τη θεματική παρουσίαση τα οποία, κατά την άποψη μου, είναι ιδιαίτερα σημαντικά, αποτελούν πρότυπα και έχουν διαχρονική ισχύ. Τα συμπεράσματα αυτά δείχνουν τις αρχές και αξίες που βασίστηκε η πρόοδος του οικισμού.
- Η δημιουργία ενός αυτοτελούς οικισμού μεγάλης έκτασης από τους ίδιους, όχι μόνο από το μηδέν αλλά και ξεπερνώντας προβλήματα που προέκυπταν από το περιβάλλον, την μορφολογία του εδάφους, την απορροή των υδάτων, σε λίγα χρόνια αποτελεί μεγάλο κατόρθωμα. Γίνεται ακόμη μεγαλύτερο εάν αναλογιστεί κάποιος ότι έγινε χωρίς ουσιαστική βοήθεια από τους γηγενείς και από την Κοινότητα της Κορίνθου. Η δε βοήθεια από το κράτος που δόθηκε ήταν περιορισμένη, στο πλαίσιο του εφικτού. Έτσι αναφέρουμε τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίστηκαν μερικά από τα προβλήματα.
- Με όρους σύγχρονης οικονομίας εφαρμόστηκαν όλες οι μορφές της. Οι εργασίες έγιναν από τους ίδιους με συμμετοχή όλων στα διάφορα στάδια, το οποίο υπακούει στη συμμετοχική εργασία. Εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας ήταν η διαδοχική χρήση των ιδίων αντικειμένων και του ιματισμού από τα μέλη της οικογένειας. Πλήρης απασχόληση και εργασία από όλα τα μέλη της πολυπληθούς οικογένειας. Αυτάρκεια στα επαγγέλματα και στη παροχή υπηρεσιών μέσα στον οικισμό χωρίς να αναγκάζονται να μετακινούνται στην πόλη.
- Όταν εξασφαλίστηκε η αυτάρκεια στον οικισμό η οικονομία έπαψε να είναι εσωστρεφής και απλώθηκε με γνώρισμα την εξωστρέφεια.
- Η οργάνωση του σπιτιού ήταν έργο της οικοδέσποινας η οποία είχε τη φροντίδα και επιμέλεια της καλής ανατροφής των πολλών παιδιών. Η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού, σε πρωταγωνιστικό ρόλο, διακρινόταν για την καθαριότητα του χώρου με τον ασβέστη να είναι το πρώτο μέσον.
- Με την καλή μαγειρική οι δημιουργίες της οποίας μοιράζονταν σε όλη τη γειτονιά.
- Η κοινωνικοποίηση των παιδιών γινόταν εύκολα μέσα από τις κοινές ομάδες, παρέες και γειτονιές στις αυλές, αλάνες, στους δρόμους, στο σχολείο.
- Ο κλήρος έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία και τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, μιας νέας ελληνικής πραγματικότητας. Ως αναφορά όλων των προσφύγων αποτέλεσε κυρίαρχο στοιχείο που εξασφάλιζε την συνοχή της κοινωνίας.
- Η γυναίκα του σπιτιού ήταν «κυρά και αρχόντισσα» η οποία εξασφάλιζε το «εύ πράττειν» και το «εύ ζείν» και συγχρόνως όριζε τις προοπτικές και εξασφάλιζε την καλή πορεία και εξέλιξη της οικογενείας της.
- Μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων διαπιστώθηκε ότι η προσωπική ιστορία του κάθε πρόσφυγα, η ιστορία της κάθε οικογένειας ήταν σχεδόν ίδιες με δολοφονίες, βιασμούς, κατατρεγμούς και όσοι επέζησαν και ήλθαν στην Ελλάδα ήταν ξένοι στη μητέρα πατρίδα. Η ιστορία της κάθε οικογένειας είναι η ιστορία όλης της Μικρασιατικής προσφυγιάς, είναι κοινή μοίρα των προσφύγων.
- Να σημειωθεί ότι τα ανωτέρω είναι κοινά χαρακτηριστικά όλων των προσφυγικών οικισμών της Ελλάδος. Ίσως υπάρχει μικρή διαφοροποίηση μεταξύ αυτών.
Η γνώση των θεμάτων, η κριτική που επιβάλλεται να γίνει, οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν συνθέτουν ένα μεγάλο κεφάλαιο της τοπικής και εθνικής ιστορίας που πρέπει να γίνει κατανοητό. Ακόμη πρέπει να γίνει κατανοητό πως ένας οικισμός των προσφύγων του οποίου οι κάτοικοι – κατατρεγμένοι και ενδεείς με ένα ψυχισμό πολύ καταρρακωμένο, πριν λίγους μήνες ήταν άρχοντες και ζούσαν σε ένα ζηλευτό περιβάλλον, σήμερα είναι άστεγοι χωρίς δουλειά και προοπτική – κατάφεραν να επιζήσουν κυρίως με τις δικές τους δυνάμεις, με στυλοβάτη την Ορθόδοξη πίστη τους και με την ελπίδα που απέρρεε από αυτήν. Επιπλέον δημιούργησαν συνθήκες για ανάπτυξη οικονομική, πολιτιστική, κοινωνική διατηρώντας τις αρχές, τις αξίες τους και σε πολλά θέματα να αποτελούν πρότυπο για την κοινωνία.
Αξίζουν συγχαρητήρια στο Κορινθιακό Εργαστήριο Ιστορίας για την έρευνα σε ένα τεράστιο θέμα της εγκατάστασης των προσφύγων στην Κόρινθο, το οποίο μέχρις σήμερα έχει μελετηθεί ελάχιστα. Δεν έχουν μελετηθεί οι σχέσεις των προσφύγων με το ντόπιο στοιχείο, η αποδοχή εκ μέρους τους, η ένταξη τους στην κορινθιακή κοινωνία, η οικονομική πρόοδος, τα επαγγέλματα τους και άλλα πολλά.
Ακόμη συγχαρητήρια για την πολύ καλή οργάνωση σε πολλές διαφορετικές θέσεις του οδοιπορικού, για την ενδιαφέρουσα παρουσίαση σε θεματικές ενότητες, για τον πλούτο των πληροφοριών, για τις μνήμες που προκάλεσαν, για τις θύμησες που έφεραν στο νου στους παλαιότερους. Στέλνουν συγχρόνως και ένα ισχυρό μήνυμα στη κοινωνία για ενότητα, κοινή προσπάθεια, αρχές, αξίες και κανόνες συμπεριφοράς μέσω των οποίων εξασφαλίστηκε η Αναγέννηση της Ιωνίας στην πόλη της Κορίνθου.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
