Ο Indiana Jones και τα μυστήρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου

Ένα ζεστό μεσημέρι του Αυγούστου στην Πλατεία Ελευθερίας του Ηρακλείου και παρά την ζέστη παρατηρώ τον κόσμο να στέκει στην ουρά και να περιμένει να μπει μέσα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

του Κων/νου Τζιαμπάση*

Έχει έρθει κρουαζιερόπλοιο στο λιμάνι, άρα έχει κόσμο η πόλη. Το μουσείο φιλοξενεί τη συλλογή με τις μινωικές αρχαιότητες που συνιστούν από μόνες τους έναν λόγο για να βρεθεί κανείς στην Κρήτη, είναι ανακαινισμένο και διαθέτει νέες πτέρυγες αλλά και μια αίθουσα για περιοδικές εκθέσεις. Ο μέσος επισκέπτης του Μουσείου και παρά την αναμονή στην ουρά παραμένει μέσα περίπου 3 ώρες και μάλλον βλέπει να δικαιώνονται οι προσδοκίες του μια και μπροστά στα μάτια του λαμβάνει χώρα το θαύμα της αποκάλυψης ενός πολιτισμού με υψηλότατο επίπεδο έκφρασης της τέχνης, της ομορφιάς, της οργάνωσης και του πλούτου, ο Μινωικός Πολιτισμός.

Στην τελευταία ταινία ο καθηγητής Ιντιάνα Τζόουνς, που υποδύεται ο Χάρισον Φορντ, ακόμα παίζεται σε κάποια καλοκαιρινά σινεμά, προσπαθεί να λύσει τα μυστικά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων δια μέσου των μηνυμάτων του Δίσκου της Φαιστού. Στην πρόσφατη ταινία «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Δίσκος του Πεπρωμένου» δεν αναφέρεται τυχαία στα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού συνδέοντάς τον με αυτόν του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, ζωντανεύοντας έτσι εκ νέου το παγκόσμιο ενδιαφέρον γύρω από τα άλυτα μυστικά του. Ένα προφανές έξυπνο τέχνασμα της μυθοπλασίας που καμιά σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα αλλά έτσι το διεθνές κοινό φαίνεται ότι βρήκε ξανά το ενδιαφέρον του και για τον Μινωικό Πολιτισμό και οι αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου σφύζουν από επισκέπτες.

Αλήθεια, τι να πρωτοθαυμάσει, κανείς από τα αμέτρητα τέχνεργα που κρύβονται στις αίθουσες του μουσείου: τα αγαλματίδια με τις θεές των όφεων, την κομψότητα των Καμαραϊκών αγγείων, τον «Πρίγκιπα με τα κρίνα» από την τοιχογραφία στο παλάτι της Κνωσού, το ρυτό σε σχήμα κεφαλής ταύρου ή το πανέμορφο αινιγματικό «δαχτυλίδι του Μίνωα», το χρυσό κόσμημα των Μελισσών από τα Μάλια ή τον Δίσκο της Φαιστού με τα απόκρυφα μυστικά. Μέσα στις διαφορετικές πτέρυγες του μουσείου συντελείται ένα μοναδικό θαύμα που είναι ενδεικτικό της επιβλητικής μεγαλοπρέπειας του Μινωικού Πολιτισμού που είναι τόσο παλιός όσο και οι ατέλειωτες ιστορίες του.

Επίσης, ατελείωτα, τα ερωτήματα αναφορικά με τον τρόπο οργάνωσης κορυφαίων στιγμών του Μινωικού Πολιτισμού που ο Εβανς κάποτε τον ήθελε να είναι ιδιαίτερα φιλήσυχος, ενώ σήμερα αποδεικνύεται ότι ήταν ιδιαίτερα επιβλητικός και ίσως και φιλοπόλεμος. Όλοι, ωστόσο, συμφωνούν ότι ήταν αναμφίβολα εντυπωσιακά προηγμένος, κάτι που μαρτυρά ο τρόπος που αποτυπώνεται η πολιτιστική, θρησκευτική αλλά και πολιτικοκοινωνική του έκφραση στα τέχνεργα του. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι τα εκθέματα του μουσείου καταγράφουν την εξελιγμένη οργάνωση και κυριαρχία της Κρήτης ήδη από τη νεολιθική περίοδο και με ιδιαίτερη περίοδο ακμής τη 2η χιλιετία π.Χ. Ο πολιτισμός που ήκμασε στο νησί της Κρήτης ήταν «ο πρώτος κρίκος στην ευρωπαϊκή αλυσίδα και η καλύτερη έκφρασή του», που ο Αρθουρ Εβανς βάπτισε Μινωικό ακολουθώντας τα βήματα του πρώτου ανασκαφέα της Κνωσού του Μίνωα Καλοκαιρινού.

Τα περίτεχνα, δαιδαλώδη ανάκτορα που έφταναν σε ύψος τους τέσσερις ορόφους, τα υδραυλικά δίκτυα που δεν είχαν αντίστοιχό τους σε ολόκληρο τον κόσμο, οι τοιχογραφίες εντυπωσιακής ομορφιάς, τα λεπτοστόλιστα χρυσαφικά και οι ιδιαίτερες τεχνουργίες αποκαλύπτουν την κυριαρχία ενός πολιτισμού, η επιρροή του οποίου έφτασε πέρα από την Κρήτη, στην Αίγυπτο, στα νησιά του Αιγαίου και σε όλα τα μέρη του Λεβάντε. Είναι γνωστό ότι μινωικά έργα τέχνης σώζονται στις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης που καταστράφηκε μετά την τεράστια έκρηξη του ηφαιστείου, γεγονός το οποίο ήταν μία από τις αιτίες της παρακμής του Μινωικού Πολιτισμού.

