Ένας από τους πιο κλασικούς μύθους και μια από τις πιο διάσημες ιστορίες της σύγχρονης αρχαιολογίας: ο μύθος του Λαβύρινθου και του Μινώταυρου και η ανακάλυψη του ανακτόρου της Κνωσού.
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Λαβύρινθος της Κνωσού φιλοξενούσε τον Μινώταυρο, ένα μυθικό τέρας με σώμα ανθρώπου, κεφάλι και ουρά ταύρου, το οποίο περίμενε μέσα σε αυτόν τα θύματά του. Παραμένει ένας από τους πιο ανθεκτικούς κλασικούς μύθους και, όπως είναι φυσικό, η Κνωσός είναι σήμερα ένας από τους πιο δημοφιλείς αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Η έκθεση περιλαμβάνει περισσότερα από 200 αντικείμενα, εκ των οποίων πάνω από 100 είναι δάνεια από την Αθήνα και την Κρήτη και ταξιδεύουν εκτός Ελλάδας για πρώτη φορά. Θα παρουσιαστούν μαζί με τις απαράμιλλες συλλογές του Ashmolean και το αρχείο φωτογραφιών και εγγράφων που απεικονίζουν τις συναρπαστικές στιγμές κατά την αποκάλυψη του παλατιού της Κνωσού μεταξύ 1900-1905.
Η έκθεση ακολουθεί την ιστορία των ανασκαφών του ανακτόρου της Κνωσού στην Κρήτη.
Για αιώνες, οι ταξιδιώτες έψαχναν στο νησί για τον μυθικό Λαβύρινθο, μέχρι το 1878, όταν τα ερείπια ενός αρχαίου κτιρίου στην Κνωσό ανακαλύφθηκαν από έναν Κρητικό επιχειρηματία και λόγιο, τον Μίνωα Καλοκαιρινό. Οι τοπικές αρχές τον εμπόδισαν να ανασκάψει σωστά τον χώρο, καθώς η Κρήτη βρισκόταν υπό τον μερικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μέχρι να αποκτήσει την ανεξαρτησία της οποιαδήποτε σημαντικά ευρήματα κινδύνευαν να μεταφερθούν στην Κωνσταντινούπολη. Οι ανακαλύψεις του Καλοκαιρινού προσέλκυσαν τη διεθνή προσοχή και αρχαιολόγοι από διάφορες χώρες άρχισαν να ανταγωνίζονται για τα μελλοντικά δικαιώματα ανασκαφής. Το 1900 ο Βρετανός αρχαιολόγος και διευθυντής του Ashmolean, Σερ Άρθουρ Έβανς (1851-1841), πήρε άδεια ανασκαφής από τις κρητικές αρχές. (Εικ.2)
Ο Έβανς ξεκίνησε την ανασκαφή του πεπεισμένος ότι το κτίριο αυτό ήταν ο Λαβύρινθος του μύθου. Βρήκε γρήγορα πολύχρωμες τοιχογραφίες, πήλινες πινακίδες που έδειχναν ένα πρώιμο σύστημα γραφής και ένα δωμάτιο με έναν άθικτο πέτρινο θρόνο στον οποίο φανταζόταν ότι κάθονταν οι ηγεμόνες. Αποκαλούσε αυτό το λαβυρινθώδες κτίριο «Παλάτι του Μίνωα» και κατάφερε να διαπιστώσει ότι ήταν ηλικίας περίπου 4.000 ετών και χτίστηκε κατά την Εποχή του Χαλκού. Επινόησε τον όρο «μινωικός» για να περιγράψει τον πολιτισμό της Κρήτης κατά την περίοδο αυτή. Ο Έβανς ξεκίνησε την ανασκαφή του πεπεισμένος ότι το κτίριο αυτό ήταν ο Λαβύρινθος του μύθου. Βρήκε γρήγορα πολύχρωμες τοιχογραφίες, πήλινες πινακίδες που έδειχναν ένα πρώιμο σύστημα γραφής και ένα δωμάτιο με έναν άθικτο πέτρινο θρόνο στον οποίο φανταζόταν ότι κάθονταν οι ηγεμόνες.
