Στο πλαίσιο της γνωριμίας και της κατανόησης διαχρονικά του αρχαίου κόσμου της Κορινθίας με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τα πανεπιστήμια πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 20 Μαΐου 2023 ξενάγηση – ενημέρωση από τον Απόστολο Ε. Παπαφωτίου σε φοιτητές Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Notre Dame, Indiana, U.S.A. στο χώρο της Βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου.
Η ξενάγηση εντάσσεται σε ένα πρόγραμμα που αφορά του αρχαιολογικούς χώρους της Κορίνθου και της Πελοποννήσου γενικότερα και πραγματοποιείται κάθε χρόνο από τον καθηγητή Robin Rhodes και το Πανεπιστήμιο Notre Dame της Indiana.
Φοιτητές πολλών σχολών επισκέπτονται την Κορινθία, ξεναγούνται στους αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, γνωρίζουν την περιοχή, έρχονται σε επαφή με τη σημερινή κοινωνία και βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες του τόπου.
Ο καθηγητής Robin Rhodes, Αρχιτέκτων, Αρχαιολόγος, μέλος της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών, λάτρης της Κορινθίας, είναι επί πολλές δεκαετίες μελετητής της Κορινθιακής Αρχιτεκτονικής. Η πρόταση του για την αναπαράσταση του “πρώτου” ναού (εποχής 8ου-7ου π.Χ. αιώνα) του Απόλλωνος (;;;), πριν από τον ναό του οποίου τα λείψανα των 7 κιόνων στέκονται σήμερα επί τόπου, στον ομώνυμο λόφο, υπήρξε πρωτοποριακή και μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Παρουσιάστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία ως κύρια ιδέα στην έκθεση για την Πρωτοκορινθιακή Αρχιτεκτονική στο Μουσείο Snite του Notre Dame το πρώτο εξάμηνο του 2006.
Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη
Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη είναι, μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη στη Μεσογειακή Λεκάνη και αποτελεί το καλλίστευμα της Παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής. Οι διαστάσεις της συγκρίνονται με τις αυτές των μεγάλων βασιλικών της Ρώμης.
Ο ναός αυτός αποτελούσε σημαντικό προσκύνημα στην παλαιοχριστιανική Κόρινθο που δεχόταν μεγάλο αριθμό προσκυνητών, των οποίων το όνειρο ήταν η επίσκεψη στους Αγίους Τόπους. Τα οδοιπορικά του 4ου και του 5ου αιώνα περιέχουν αναλυτικές «Εκφράσεις» των Ιεροσολύμων, αλλά και γενικά όλων των τόπων που διαδραματίστηκαν Καινοδιαθηκικά γεγονότα. Συχνά αναφέρονται σε πόλεις και τόπους απ’ όπου διέρχεται ο περιηγητής κατά το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους. Τα λείψανα του Αγίου Λεωνίδη και της συνοδείας του καθιστούσαν τον ναό προσκυνηματικό. Συγχρόνως η θέση του στο δυτικό τμήμα του μεγάλου και πολυσύχναστου λιμένα του Λεχαίου τον έκανε εύκολα επισκέψιμο στους ταξιδιώτες στην αρχή ή στο τέλος του ταξιδιού. Η επίκληση στον άγιο προκειμένου να συνδράμει τον προσκυνητή στο δύσκολο ταξίδι του ήταν συνεχής και ξεκίναγε από την πρώτη προσκύνηση στο ναό κατά την αναχώρησή του. Η σώα επιστροφή του ήταν αφορμή για τη δεύτερη προσκύνηση στον ναό μαζί με την απόδοση ευχαριστιών στον άγιο.
Συγχρόνως το Λέχαιο και ο ναός του Αγίου Λεωνίδη ήταν ενδιάμεσος σταθμός πολλών άλλων ταξιδιών προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Από το Λέχαιο μπορούσε κανείς να πλεύσει (ναυτίλλεσθαι) οπουδήποτε δυτικά, Λέχαιο – Βρινδήσιο – Ρώμη ήταν το σύνηθες δρομολόγιο. Από το κοντινό λιμάνι των Κεγχρεών μπορούσε να πάει οπουδήποτε ανατολικά, ακολουθώντας ένα σύνηθες δρομολόγιο που ήταν Κεγχρεές – Έφεσος – Αλεξάνδρεια. Η σύνδεση των λιμένων Λεχαίου και Κεγχρεών μήκους περίπου 10 χλμ, ήταν εύκολη. Ο Δίολκος μαζί με τις άλλες οδούς μεταξύ των δύο κόλπων και των λιμένων εξασφάλιζε τη μεταφορά φορτίων, αγαθών και την μετακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αντιλήψεων μεταξύ του Κορινθιακού και του Σαρωνικού, μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη δεν κατασκευάσθηκε τυχαία στην περιοχή του αρχαίου λιμανιού. Κατά την άποψη του Πάλλα αντικατέστησε μικρότερο χριστιανικό Ιερό ή ναό που είχε κτισθεί κοντά στη θέση όπου ξεβράστηκαν τα σώματα του Αγίου και της γυναικείας συνοδείας του. Είναι πολλές και σαφείς οι αναφορές του καθηγητή Πάλλα για τη δεύτερη χρήση μελών χριστιανικού μνημείου προγενεστέρου της βασιλικής και για αυτοκρατορική χορηγία.
