Μία εβδομάδα πριν το Εβραϊκό Πάσχα ο Ιησούς πέρασε από την Βηθανία. Η πόλη σήμερα βρίσκεται στο Ισραήλ και μας είναι γνωστή από το φίλο του Χριστού, Λάζαρο, πού ζούσε σ’ αυτήν, και οπού μετά το θάνατο του, τον ανέστησε ο Χριστός και μάλιστα τέσσερεις ήμερες μετά, παρά την προτροπή της αδελφής του Μάρθας να μην πλησιάσει στο μνημείο λέγοντας «Κύριε, ήδη όζει, τεταρταΐος γαρ εστί» (Ίω. ια’ 39).
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
Τον απέτρεπε δηλαδή να πλησιάσει, γιατί εξέπεμπε τη δυσοσμία της αποσύνθεσης της σάρκας, η όποια φυσιολογικά ακολουθεί το θάνατο κάθε ανθρώπου. Ο Χριστός μας, όμως, ο οποίος ήλθε για να καταργήσει με το σταυρικό θάνατο Του «το κράτος έχοντα του θανάτου» (Εβρ. β’ 14),τον πλησίασε και τον ανέστησε τονίζοντας με αυτό τον τρόπο το μυστήριο της κοινής των ανθρώπων αναστάσεως.
Ο τάφος του Λαζάρου αλλά και η είσοδος του (εικ.2) στην Βηθανία εκεί όπου αναστήθηκε από τον Χριστό κοντά στην Ιερουσαλήμ, βρίσκονται σήμερα στο χώρο τζαμιού που ανήκει στους Μουσουλμάνους, αποτελείται από μια υπόγεια κρύπτη, στην οποία οδηγούν 27 σκαλοπάτια σκαλισμένα στο φυσικό βράχο (εικ.3). Επάνω από τον τάφο η Αγία Ελένη είχε ιδρύσει τον 4οαι.μ.Χ. μια εκκλησία.
Το υπερφυσικό αυτό θαύμα της εγέρσεως του Λαζάρου εξήγειρε τους Ιουδαίους και οι αρχιερείς τους «έβουλεύσαντο ίνα καί τον Λάζαρον άποκτείνωσι» (Ίω. ιβ’ 10), γιατί πλήθος Ιουδαίων πήγαινε στη Βηθανία, για να βεβαιωθεί για το θαύμα, το όποιο διαδιδόταν από στόμα σε στόμα, και, όταν διαπίστωναν ότι ο Λάζαρος ζούσε, πίστευαν στο Χριστό. Όπως είναι γνωστό, ο Λάζαρος μετά την έγερση του και τα εκούσια πάθη και την ανάσταση του Χρίστου μας διωκόμενος κατέφυγε στη νήσο Κύπρο αργότερα τον συνάντησαν οι απόστολοι Παύλος και Βαρνάβας και τον χειροτόνησαν επίσκοπο Κιτίου.
Το αρχαίο Κίτιο είναι η γενέτειρα πόλη του φιλοσόφου Ζήνωνος και βρίσκεται κοντά στη σημερινή Λάρνακα, την οποία κοσμεί ο ναός του Αγίου Λαζάρου (εικ.4), μέσα στον όποιο βρίσκεται και ό τάφος του. Η πόλη αυτή είχε τη μεγάλη τιμή να δεχθεί το ευαγγέλιο από το στόμα ενός προσωπικού φίλου του Κυρίου, ο όποιος, μαζί με τις αδελφές του Μάρθα και Μαρία, παρακαθόταν «παρά τους πόδας του Ιησού και ήκουε των λόγων Αυτού» (Λουκ. Γ 42). Ό άγιος Λάζαρος ποίμανε το λαό του Κιτίου με ταπείνωση και αγάπη και του πέρασε όχι μόνο το μήνυμα της ευσέβειας, για να ζήσει αυτός την παρούσα ζωή «σωφρόνως και δικαίως και ευσεβώς» (Τιτ. β’ 12), αλλά και το μήνυμα της αιώνιας μακαριότητας, την όποια και αυτός απολαμβάνει μετά το θάνατο του, από τα σκαλιά του όποιου πέρασε δύο φορές. Τον πρώτο, για να ζήσει τριάντα ακόμη χρόνια και να ακολουθήσει τα βήματα των αποστόλων ευαγγελιζόμενος τη σωτηρία και το δεύτερο, για να απολαύσει μόνιμα τη Βασιλεία των Ουρανών κοντά στον αγαπημένο του φίλο, τον αναστημένο Ιησού.
