Την Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας γιορτάζει το Μουσείο Ακρόπολης με μια «απρόσμενη και περιοδική επισκέπτρια από την Πομπηία», δίνοντας έμφαση στη γυναικεία ομορφιά μέσα από το «άγαλμα της θεάς Αφροδίτης με το χρυσό μπικίνι», που οδήγησε και τον Πάρι, ως κριτή τριών θεαινών, να της χαρίσει το μήλο της Έριδος ως τῇ Καλλίστη, στην πιο εύμορφη από όλες.
Επιμέλεια: Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης*
Η ανακάλυψη του γλυπτού στην Πομπηία
Η Αφροδίτη ήρθε στο φως στις ανασκαφές τον Ιανουάριο του 1954 σε μια από τις «Οικίες της Πομπηίας», που καταστράφηκαν από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Οι ανασκαφές είχαν ξεκινήσει στις αρχές του 20ου αι. και συγκεκριμένα το 1913. Η ταυτότητα του ιδιοκτήτη του παραμένει αβέβαιη, αν και έχουν διατυπωθεί αρκετές υποθέσεις, ενώ το γκράφιτι «Venite Amantes» (Ελάτε εραστές) που έχει βρεθεί, θεωρείται, ότι μπορεί και να παρέπεμπε σε οίκο ανοχής. Άλλες ενδείξεις ωστόσο, δεν υπάρχουν.
Το άγαλμα βρέθηκε μέσα σε ένα μεγάλο ντουλάπι από το οποίο είχαν απομείνει μόνον οι μεντεσέδες, σε έναν από τους χώρους του σπιτιού. Ανάμεσα στα άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν μαζί του υπήρχαν κοσμήματα -χάλκινα και γυάλινα- , πολύτιμες πέτρες, μια ασημένια διακοσμημένη κανάτα, ένα άγαλμα Έρωτα από τερακότα, χάλκινα είδη τουαλέτας, χρυσά και ασημένια νομίσματα, ζάρια, μια χάλκινη πυξίδα και μελανοδοχείο, οικοσκευή και άλλα. Ακόμη και δύο σφραγίδες με τα ονόματα C. Poppaei Idrus και Cissus Pithius Communis. Σε γενικές γραμμές το σπίτι, παρ΄ότι φαίνεται ότι ήταν υπό ανακατασκευή, κατοικείτο τη στιγμή της έκρηξης. Η Αφροδίτη, που είχε αναδυθεί από τις ανασκαφές της «Οικία της Αφροδίτης» έμελλε να γίνει από τις διασημότερες διεθνώς.
Το άγαλμα της «Αφροδίτης με μπικίνι»
Το υπέροχο αγαλματίδιο της «Αφροδίτης με μπικίνι», φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο και με ύψος 62,8 εκατοστών είναι ρωμαϊκό αντίγραφο του 1ουπ.Χ – 1ουμ.Χ αιώνα από ένα πρότυπο της Ελληνιστικής εποχής. Ο εικονογραφικός του τύπος, που εμφανίζεται άλλες δύο φορές στην Πομπηία θεωρείται, ότι κατάγεται από την Ανατολή και χρονολογείται στα τέλη του 3ουπ.Χ. αι. Κι αυτό αποδεικνύεται από τα πανομοιότυπα αντίγραφα, που έχουν βρεθεί στα ελληνιστικά κέντρα της Ανατολής και της Αιγύπτου.
Όταν το γλυπτό ανακαλύφθηκε, έμειναν όλοι άφωνοι από τη λευκότητα του μαρμάρου κι ας ήταν επί αιώνες θαμμένο στην ηφαιστειακή στάχτη αλλά κυρίως από τα αραχνοΰφαντα και χρυσοκεντημένα, πλην ελάχιστα, ρούχα της. Ο γλύπτης έχει «συλλάβει» τη θεά κατά τη στιγμή, που ετοιμάζεται για το λουτρό της. Γέρνει ελαφρά για να βγάλει το σανδάλι της και να βυθιστεί στο νερό, επαναλαμβάνοντας έναν τύπο, που είναι πολύ γνωστός και από άλλα δείγματα, διασκορπισμένα σε διάφορα μουσεία σε όλο τον κόσμο. Με το δεξί της χέρι λύνει τα κορδόνια του ενός σανδαλιού ενώ το αριστερό, που λείπει κατά ένα μεγάλο μέρος του ακουμπά σε μια μορφή Πρίαπου, ο οποίος εικονίζεται όρθιος, γυμνός και γενειοφόρος, τοποθετημένος σε ένα μικρό, κυλινδρικό βωμό. Δίπλα στον αριστερό της μηρό υπάρχει ένας κορμός δέντρου πάνω στον οποίο είναι διπλωμένο το ένδυμα της θεάς. Και στα πόδια της, καθισμένος στο έδαφος βρίσκεται ο γιος της, ο μικρός Έρως, που την βοηθά κι αυτός με το ένα του χέρι για να λύσει το σανδάλι της. Ίχνη κόκκινης βαφής είναι εμφανή στα χείλη της θεάς και στα κοντά, σγουρά μαλλιά της θεάς, μαζεμένα πίσω σε κότσο, όπως και στα κεφάλια του Πρίαπου και του Έρωτα αλλά και στον κορμό του δέντρου.
