Τα Πάθη ολοκληρώνονται με τον Επιτάφιο Θρήνο, άρχισε ήδη με την διαδικασία της «Αποκαθήλωσης» που έγινε με πρωτοβουλία του Ιωσήφ από την Αριμαθαία και του Νικόδημου, που ήταν σύμφωνα με τις διηγήσεις των ευαγγελιστών Ιουδαίοι άρχοντες και κρυφοί μαθητές του Χριστού.
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
Ο Ιωσήφ ζήτησε από τον Πιλάτο το σώμα του Ιησού για να το κηδέψει. Ο Πιλάτος του έδωσε την άδεια και στη συνέχεια μαζί με τον Ιωσήφ κατέβασαν το σώμα του από το Σταυρό, το τύλιξαν με «σινδόνη καθαρά» και το απόθεσαν στο κενό μνημείο που διατηρούσε υπό την κατοχή του ο Ιωσήφ. Χωρίς να χάνει κάτι από την τραγική της διάσταση και τον θρηνητικό της χαρακτήρα η Αποκαθήλωση σκέφτομαι ότι, όσο μεγάλος κι αν ήταν ο πόνος της Παναγίας για το παιδί της, η θλίψη των οικείων του και των μαθητών του, που έβλεπαν νεκρό τον Χριστό, η αποκαθήλωση μαλάκωσε τα αισθήματά τους, αφού το μαρτύριό του επιτέλους τελείωσε. Μια αγαλλίαση χυνόταν στην καρδιά τους, αφού κιόλας έλπιζαν πως μετά την ταφή θα ακολουθούσε η Ανάσταση.
Η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, η Ταφή και τέλος η Ανάσταση έγιναν αργότερα οι δύο κυριότεροι θεματικοί πόλοι στη βυζαντινή αλλά και στη δυτική ευρωπαϊκή ζωγραφική. Πόνος και χαρά είναι τα δύο κυρίαρχα αισθήματα και μέσα στη ζωή. Αλλά και η σκηνή της αποκαθήλωσης, του ξεκαρφώματος δηλαδή και της καταβίβασης του σώματος του Χριστού από το σταυρό του μαρτυρίου, απεικονίζεται συχνά στην τέχνη και συγκεκριμένα στη βυζαντινή τέχνη από τον 9ο αι., ενώ στη δυτική από τον 10ο αι. Ανάμεσα στα κορυφαία αισθήματα αρχίζει από τότε να παίρνει τη θέση του στην τέχνη δίπλα στον θρήνο το πολύ ανθρώπινο και λυτρωτικό αίσθημα της ανακούφισης, της αγαλλίασης που δημιουργεί το τέλος οποιουδήποτε μαρτυρίου, οποιασδήποτε σταύρωσης. Τόσο οι βυζαντινές, όσο και οι δυτικές αναπαραστάσεις της αποκαθήλωσης είναι παρόμοιες εικόνες και οι μεταξύ τους διαφορές στη σύνθεση και την τεχνική δεν αλλάζουν το νόημα και τον συμβολισμό.
Ο Επιτάφιος Θρήνος. Η εικόνα υπογράφεται από τον Κρητικό ζωγράφο Εμμανουήλ Λαμπάρδο. Αναπαράγει έναν εικονογραφικό τύπο που αναπτύχθηκε στην Κρήτη τον 15ο αιώνα και βασίζεται σε παλαιολόγεια πρότυπα. Στο κάτω μέρος της εικόνας διακρίνεται κανάτι με αρώματα για την περιποίηση του σώματος του νεκρού.
Όλες οι εικόνες είναι παρόμοιες πολυπρόσωπες συνθέσεις στις οποίες φαίνεται η θλίψη και η σοβαρότητα της στιγμής. Χρώματα και τεχνικές βέβαια διαφέρουν. Τα κύρια γυναικεία πρόσωπα και στις δύο είναι η Παναγία κι η Μαρία η Μαγδαληνή, ενώ στα ανδρικά ο Ιωσήφ, ο μαθητής του Χριστού Ιωάννης κι ο Νικόδημος. Μια βασική διαφορά υπάρχει στην απεικόνιση της Παναγίας, η οποία στη βυζαντινή είναι όρθια και με δύναμη στηρίζει το σώμα του Χριστού, ενώ στην εικόνα του Δ.Θεοτοκόπουλου η Παναγία πέφτει λιπόθυμη. Θρήνος, λύτρωση από το μαρτύριο, αγαλλίαση, φροντίδα και απαντοχή.
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
