Αυτός ο Κατακλυσμός του Σεπτεμβρίου του 2023 και οι καταστροφές που αποκαλύπτονται καθώς τραβιούνται τα νερά, να μας κάνουν να καταλάβουμε λίγο περισσότερο γεγονότα και αλήθειες που περιγράφει η ελληνική μυθολογία. Η περιβαλλοντική και οικονομική καταστροφή είναι απερίγραπτες. Η ανθρωπιστική τραγωδία ανείπωτη.
του Κωνσταντίνου Τζιαμπάση*
Βλέποντας αυτές τις παράλογες εικόνες στην ύπαιθρο, αυτή την απίστευτη δύναμη της απελευθερωμένης και εξαγριωμένης φύσης, αρχίζει κανείς να ξανασκέφτεται τα μυθολογικά αρχέτυπα, αυτά που κατασκεύαζαν οι παραδοσιακές κοινωνίες για να εκλογικεύσουν κατά το δυνατόν το άλογο φυσικό περιβάλλον.
Mε τον φετινό Κατακλυσμό, αναλογίζεται κανείς τον τρόμο, την ανασφάλεια και τα τραύματα των παλαιότερων κοινωνιών που ζούσαν τέτοια φοβερά φαινόμενα. Σκέφτεται κανείς τις αγροτοκτηνοτροφικές κοινωνίες που ζούσαν στους οικισμούς της νεολιθικής Θεσσαλίας, μιας από τις σημαντικότερες περιοχές της Μεσογείου στα νεολιθικά χρόνια (π. 7000-3100 π.Χ.), αλλά και όλες τις κοινωνίες του παρελθόντος που δεν είχαν τρόπο – εκτός από τις θρησκευτικές λατρείες, τις μαγικές τελετουργίες και τις λιτανείες– για να αντιμετωπίσουν τα ξεσπάσματα της φύσης. Ή μήπως εκείνες είχαν περισσότερους τρόπους από ό,τι εμείς στη σύγχρονη Ελλάδα;
Οι πέτρες που κάλυψαν πολλά κτήματα που είναι σχεδόν αδύνατο να μαζευτούν, θυμίζουν τον Κατακλυσμό. Στην ελληνική εκδοχή του παγκόσμιου φαινομένου, ο Δευκαλίων ήταν βασιλιάς της Θεσσαλίας. Όταν, κάποτε, ο Δίας αποφάσισε να εξαφανίσει το γένος των ανθρώπων ρίχνοντας Κατακλυσμό, ο Προμηθέας, πατέρας του Δευκαλίωνα, ειδοποίησε εγκαίρως τον γιο του. Τότε, ο Δευκαλίων ναυπήγησε ένα πλεούμενο, πήρε τη γυναίκα του την Πύρρα, κόρη του Επιμηθέα, κι έφυγε για να σωθεί. Εννιά μερόνυχτα κράτησε το κακό κι όταν κόπασε, το καράβι προσάραξε στην κορφή κάποιου βουνού (ίσως της Όρθυς). Το ζεύγος πάτησε στη στεριά, θυσίασε στον Φύξιο Δία (προστάτη των φυγάδων) και, καθώς διαπίστωνε την απόλυτη καταστροφή του ανθρώπινου είδους, ζήτησε από τον Ερμή, απεσταλμένο του Δία, να ζήσει ξανά με ανθρώπους. Η θεϊκή συμβουλή ήταν να πάρουν οι διασωθέντες αγκωνάρια και, καθώς προχωρούν, να τα πετάνε πίσω τους δίχως να στρέφονται για να βλέπουν. Οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίωνας μεταμορφώνονταν σε άνδρες, αυτές που πετούσε η Πύρρα μεταμορφώνονταν σε γυναίκες. Από το πρώτο λιθάρι που πέταξε ο Δευκαλίων, γεννήθηκε ο Έλληνας, γενάρχης των Ελλήνων.
