Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ «ξεκλείδωσε» τις λογοτεχνικές πύλες της Ευρώπης για το αραβικό βιβλίο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. «Terra incognita» υπήρξε η αραβική λογοτεχνία έως τα τέλη της δεκαετίας του ’80 για την Ευρώπη, οι λογοτεχνικές πύλες της οποίας έχουν ωστόσο ανοίξει τα τελευταία χρόνια, με περισσότερα βιβλία από τον αραβικό κόσμο να μεταφράζονται και να φτάνουν στα χέρια των Ευρωπαίων αναγνωστών.
Για τη μετάφραση της λογοτεχνικής παραγωγής από την αραβική στις ευρωπαϊκές γλώσσες και τη συμβολή της στη διατήρηση και ανάπτυξη του διαπολιτισμικού διαλόγου συζήτησαν, την Παρασκευή, η μεταφράστρια, συγγραφέας και διευθύντρια του Κ.Ελ.Α.Λ.Π. (Κέντρο Ελληνικής και Αραβικής Λογοτεχνίας & Πολιτισμού) Πέρσα Κουμούτση, ο Σλοβάκος μεταφραστής και διπλωμάτης Marek Brieška, ο Mazen Maarouf, συγγραφέας και μεταφραστής καθώς και ο Dr Abdel-Wahab Khalifa, λέκτορας μετάφρασης και διερμηνείας σε ευρωπαϊκά πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Την εκδήλωση, την οποία συντόνισε η Αlexandra Büchler (διευθύντρια του Literature Across Frontiers, συντάκτρια των εκθέσεων για τη μετάφραση της αραβικής λογοτεχνίας στην Ευρώπη και συν-συγγραφέας της μελέτης για τη Βρετανία), διοργάνωσε το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ), το Κ.Ελ.Α.Λ.Π. και το Literature Across Frontiers.
Όπως ανέφερε η Πέρσα Κουμούτση, τα έργα του βραβευμένου με Νόμπελ Naguib Mahfuz (Ναγκίμπ Μαχφούζ) κυρίως αλλά και ο Οριενταλισμός του Edward Said (Έντουαρντ Σαΐντ) ήταν τα στοιχεία εκείνα που «ξεκλείδωσαν» την ευρωπαϊκή αγορά βιβλίου για την αραβική λογοτεχνία. «Με τη βράβευση του Μαχφούζ (1988), άρχισε ο κόσμος (στην Ευρώπη) να έχει την περιέργεια να διαβάσει τι λέει αυτή η λογοτεχνία που κατάφερε ν’ αποσπάσει ένα τόσο μεγάλο βραβείο», ανέφερε χαρακτηριστικά η πολυβραβευμένη μεταφράστρια.
«Το άνοιγμα ξεκίνησε στα τέλη του ’70 με τον Έντουαρντ Σαΐντ, που κατέρριψε την αντίληψη του μέσου Ευρωπαίου για τον εξωτισμό της αραβικής λογοτεχνίας. Διότι μέχρι τότε μεταφράζονταν μόνο βιβλία που είχαν σχέση με την αποικιοκρατία και τα περισσότερα πράγματα που γνώριζε η Ευρώπη για τον αραβικό κόσμο ήταν μέσα από τη λογοτεχνία γαλλόφωνων Αράβων ή και ξένων, όπως ο Durrell και ο Τσίρκας και άλλοι. Ωστόσο, με τον Μαχφούζ έγινε το μεγάλο άνοιγμα και η αραβική λογοτεχνία τού χρωστάει τη διείσδυσή της στην Ευρώπη», εξήγησε.
Την επιρροή της αποικιοκρατίας υπογράμμισε και ο Mazen Maarouf επισημαίνοντας πως τη δεκαετία του ’30, τα βιβλία που έφταναν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ήταν συνυφασμένα με τις αποικιοκρατικές δυνάμεις και υπήρχε πολιτική επιρροή στο τι μεταφραζόταν και τι έφτανε στις χώρες του αραβικού κόσμου.
