Νέα ευρήματα από την ρωμαϊκή έπαυλη στην περιοχή Civita Giuliana κοντά στην Πομπηία φωτίζουν την ζωή των σκλάβων.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Τις ανασκαφές στην έπαυλη της Civita Giuliana την γνωρίσαμε τον Ιανουάριο του 2021 όταν ήρθε στο φως ένα τελετουργικό άρμα. Η αρχαιολογική έρευνα στην ρωμαϊκή έπαυλη της Civita Giuliana ήταν ήδη αντικείμενο ανασκαφών το 1907-’08 και ξεκίνησαν εκ νέου το 2017 με βάση τη συνεργασία του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας, ως αρμόδιου φορέα για την προστασία της περιοχής και της Εισαγγελίας του Torre Annunziata, η οποία μαζί με τις διωκτικές αρχές είχαν ανακαλύψει μια μακροχρόνια λαθραία ανασκαφική δραστηριότητα στην περιοχή της ρωμαϊκής έπαυλης. Αυτή την φορά η ανασκαφική έρευνα στην έπαυλη έφερε στο φως ένα νέο δωμάτιο σε εξαιρετική κατάσταση διατήρηση που όπως φανερώνουν τα ευρήματα ήταν το δωμάτιο των σκλάβων. Έτσι δίνεται μια ιδιαίτερη ματιά στην καθημερινή ζωή μιας κατηγορίας ανθρώπων που έως τώρα παρέμενε στο σκοτάδι, των δούλων.
Αυτό είναι ένα παράθυρο στον χρόνο και στην καθημερινότητα των ανθρώπων που σπάνια εμφανίζονται σε ιστορικές πηγές, γραμμένες σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες που ανήκουν στην ελίτ. Οι δούλοι που κινδυνεύουν να παραμείνουν αόρατοι στην ιστορική έρευνα ήταν μια ιδιαίτερη τάξη μέσα στην ρωμαϊκή κοινωνία. Η αρχαιολογική έρευνα μας βοηθά να ανακαλύψουμε ένα μέρος του αρχαίου κόσμου για το οποίο γνωρίζουμε ελάχιστα, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό.
Το εντυπωσιακό είναι η κοινωνική τάξη των δούλων για την οποία αυτός ο χώρος στη ρωμαϊκή έπαυλη της Civita Giuliana εμφανίζει έναν κοιτώνα και μια αποθήκη μόλις 16 τ.μ., ο οποίος μπορεί να δίνει στοιχεία χάρη στις εξαιρετικές συνθήκες διατήρησης που δημιούργησε η έκρηξη του 79 μ.Χ. Η μελέτη αυτού του περιβάλλοντος, η οποία θα εμπλουτιστεί από τα αποτελέσματα των αναλύσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, θα μας επιτρέψει να αποκτήσουμε νέα ενδιαφέροντα δεδομένα για τη στέγαση και τις συνθήκες διαβίωσης των σκλάβων στην Πομπηία και στον ρωμαϊκό κόσμο.
Τα έπιπλα ενός δωματίου που είχαν ανατεθεί σε σκλάβους βρέθηκαν στη ρωμαϊκή βίλα Civita Giuliana, μοιάζούν σαν μια φωτογραφία, που καταγγέλλει μια κατάσταση επισφάλειας και υποτέλειας. Υλικά όπως έπιπλα και υφάσματα, καθώς και τα σώματα των θυμάτων της έκρηξης του 79 μ.Χ., καλύφθηκαν από το πυροκλαστικό σύννεφο, το οποίο στη συνέχεια έγινε πέτρωμα, ενώ η αποσυντιθέμενη οργανική ύλη άφησε ένα κενό στο έδαφος: ένα αποτύπωμα το οποίο, γέμισε με γύψο, έχει αποκαλύψει την αρχική του μορφή.
Ο νέος χώρος, που συμβατικά ονομάζεται «δωμάτιο A», είναι διαφορετικό από αυτό που είναι ήδη γνωστό ως «δωμάτιο Γ», που ανασκάφηκε τον Νοέμβριο του 2021, στο οποίο είχαν τοποθετηθεί τρεις μπαούλα που χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί χώροι. Αυτό που προέκυψε από τις τελευταίες έρευνες, υποδηλώνει μια ακριβή ιεραρχία εντός της υποτέλειας. Ενώ το ένα από τα δύο κρεβάτια που βρέθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες είναι της ίδια κατασκευής, εξαιρετικά απλό και χωρίς στρώμα, με αυτά του 2021, το άλλο ήταν πιο άνετο και ακριβό, γνωστό στη βιβλιογραφία ως «κρεβάτι σπαλιέρα». Ίχνη κόκκινων διακοσμήσεων σε δύο από τις ράχες είναι ακόμη ορατά στην λάβα. Εκτός από τα δύο κρεβάτια, στο δωμάτιο που ανασκάφηκε πρόσφατα υπάρχουν δύο μικρά μπαούλα, επίσης μερικώς διατηρημένα, μια σειρά από αμφορείς και κεραμικά αγγεία και διάφορα εργαλεία.
Η μικροανασκαφή αγγείων και αμφορέων από το «δωμάτιο Γ» αποκάλυψε στο μεταξύ την παρουσία τουλάχιστον τριών τρωκτικών: δύο ποντίκια σε έναν αμφορέα και έναν αρουραίο σε μια κανάτα, τοποθετημένα κάτω από ένα από τα κρεβάτια και από τα οποία φαίνεται ότι τα ζώα προσπάθησαν να ξεφύγουν και πέθαναν από την πυροκλαστική ροή της έκρηξης. Λεπτομέρειες που υπογραμμίζουν για άλλη μια φορά τις συνθήκες επισφάλειας στις οποίες ζούσαν οι τελευταίοι της κοινωνίας της εποχής.
Γνωρίζουμε ότι οι ιδιοκτήτες χρησιμοποίησαν διάφορα προνόμια, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας σχηματισμού οικογένειας, έστω και χωρίς νομική προστασία, για να δέσουν περισσότερους σκλάβους στη έπαυλη, επίσης με σκοπό να τους έχουν συμμάχους στην επίβλεψη των άλλων. Είναι η κοινωνική δομή της υποτέλειας που υποτίθεται ότι αποτρέπει τις αποδράσεις και τις μορφές αντίστασης, επίσης επειδή δεν υπάρχουν ίχνη από σχάρες, λουκέτα και δεσμά. Φαίνεται ότι ο έλεγχος έγινε κυρίως μέσω της εσωτερικής οργάνωσης της υποτέλειας, και όχι μέσω φραγμών και φυσικών περιορισμών. Με την ευκαιρία της επαναλειτουργίας του Boscoreale Antiquarium το επόμενο φθινόπωρο, το Αρχαιολογικό Πάρκο της Πομπηίας σχεδιάζει μια αίθουσα για την ενημέρωση του κοινού όσον αφορά τις ανασκαφές που βρίσκονται σε εξέλιξη, τις ίδιες που οδήγησαν στην ανακάλυψη του το τελετουργικό άρμα που εκτέθηκε πρόσφατα στη Ρώμη, στα Λουτρά του Διοκλητιανού στην περιοδική έκθεση «Η στιγμή και η αιωνιότητα».
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