Κι ύστερα, βλέπεις εκείνο το υπέροχο δυτικό αέτωμα του ναού του Δια στην Ολυμπία, που απεικονίζει την κορύφωση της Κενταυρομαχίας στις όχθες του Πηνειού. Σε ένα βασιλικό γαμήλιο πανηγύρι, ολομέθυστος ένας Κένταυρος έπεσε πάνω στη νύφη, τη Διηδαμεια, που παντρευόταν τον Πειρίθου, βασιλιά των Λαπιθών της Θεσσαλίας. Όρμησαν οι Λαπίθες εναντίον των έξαλλων Κενταύρων, άρπαζαν τις κοπέλες από τα μαλλιά οι βάρβαροι κι ασχημομούρηδες Κένταυροι. Τα στοιχειά της φύσης και οι μνήμες της Προϊστορικής εποχής παλεύουν με την οργανωμένη κοινωνία των πρώτων αιώνων της Ιστορικής εποχής και ο γλύπτης Αλκαμένης εξύψωσε στα ουράνια της τέχνης αυτή τη δραματική φάση της Ιστορίας αλλά όλοι οι μεγάλοι γλύπτες της ελληνικής αρχαιότητας απεικόνισαν σκηνές από τη μάχη του Καλού και του Κακού, δηλαδή της Κενταυρομαχίας (μετόπες στον Παρθενώνα κλπ, ).
Και όλα τα παραπάνω, δηλαδή ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού, το οποίο, ατυχώς, το έχουμε προσθέσει στη σχολική ύλη του Δημοτικού, θεωρώντας το «παραμυθάκι για πιτσιρικάκια» κι εμείς, οι ενήλικοι και σοβαροί, μελετούμε την «επίσημη Ιστορία».
Ο καθένας κρατάει ό,τι θέλει, ό,τι του ταιριάζει, ό,τι ταιριάζει με τα όσα αντικρίσαμε. Με τα όσα έζησε και ζει η Θεσσαλία δεκαπέντε μερόνυχτα τώρα. Εμείς τείνουμε να επιλέξουμε την αναγέννηση του ανθρώπινου γένους μετά την καταστροφή. Μας γοητεύει όμως και η γέννηση του Έλληνα από τον Θεσσαλό και το λιθάρι του.
Μέρες τώρα, οι ζημιές που δημιούργησε η κακοκαιρία «Daniel» εξακολουθούν να καταμετρώνται και οι επιπτώσεις της στην Περιφέρεια της Θεσσαλίας και στην χώρα δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί στο σύνολό τους. Σημαντικό μέρος κατοικημένων περιοχών παραμένει ακόμα θαμμένο από την υψηλή στάθμη των υδάτων που δεν έχει υποχωρήσει.
Ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων κυρίως ηλικιωμένοι ή υπερήλικες είναι ακόμα ξεσπιτωμένοι. Κι ακόμα, ότι σε τέτοιες καταστροφές η ανασφάλεια, η απώλεια και ο ψυχικός πόνος αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Κάθε ηλικία έχει τους δικούς της καημούς. Και ο πιτσιρίκος ονειρεύεται να βρει μια καινούρια σχολική τσάντα και η κυρία τρίτης ηλικίας μια όμορφη ζεστή ζακέτα. Αλλά αυτό που άκουσα από έναν καλό φίλο από κάποιο χωριό της περιοχής της Καρδίτσας καρφώθηκε στο μυαλό μου: «Το χωριό της μάνας μου δεν έπαθε τόσες πολλές ζημιές. Όμως οι λάσπες που μπήκαν στο ισόγειο κατέστρεψαν πολλά. Με πειράζει που καταστράφηκε η φωτογραφία του παππού αλλά κυρίως το φουστάνι που φορούσε στους αρραβώνες η μακαρίτισσα». Ναι. Οι απώλειες είναι πολλών ειδών. Τα τραύματα πολλά.
Πάντως, όπως και να έχουν τα πράγματα, είναι ανάγκη να κινητοποιηθούμε. Έστω κάνοντας το ελάχιστο. Για να συμπαρασταθεί κανείς, πρέπει να κάνει τον κόπο να σκεφτεί τι μπορεί να χρειάζονται οι άνθρωποι. Άλλωστε, η συμφορά μπορεί να χτυπήσει τα δικά μας μέρη αύριο, τη δική μας πόρτα. Η αλληλεγγύη είναι πράξη κοινωνικής συνειδητοποίησης και ευαισθησίας.
Έτσι εξουδετερώνονται οι Κένταυροι των τωρινών χαλεπών καιρών.
*Ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
