Σε ένα βραχώδες ηφαιστειακό τοπίο δεσπόζουν ανθισμένα κόκκινα κρινάκια σε συστάδες και ανάμεσα τους πετούν χελιδόνια, μεμονωμένα ή σε ζεύγη.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Η σκηνή χαρακτηρίζεται από χρωματική ποικιλία αλλά και από έντονη κίνηση με το λίκνισμα των κρίνων στον αέρα και το παιχνίδι των χελιδονιών. (Εικ.1,2)
Χίλια πεντακόσια χρόνια πριν από την καταστροφή της Πομπηίας, όταν μια ισχυρή έκρηξη θα συγκλονίσει τον χώρο του Αιγαίου και θα καταστρέψει την πόλη στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, θάβοντας την κάτω από την λάβα, μαζί με μερικά από τα παλαιότερα δείγματα της ευρωπαϊκής τέχνης.
Η ανασκαφή των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης ξεκίνησε πριν από 60 περίπου χρόνια και έφερε στο φως αρκετά από αυτά τα ενθυμήματα του παρελθόντος. Απ’ όλες αυτές τις τοιχογραφίες που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σίγουρα αυτή που τραβάει το ενδιαφέρον είναι «η τοιχογραφία της άνοιξης» που κοσμούσε το ισόγειο δωμάτιο (Δ2) ενός σπιτιού και βρέθηκε ολόκληρη κατά χώρα σε τρεις τοίχους (Εικ.3). Παρουσιάζει τη δυνατή εικόνα της θηραϊκής φύσης κατά τη χρονική στιγμή της αναγέννησης της και οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι συνδέονταν με τελετουργίες που υμνούσαν τον ερχομό της άνοιξης.
Το χελιδόνι εμφανίζεται, ως προάγγελος της πολυπόθητης άνοιξης, όπως την απεικόνισε ο άγνωστος ζωγράφος της «τοιχογραφίας της Άνοιξης», που φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και προέρχεται από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης…
Μερικούς αιώνες αργότερα σε μια άλλη περιοχή της Μεσογείου ένας Ρωμαίος ζωγράφος απέδιδε την «Άνοιξη» μέσα σε ένα δωμάτιο της «ρωμαϊκής έπαυλης της Αριαδνης» από τις Σταβίες.(Εικ.4)
Η τοιχογραφία χρονολογείται στο πρώτο μισό του 1ου αι. μ.Χ., όταν χρησιμοποιήθηκε η τρίτη τεχνοτροπία της Πομπηίας, με ασαφείς ελληνιστικές αναμνήσεις και ζωγραφίστηκε σε ένα κυβικό χώρο της Villa Arianna, μαζί με άλλες τρεις γυναικείες μορφές, τη Λήδα (Εικ.5), τη Μήδεια (Εικ.6) και τη Νταϊάνα (Εικ.7), τοποθετημένες η καθεμία σε πάνελ στον κεντρικό χώρο των τοίχων: οι γυναικείες μορφές, επομένως, στη μυθολογική τους όψη, ήταν το μοτίβο του δωματίου.
Η επιλογή ζωγράφου να απεικονίσει αυτό το θέμα δεν είναι ξεκάθαρη: σύμφωνα με ορισμένες υποθέσεις θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ιδιοκτήτες της βίλας σχετίζονταν με τις Sabines, οι οποίες θεωρούσαν τη Flora μια από τις πιο σημαντικές θεότητες, ή επειδή η οικογένεια είχε καλλιέργειες σιταριού, των οποίων η θεά ήταν η προστάτιδα, ή απλώς για καθαρό γούστο του ζωγράφου. Ωστόσο, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, εκτός από τη Χλωρίδα, η γυναικεία μορφή θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια νύμφη ή Προσερπίνα.
Η γυναικεία φιγούρα, ζωγραφισμένη σε υδατοπράσινο φόντο, τοποθετείται από πίσω, ξυπόλητη και είναι ντυμένη με κίτρινο χιτώνα, που φυσάει ελαφρύ αεράκι, που αφήνει τον έναν ώμο γυμνό και το κεφάλι της στολίζεται με διάδημα και αριστερό πήχη μαζεύει λευκά λουλούδια από έναν θάμνο τα οποία στη συνέχεια αποθέτει σε έναν κάλαθο. Η όλη εικόνα φαίνεται να στερείται χωρικής διάστασης και το μόνο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι το έδαφος στο οποίο περπατά η γυναίκα, που τονίζεται από μια λευκή ρίγα.
Η τοιχογραφία βρέθηκε το 1759 κατά τις εξερευνήσεις της βίλας από τον Karl Jakob Weber και αφαιρέθηκε για να γίνει μέρος της συλλογής των Βουρβόνων της Νάπολης: το cubiculum στη συνέχεια θάφτηκε και μόλις πρόσφατα με νέες ανασκαφές ήρθε στο φως.
«Η Άνοιξη των Σταβιών» έχει συζητηθεί αρκετές φορές με διάφορες ευκαιρίες: το 1947 χρησιμοποιήθηκε ως διαφημιστικό θέμα για ένα παριζιάνικο εργοστάσιο αρωμάτων, το 1998 αντ’ αυτού αναπαράγεται σε γαλλικά γραμματόσημα: ωστόσο, περιέργως, στα ίδια γραμματόσημα, αναφέρεται η γραφή UNESCO, αλλά είναι ένα μάλλον χονδροειδές λάθος, καθώς ο αρχαιολογικός χώρος της Stabia δεν αποτελεί μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς, σε αντίθεση με αυτά. γείτονες της Πομπηίας, του Herculaneum και της Oplontis.
Σήμερα 20 Μαρτίου 2023 στις 11:24 το βράδυ (ώρα Ελλάδας) οι ακτίνες του ηλίου θα πέσουν κατακόρυφα στον ισημερινό. Θα συντελεστεί δηλαδή η εαρινή ισημερία και θα μπει η μετεωρολογική άνοιξη στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη. Έτσι η φύση εισέρχεται όλο και πιο πρόωρα στον ανοιξιάτικο κύκλο της όπως συμβαίνει εδώ και πάρα πολλούς αιώνες εμπνέοντας την τέχνη.
Σημ.: Τα δυο κείμενα για την «Άνοιξη» έχουν παρουσιαστεί παλαιότερα στην έντυπη εφ. ΑΡΓΟΛΙΚΑ
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