Ήταν σύνηθες η αυτοκρατορική χορηγία να μην περιοριζόταν μόνο στην προμήθεια των υλικών και των σχεδίων, αλλά η οικοδομική υπηρεσία του Αυτοκράτορα ανελάμβανε την υψηλή εποπτεία και επίβλεψη του έργου με μηχανικούς και τεχνίτες που είχαν σταλεί στους τόπους κατασκευής.
Ακόμα, η αυτοκρατορική χορηγία ίσως πρέπει να συνδυασθεί με την επιθυμία της Εκκλησίας της Κορίνθου να συναγωνισθεί με τη βασιλική του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη, με την πρόθεση ο Άγιος Λεωνίδης να γίνει εφάμιλλος του Αγίου Δημητρίου, και με τελικό στόχο την υπαγωγή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ίδια άποψη δύναται να διατυπωθεί λόγω μεγέθους και για την προτεινόμενη βασιλική του Πάλλα με ορθογώνιο ή οκταγωνικής μορφής μαρτύριο ή βαπτιστήριο στη θέση Αμφιθέατρο του Κρανείου που έχει προκύψει από τη γεωφυσική έρευνα της Αμερικανικής Σχολής, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει ανασκαφεί. Η άρση του Ακακιανού σχίσματος το 519 υλοποιήθηκε από την κοινή επιθυμία των θρόνων της Ρώμης και Κωνσταντινούπολης και θεμελιώθηκε τόσο στην κατάργηση του «Ενωτικού», όσο και στην αποδοχή και επιβολή της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου (451 μ.Χ.) ως της μόνης αποδεκτής βάσης για την εκκλησιαστική ενότητα.
Αυτή η περίοδος ειρήνης και αποκατάστασης της ενότητας θα μπορούσε να είχε σφραγισθεί και υλοποιηθεί με την κατασκευή της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη, ως έκφραση κοινής θεολογικής σύγκλισης μεταξύ των δύο κρεισσόνων πατριαρχικών θρόνων (Sanctae Sedis, Κωνσταντινούπολης) και της Ιουστινιάνειας ενωτικής πολιτικής προς κάθε κατεύθυνση.
Ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι εάν η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη ήταν ο καθεδρικός ναός της Κορίνθου. Οι ξεχωριστές θέσεις για τα σύνθρονα των επισκόπων και τα βάθρα των πρεσβυτέρων είναι αποτέλεσμα του μεγάλου μεγέθους και αποτελεί εφαρμογή αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ο καθεδρικός ναός σε μία πόλη ήταν το κέντρο της θρησκευτικής, κοινωνικής, δημόσιας ζωής και συνήθως βρισκόταν στο κέντρο της. Αν αποδεχτούμε τη μεταφορά του κέντρου της πόλης, της Αγοράς, στο Κράνειο για τη δημιουργία του χριστιανικού κέντρου, τότε η «βασιλική στο Αμφιθέατρο», όπως αποκαλείται, είναι η πιθανότερη υποψήφια για τη θέση του καθεδρικού ναού. Εξάλλου, το γεγονός ότι φαίνεται να ήταν μεγαλύτερη και από τη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη συνηγορεί προς τούτο, όπως κατά την άποψή μας, συνηγορεί και η ύπαρξη γειτονικού οκταγώνου ή κυκλικού κτηρίου με διάμετρο R = 12,0μ., το οποίο ήταν μαρτύριο ή βαπτιστήριο. Η έλλειψη επισκοπείου είναι καθοριστικό στοιχείο για τον χαρακτήρα της βασιλικής. Οι μη καθεδρικές εκκλησίες υψώνονταν ως αυτοτελή κτίσματα, η δε ύπαρξη περιβόλου τις χαρακτηρίζει, προϋποθέσεις τις οποίες πληροί η βασιλική του Λεχαίου.
Το έργο αποκατάστασης και ανάπλασης στον χώρο της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ από τον πρώην Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη με τον τίτλο “ΑΝΑΠΛΑΣΗ – ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ Α) ΜΑΡΤΥΡΑ ΛΕΩΝΙΔΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΛΕΧΑΙΟΥ, Β) ΚΡΑΝΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ «ΚΡΑΝΕΙΟ» ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” (προϋπολογισμός ένταξης 550.000,00 €) και οι προβλεπόμενες εργασίες έχουν ολοκληρωθεί. Το έργο αυτό πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πολιτιστικής αναγέννησης της Πελοποννήσου από τον πρώην Περιφερειάρχη κ. Πέτρο Τατούλη με συνολικό προϋπολογισμό έργων περίπου 70.000.000,00 € για την Πελοπόννησο, εκ των οποίων για την Κορινθία περισσότερα από 7.000.000,00 €.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