Με τη λευκότητα του μαρμάρου, που ακτινοβολεί προς το φως, έρχεται σε αγαστή συμφωνία με τη χρυσή διακόσμηση του σώματος, δημιουργώντας μία αίσθηση χιονάτης, απαλής επιδερμίδας που σε προσκαλεί να την αγγίξεις. Τα μάτια της Αφροδίτης είναι φτιαγμένα από γυάλινη πάστα, ενώ η ύπαρξη οπών στους λοβούς των αυτιών δείχνει ότι φορούσε σκουλαρίκια από πολύτιμα μέταλλα, που έχουν χαθεί. Κάτω από τα πτερύγια της μύτης της θεάς, τα σχετικώς μικρά, περισπώμενα στο επάνω μέρος, χείλη έχουν μία αυστηρότητα που δίδει την εντύπωση ότι η θεά βρίσκεται σε μία ουράνια σφαίρα, αντίθετη με αυτή που προκαλούν η «ντυμένη» γυμνότητα και οι κυματισμοί της λευκής σάρκας του σώματός της, Ένα μπούστο με δύο ζεύγη τιράντες και κοντά μανίκια, μια μακριά, χρυσή αλυσίδα που τυλίγεται γύρω από τους γοφούς και σχηματίζει το μοτίβο ενός αστεριού στον αφαλό και την χρυσοκεντημένη συνέχεια του ρούχου στην ηβική χώρα σαν ένα είδος σημερινού μπικίνι.
Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μια εντυπωσιακή εικόνα για τα γυναικεία στολίδια των ρωμαϊκών χρόνων, αν και πιθανότατα το γλυπτό ήταν εισηγμένο από την περιοχή της Αλεξάνδρειας.
Η κρυμμένη ομορφιά στο «Μυστικό δωμάτιο»
Τόσο η «Αφροδίτη με το μπικίνι» όσο και όλες οι άλλες Αφροδίτες της Ιταλίας ήταν ωστόσο κλειδωμένες για πολλά χρόνια, μόνον και μόνον γιατί ήταν γυμνές αλλά και κρυμμένες στο «Μυστικό δωμάτιο» του Αρχαιολογικού Μουσείου της Νάπολης ως πολύ τολμηρές και άρα μη επιτρεπόμενες για τα μάτια των πολλών. Η ιστορία είχε αρχίσει από την εποχή των Βουρβόνων βασιλιάδων της Νάπολης, που είχαν δημιουργήσει το Gabinetto Segreto (Μυστικό δωμάτιο), μόνον για «ανθρώπους ώριμης ηλικίας και γνωστών ηθών» όπου συγκεντρώνονταν διάφορα ευρήματα από τις ανασκαφές της Πομπηίας και του Ηρακλείου (Hercolaneum) με ερωτικό περιεχόμενο. Κάποια στιγμή μάλιστα είχε προταθεί η καταστροφή των ευρημάτων, προκειμένου να διαφυλαχθεί η καλή φήμη του βασιλικού οίκου.
Σε κάθε περίπτωση το « Μυστικό δωμάτιο» με τα άσεμνα αντικείμενα ήταν κλεισμένο με μία πόρτα που είχε τρεις κλειδαριές με διαφορετικά κλειδιά που είχαν στην κατοχή τους τρεις άνθρωποι μόνον. Το αποκορύφωμα της λογοκρισίας ήρθε το 1856 όταν η συλλογή σφραγίστηκε οριστικά με έναν τοίχο, έτσι ώστε «… η θλιβερή μνήμη τους να διαλυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο». Λίγα χρόνια αργότερα όμως, το 1860, όταν ο Γκαριμπάλντ έφτασε στη Νάπολη έδωσε αμέσως εντολή να γίνει η αίθουσα προσβάσιμη «καθημερινά στο κοινό»! Κι επειδή από τα τρία κλειδιά δεν βρισκόταν αυτό που ανήκε στον βασιλικό οίκο, ο Γκαριμπάλντι δεν δίστασε, εν μέσω γενικής αμηχανίας, να διατάξει «να σπάσουν τις πόρτες»! Τις επόμενες δεκαετίες, η ελευθερία που αποκατέστησε ο Γκαριμπάλντι σταδιακά αντικαταστάθηκε από τη λογοκρισία του βασιλείου της Ιταλίας, που έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη φασιστική περίοδο. Μόνον μετά το 1971 εκδόθηκαν νέοι κανόνες επίσκεψης από το ιταλικό κράτος, κατόπιν αιτήματος. Πλήρως αποκατεστημένη όμως, και με εντελώς νέα κριτήρια, η συλλογή άνοιξε οριστικά στο κοινό, τον Απρίλιο του 2000.
Το γλυπτό με την ονομασία «Αφροδίτη με το χρυσό μπικίνι» προέρχεται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης και θα εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης ως τις 28 Μαΐου με ένα συνοδευτικό κατατοπιστικό βίντεο. Με αυτήν την μοναδική Αφροδίτη, το Μουσείο της Ακρόπολης εγκαινιάζει μία νέα σειρά εκθέσεων, τους «Περιοδικούς και απρόσμενους επισκέπτες», με έργα από τα μουσεία του κόσμου, που θα το επισκέπτονται ανά διαστήματα, είτε συνδεόμενα με κάποια εορταστική εκδήλωση είτε απρόσμενα, εμπλουτίζοντας έτσι, την αισθητική και τη γνώση των επισκεπτών.
Βιβλιογραφία: Eugenio La Rocca, Mariette de Vos, Pompei, Mondatori, 1994
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