Βέβαια, πολλές από τις παλαιότερες αρχαιολογικές θεωρίες έχουν σήμερα ανατραπεί, όπως οι ισχυρισμοί για το τι ακριβώς κατέστρεψε τον μινωικό πολιτισμό, αλλά και εκείνοι του Εβανς περί Pax Minoica και φιλειρηνικής Κρήτης λόγω έλλειψης οχυρώσεων, οι οποίοι καταρρίφθηκαν ύστερα από την ανακάλυψη οχυρωμένων οικισμών στον Κομμό, την Αγία Φωτιά, με αναπαράσταση νωπογραφιών με πολεμικό περιεχόμενο.

Ενδεικτικά είναι και τα διάφορα ξίφη και στιλέτα που βρέθηκαν στα Μάλια και εκτίθενται στο μουσείο εμπνέοντας άπειρες σκηνές για πιθανές μελλοντικές ταινίες. Άλλωστε είναι ο ίδιος ο Θουκυδίδης ο οποίος έλεγε πως ο Μίνωας είναι ο πρώτος που απέκτησε πολεμικό ναυτικό με το οποίο κυριάρχησε σε όλη την ελληνική θάλασσα κατακτώντας όλες τις Κυκλάδες ,αφού έδιωξε τους Κάρες και εγκατέστησε τους γιους του ως κυβερνήτες.

Η ισχύς και η κυριαρχία της μινωικής Κρήτης φαίνεται και στα επιβλητικά της σύμβολα όπως ο Μινώταυρος, στην αναπαράσταση των κατορθωμάτων διαφόρων θεών και ημίθεων όπως του Ιδαίου Ηρακλή – για χάρη του οποίου θεσμοθετήθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες από τους Κουρήτες, αλλά και τα πυρρίχια, ο αρχαιότερος ελληνικός πολεμικός χορός – στα διάσημα πλέον Ταυροκαθάψια με έντονο αθλητικό και θρησκευτικό χαρακτήρα.

Εκτός όμως, από τα αθλήματα και τους χορούς, που αναπαρίστανται σε διάφορα εκθέματα του μουσείου, όπως τα πανέμορφα μικρά ειδώλια με τους χορευτές, εντύπωση προκαλεί και το Ζατρίκιο, το οποίο ανακαλύφθηκε από τον Εβανς και θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα επιτραπέζια παιχνίδια στον κόσμο.

 Τι να πει, επίσης, κανείς για τα ρυτά, που με την πρώτη ματιά μοιάζουν με επιβλητικά αγάλματα ταύρου, αλλά ουσιαστικά πρόκειται για αγγεία μέσα στα οποία οι Μινωίτες έβαζαν διάφορα υγρά, ή για τους σφραγιδόλιθους, εκείνους τους πολύτιμους λίθους που χρησιμοποιούνταν ως σφραγίδες φέροντας διάφορες έγγλυφες παραστάσεις με σύμβολα ή γράμματα με τα οποία οι άρχοντες της εποχής σφράγιζαν τους πίθους των διαφόρων αγαθών;

Μέσα μάλιστα από αυτά τα σύμβολα που αποκαλύπτουν οι σφραγίδες έχουν προσπαθήσει οι αρχαιολόγοι και οι ειδικοί επιγραφολόγοι να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού, αλλά και τη διάσημη πλέον ιερογλυφική γραφή της Κρήτης και την Γραμμική Α, που βρίσκουμε πάνω στις πήλινες πινακίδες από την Κνωσό.

Καθώς όμως το ενδιαφέρον γύρω από τα μυστικά του Δίσκου έχει τελευταία αναθερμανθεί, υπάρχουν και διάφορες αντίθετες απόψεις, όπως αυτές που κατέγραψε πρόσφατο γερμανικό ντοκιμαντέρ του Netflix, που θέλουν τον πήλινο Δίσκο να είναι πλαστός, δημιούργημα του Ιταλού αρχαιολόγου Λουίτζι Περνιέ, ο οποίος τον ανακάλυψε κατά τις ανασκαφές που έκανε στις αρχές του περασμένου αιώνα στο δωματίο XL-101 του μινωικού ανακτόρου της Φαιστού. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Αμερικανός αρχαιοπώλης Τζερόμ Αϊζενμπεργκ, κάτι που ωστόσο δεν δέχεται το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας. Ο εντυπωσιακός αυτός πήλινος δίσκος από τη μινωική Εποχή του Χαλκού, δεσπόζει σε ειδική προθήκη σε αίθουσα του Μουσείου Ηρακλείου.

Και ενώ ο καθηγητής Indiana Jones αναζητά τα άλυτα μυστικά στον Δίσκο της Φαιστού, αυτά συνεχίζουν να παραμένουν ένα μυστήριο, ο «πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός» συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον στους απλούς επισκέπτες που καθημερινά προσέρχονται και κατακλύζουν τις αίθουσες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος