Η Δημητσάνα ή η «αρχόντισσα» της Αρκαδίας όπως την αποκαλούν βρίσκεται σε υψόμετρο 946 μέτρων στην καρδιά της Πελοποννήσου, γαντζωμένη στην αγκαλιά του Μαινάλου και είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Γορτυνίας του Νομού Αρκαδίας.
Η Δημητσάνα είναι πετρόχτιστος οικισμός με αξιόλογα αρχοντικά, τα περισσότερα από τα οποία είναι αναστηλωμένα σήμερα. Η καλαίσθητη και γραφική Δημητσάνα αποτελεί τυπικό δείγμα αρκαδικής αρχιτεκτονικής και βρίσκεται στη Γορτυνία, σε κοντινή απόσταση από άλλους εξίσου όμορφους οικισμούς, όπως η Στεμνίτσα και το Ελληνικό. Το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά πάνω από τον ποταμό Λούσιο, που γενναιόδωρα τροφοδοτεί την πλούσια φύση, που την περιβάλλει.
Ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος, κι ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να περπατήσει ανάμεσα στα πετρόχτιστα παραδοσιακά σπίτια, σε λιθόστρωτα σοκάκια που οδηγούν σε όμορφες γωνιές, όπου το βλέμμα φτάνει ακόμα μέχρι τη Μεγαλόπολη.
Η Δημητσάνα έχει και μία ένδοξη ιστορία, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Κατά τα ομηρικά χρόνια, στη θέση της βρισκόταν η μικρή αρκαδική πόλη Τεύθις, ενώ στην Επανάσταση του 1821 είχε έντονη δράση, ενώ αποτέλεσε το σημαντικότερο κέντρο ανεφοδιασμού σε μπαρούτι.
Το όνομα Δημητσάνα αναφέρεται για πρώτη φορά το 967 μ.Χ. σε πατριαρχικό έγγραφο σχετικό με την Μονή Φιλοσόφου. Το 1764 ένας σοφός καλόγερος, ο Αγάπιος, έχτισε βιβλιοθήκη και μετέφερε τα βιβλία από το μοναστήρι. Η βιβλιοθήκη μεγάλωνε συνεχώς μέχρι το 1821, γιατί το Πατριαρχείο έδινε νέα βιβλία καθώς στη Δημητσάνα λειτουργούσε ιερατική σχολή που έγινε γνωστή με τ’ όνομα «Φροντιστήριο Ελληνικών Γραμμάτων». Η σχολή της Δημητσάνας λειτούργησε από το 1764 και από αυτή αποφοίτησαν πολλοί μητροπολίτες και λόγιοι, ανάμεσά τους ο Γρηγόριος ο Ε’ και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Κατά τη διάρκεια του αγώνα του 1821, μεγάλο μέρος της βιβλιοθήκης καταστράφηκε, γιατί οι Έλληνες χρειάζονταν το χαρτί για να φτιάχνουν φυσέκια.
Η Δημητσάνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821 τόσο λόγω των μπαρουτόμυλων όσο και λόγω των σημαντικών Δημητσανιτών που σχετίστηκαν με αυτήν. Ήδη από τα χρόνια πριν την Επανάσταση η Φιλική Εταιρεία είχε καταφέρει να δημιουργήσει μια επιτυχή επικοινωνία μεταξύ του πυρήνα της Τριπολιτσάς και της ευρύτερης περιοχής Γορτυνίας όπου υπήρχαν αρκετοί μυημένοι. Στις παραμονές της Επανάστασης ο Παπαφλέσσας, μετά τη διαφωνία του με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και καθ’ οδόν προς τη Μεσσηνία, κατέλυσε στη Δημητσάνα στο αρχοντικό Αντωνόπουλου ο οποίος ήταν γαμβρός από αδελφή του Κανέλου Δεληγιάννη.
Εκεί σύμφωνα με την προφορική παράδοση έγινε ειδική τελετή ορκωμοσίας στο Ευαγγέλιο και συνεστίαση που έμεινε γνωστή ως «Μυστικός Δείπνος». Υπογράφηκε «συνωμοτικό» μετά το οποίο ο Παπαφλέσσας περιβληθείς την φουστανέλλα έφυγε για τα Καλάβρυτα. Το ιστορικό αυτό κτίριο σώζεται μέχρι σήμερα ενώ παλαιότερα είχε αποτελέσει τόπο προσκυνήματος διαφόρων στρατηγών. Ο Γενναίος Κολοκοτρώνης στις εκλογές του 1859 επισκέφθηκε τον πολιτικό του αντίπαλο Αντ. Αντωνόπουλο και γονατίζοντας ασπάσθηκε το έδαφος της ιστορικής αίθουσας λέγοντας «ευλαβής σιγή αρμόζει εν τη αιθούση εκείνη, ήτις πρώτη ήκουσε το μέγα μήνυμα, όπερ εκείθεν σκορπισθέν και θριαμβεύσαν, κατέστησε την Ελλάδα ελεύθερον βασίλειον …»
Τα άφθονα νερά της περιοχής τής χάρισαν τη δύναμη της υδροκίνησης, κάτι που μπορεί κανείς και σήμερα να θαυμάσει στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης που δημιουργήθηκε το 1997 με αναστήλωση εγκαταλελειμμένων προβιομηχανικών εγκαταστάσεων, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και «ζωντανά» μουσεία της Ελλάδας και βρίσκεται 2 χιλιόμετρα ανατολικά της Δημητσάνας . Πρόκειται για ένα θεματικό μουσείο στο οποίο παρουσιάζονται οι τρόποι χρήσης του νερού ως πηγή ενέργειας για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει από κοντά πως λειτουργούσαν οι νεροτριβές, οπού πλένονταν τα ρούχα, ο αλευρόμυλος, το βυρσοδεψείο για την επεξεργασία των δερμάτων και φυσικά ο μπαρουτόμυλος με κοπάνια για την παραγωγή μπαρουτιού.
Αξίζει να επισκεφθείτε την παλαιά και νέα Μονή Φιλοσόφου που βρίσκεται 30 λεπτά από την Δημητσάνα σε μια αξέχαστη διαδρομή. Η παλαιά μονή είναι χτισμένη το 963 μ.Χ, σε χαράδρα πάνω από το ποτάμι του Λούσιου, ενώ πολύ κοντά σε αυτά θα βρείτε τη νέα Μονή Φιλοσόφου. Η Μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της Ελληνικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομίας αφού σε αυτή αλλά και στην ευρύτερη περιοχή λειτούργησαν αρκετά «κρυφά σχολεία» κατά την σκοτεινή περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Η Δημητσάνα είναι ένας ιδανικός προορισμός για τους πεζοπόρους και τους φυσιολάτρες, οι οποίοι θα απολαύσουν τις ευκαιρίες εξερεύνησης που προσφέρει το φαράγγι του Λούσιου.