Ή παράδοση του λαού αναφέρει ότι ό άγιος Λάζαρος τα τριάντα χρόνια πού έζησε μετά την πρώτη του ανάσταση ήταν σκυθρωπός και αγέλαστος, όχι γιατί δεν είχε χάρη Θεού, αφού ανάμεσα στα αγαθά πού αυτή παρέχει στους πιστούς με το Πανάγιο Πνεύμα είναι ή «χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, πραότης» (Γαλ. ε’ 22), αλλά γιατί τα μάτια του είδαν τη ατέλειωτη καταδίκη των αμαρτωλών κατά την τετραήμερη παραμονή του στον Άδη. Λέγεται μάλιστα ότι δεν γέλασε ποτέ στη ζωή του, παρά μόνο μία φορά, όταν είδε κάποιον να κλέβει ένα πήλινο αγγείο και το σχολίασε χαμογελώντας και λέγοντας: «Το ένα χώμα κλέβει το άλλο», δηλαδή ό χωμάτινος άνθρωπος κλέβει κάτι το χωμάτινο, το ευτελές, αγνοώντας ότι «ή ήμερα Κυρίου ως κλέπτης εν νυκτι έρχεται» {Α’ Θεσ. ε’ 2). Τα τριάντα χρόνια της ζωής του αγίου Λαζάρου μετά την έγερση του από τον Κύριο στη Βηθανία αναφέρει ό Άγιος Επιφάνιος Κύπρου λέγοντας: «Εν παραδόσεσιν εΰρομεν ότι τριάκοντα ετών ην τότε ό Λάζαρος, ότε έγήγερται μετά δε το αναστήναι αυτόν άλλα τριάκοντα έζησε καί ούτω προς Κύριον έξεδήμησε κοιμηθείς». Για τριάντα χρόνια παραμονής του άγιου Λαζάρου στον επισκοπικό θρόνο του Κιτίου αναφέρει και ό άγιος Θεόδωρος ό Στουδίτης στις Κατηχήσεις του.
Σύμφωνα με την παράδοση ο τόπος του τάφου του Λαζάρου χάθηκε κατά την περίοδο της αραβικής κυριαρχίας που ξεκίνησε το 649. Το 890, βρέθηκε τάφος στη Λάρνακα με την επιγραφή «Λάζαρος, τέσσερις ημέρες νεκρός, φίλος του Χριστού». Ο αυτοκράτορας Λέων Στ΄ μετέφερε τα λείψανα του Λαζάρου στην Κωνσταντινούπολη το 898. Η μεταφορά καταγράφηκε από τον Αρέθα, επίσκοπο Καισάρειας, και εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία κάθε χρόνο στις 17 Οκτωβρίου. Τα λείψανα κλάπηκαν αργότερα κατά την Τέταρτη Σταυροφορία και μεταφέρθηκαν στη Μασσαλία, αλλά στη συνέχεια χάθηκαν. Ως ανταμοιβή στην πόλη της Λάρνακας για τη μεταφορά, ο Αυτοκράτορας Λέων ανέγειρε το ναό του Αγίου Λαζάρου πάνω από τον τάφο τα τέλη του 9ου ή τις αρχές του 10ου αιώνα. Η σαρκοφάγος που αναγνωρίζεται ως τάφος του Λαζάρου (εικ.5). Κατά τη Φραγκοκρατία και την Ενετική κυριαρχία (από τον 13ο έως τον 16ο αι.), η εκκλησία έγινε Ρωμαιοκαθολική. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου προστέθηκε μια πέτρινη στοά γοτθικού ρυθμού στη νότια πλευρά της. Οι τρεις επιβλητικοί τρούλοι αυτής της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Βασιλικής και το αρχικό καμπαναριό καταστράφηκαν, πιθανώς τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1571 μ.Χ.), όταν η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί. Το 1589, οι Οθωμανοί πούλησαν τον ναό πίσω στους Ορθόδοξους, πιθανώς λόγω του χριστιανικού νεκροταφείου του. Για τα επόμενα διακόσια χρόνια χρησιμοποιήθηκε και για Ορθόδοξες και Καθολικές λειτουργίες. Το προστώο φέρει ίχνη ελληνικών, λατινικών και γαλλικών επιγραφών. Το 1857, αφού οι οθωμανικές αρχές επέτρεψαν και πάλι στις κυπριακές εκκλησίες να έχουν καμπαναριό, το καμπαναριό της εκκλησίας ξαναχτίστηκε σε νεογοτθικό ρυθμό.
Μια πυρκαγιά το 1970 κατέστρεψε μεγάλο μέρος του εσωτερικού, συμπεριλαμβανομένων εκτεταμένων ζημιών σε ένα τμήμα του τέμπλου μαζί με τις εκεί εικόνες. Το τέμπλο έχει αποκατασταθεί εν μέρει και ξαναεπικαλύφθηκε με χρυσό μεταξύ 1972 και 1974. Κατά τις επακόλουθες ανακαινίσεις της εκκλησίας, στις 2 Νοεμβρίου 1972, ανθρώπινα λείψανα ανακαλύφθηκαν σε μια μαρμάρινη σαρκοφάγο κάτω από την Αγία Τράπεζα, και ταυτοποιήθηκαν ως μέρος των λειψάνων του αγίου (προφανώς δεν είχε μεταφερθεί ολόκληρο το σκήνωμα στην Κωνσταντινούπολη).
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