Πλέον, ωστόσο, η κατάσταση έχει αλλάξει παρότι εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετές δυσκολίες «καθώς οι περισσότεροι Ευρωπαίοι εκδότες δεν γνωρίζουν την αραβική και πρέπει να γίνει όλη η μετάφραση για να δεχτούν να εκδώσουν ένα βιβλίο, έχοντας ως αναφορά μάλιστα το αγγλικό κείμενο». Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη έχει κάνει πάρα πολλές προσπάθειες να φέρει κοντά τον αραβικό λογοτεχνικό κόσμο, ο οποίος με τη σειρά του γνώρισε κι αυτός καλύτερα την Ευρώπη, όπως επισημάνθηκε από τους ομιλητές. Μάλιστα, στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έχουν μεταφραστεί πολλά ελληνικά βιβλία στα αραβικά, κάτι που μια δεκαετία πριν ήταν πολύ σπάνιο.
Όλοι οι συμμετέχοντες στο πάνελ συμφώνησαν πως το ενδιαφέρον για την αραβική λογοτεχνία στην Ευρώπη εντάθηκε με την Αραβική Άνοιξη καθώς, όπως επισημάνθηκε, η προσέγγιση άρχισε να γίνεται πολύ πιο έντονη κι από τότε έως σήμερα έχουν μεταφραστεί πολλά βιβλία και μπήκε και η ποίηση στο πρόγραμμα των εκδοτών- κυρίως οι νέοι ποιητές που δεν είχαν ώς τότε τον δικό τους χώρο στην ευρωπαϊκή αγορά βιβλίου.
Όπως είπε ο Dr Abdel-Wahab Khalifa, με την Αραβική Άνοιξη η λογοτεχνία που προέρχεται από την περιοχή πήρε τη μορφή ενός κοινωνιολογικού «εργαλείου», με το οποίο η Ευρώπη προσπάθησε να κατανοήσει τα όσα συνέβαιναν. «Κάθε φορά που υπάρχουν προβλήματα στην περιοχή αυξάνεται και το ενδιαφέρον», τόνισε κι έφερε ως παράδειγμα το γεγονός ότι μετά την Αραβική Άνοιξη υπήρξε μια «έκρηξη» στις μεταφράσεις, με τις γυναίκες να κατακτούν κι αυτές τον δικό τους ζωτικό χώρο, που ωστόσο παραμένει μικρότερος απ’ αυτόν των ανδρών λογοτεχνών.
Τη δική του «περιπετειώδη» προσπάθεια να φέρει την αραβική λογοτεχνία στη σλοβακική αγορά βιβλίου περιέγραψε -μεταξύ άλλων- ο Marek Brieška, ο οποίος χρειάστηκε πέντε χρόνια από το 2007, οπότε και ολοκλήρωσε τη μετάφραση, προκειμένου να πείσει κάποιον (μικρό) εκδοτικό οίκο ν’ αναλάβει την έκδοση έργου του Νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ. Σήμερα, χάρη και στη βοήθεια του μάρκετινγκ μέσω των social media, η κατάσταση έχει βελτιωθεί, όπως είπε, αν και υπάρχουν πολλά ακόμα να γίνουν.
Ο ρόλος του Κ.Ελ.Α.Λ.Π.
Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στη διάρκεια της συζήτησης στο Κ.Ελ.Α.Λ.Π., η δημιουργία του οποίου, όπως επισημάνθηκε από την κ. Κουμούτση, ήρθε για να ενισχύσει την προσπάθεια ανάλυσης και μελέτης του αραβικού πολιτισμού για καλύτερη κατανόηση του τι μας ενώνει παρά εκείνων που μας χωρίζουν ως πολιτισμούς.
Η δράση του Κέντρου υλοποιείται μέσα από την έρευνα, μελέτη, ανάλυση, συζήτηση και τον διάλογο καθώς και στοχευμένες ενέργειες και προγράμματα για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε θέματα ελληνικής και αραβικής λογοτεχνίας, ποίησης και γλώσσας.
*Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γεννημένος στη Βηρυτό Παλαιστινιο-Ισλανδός συγγραφέας, μεταφραστής, δημοσιογράφος και ποιητής Mazen Maarouf ήρθε στη Θεσσαλονίκη όχι μόνο για να συμμετάσχει στη συζήτηση για τη μετάφραση της Αραβικής Λογοτεχνίας στην Ευρώπη αλλά και για να συστηθεί στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με μια συζήτηση, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Ανέκδοτα για τους ένοπλους και άλλα διηγήματα (εκδ. Χαραμάδα),