Στην έκθεση παρουσιάζονται μερικά από τα ωραιότερα μινωικά αντικείμενα που αποκάλυψε ο Έβανς, από καθημερινά αντικείμενα, όπως διακοσμημένα κεραμικά, μέχρι περίτεχνα γλυπτά, πολλά από τα οποία είναι δάνεια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. (Εικ.3) Συνδυάζονται με σχέδια που έγιναν κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, από το αρχείο «Sir Arthur Evans» του Ashmolean. Ορισμένα από τα σχέδια δείχνουν τη διαδικασία ανακατασκευής του χώρου και των ευρημάτων του, παρέχοντας μια εικόνα των αμφιλεγόμενων αναστηλώσεων από σκυρόδεμα που πραγματοποίησε ο Έβανς στο παλάτι στα μέσα του 20ού αιώνα.
Ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της έκθεσης είναι ένα λεπτοδουλεμένο μαρμάρινο όστρακο, το οποίο δείχνει τη δεξιοτεχνία των τεχνιτών και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για τα θαλάσσια ζώα. Άλλα αντικείμενα απεικονίζουν χταπόδια και Αργοναύτες στα βάθη της θάλασσας, ή ταύρους, μερικές φορές με ανθρώπους να ακροβατούν πάνω τους. Ο Έβανς είδε σε αυτά την προέλευση του μύθου του Μινώταυρου.
Η έκθεση προσφέρει επίσης δύο καθηλωτικές εμπειρίες εμπνευσμένες από την Κνωσό. Θα παρουσιαστεί το έργο «A Restoration» (2016) της βραβευμένης με το βραβείο Turner καλλιτέχνιδας Elizabeth Price. Το 15λεπτο ψηφιακό βίντεο είναι μια μυθοπλασία, με αφήγηση από μια «ομάδα επιμελητών του μουσείου», οι οποίοι χρησιμοποιούν το αρχείο του Έβανς για να ανακατασκευάσουν εικονικά το παλάτι της Κνωσού μέσα στον υπολογιστή του μουσείου.
Στη δεύτερη αίθουσα, οι επισκέπτες ξεναγούνται σε μια μοναδική εικονική περιήγηση στο ανάκτορο της Κνωσού, όπως αυτό αναπαρίσταται τον 5ο αιώνα π.Χ., την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, χάρη στην ψηφιακή αναπαράσταση του χώρου στο βιντεοπαιχνίδι «Assassin’s Creed Odyssey». Η Ubisoft δημιούργησε την ταινία ειδικά για την έκθεση, για να παρουσιάσει την έρευνα πίσω από το παιχνίδι.
Το μέγεθος και η κλίμακα του χώρου της Κνωσού επέτρεψε να συνεχιστούν σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι ανασκαφές, οι οποίες συνεχίζονται και σήμερα.
Στην τελευταία αίθουσα της έκθεσης παρουσιάζονται οι ανακαλύψεις που έγιναν κατά τη μεταπολεμική περίοδο, καθώς και πολλά πρόσφατα ευρήματα. Σε αυτά περιλαμβάνονται αντικείμενα που επαληθεύουν ότι η Κνωσός είναι η τοποθεσία του αρχαιότερου γνωστού γεωργικού οικισμού στην Ευρώπη, που ιδρύθηκε γύρω στο 7000 π.Χ., καθώς και απίστευτα αντικείμενα που αποκαλύφθηκαν σε νεκροταφεία και θρησκευτικά ιερά στις γύρω περιοχές, δείχνοντας ότι η Κνωσός άκμασε για χιλιάδες χρόνια πριν εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό γύρω στο 800 π.Χ. Μεταξύ των πρόσφατων ευρημάτων που εκτίθενται είναι ένα εντυπωσιακό εγχειρίδιο της Εποχής του Χαλκού με ένθετους χρυσούς και ασημένιους γρύπες, το πρώτο του είδους του που βρέθηκε στην Κρήτη.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με μια ανακάλυψη στοιχείων που παραπέμπουν σε μια τελετουργική ανθρωποθυσία. Πρόκειται για την αποκάλυψη της ανθρωποθυσίας στα Ανεμόσπηλια από τον διαπρεπή αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη το 1979, ο οποίος μίλησε ανοιχτά για μια ανθρωποθυσία στη μινωική εποχή, ξεσηκώνοντας θύελλα στην επιστημονική κοινότητα.
Ο Έβανς προικοδότησε το μουσείο Ashmolean με τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη συλλογή μινωικής αρχαιολογίας εκτός Κρήτης, ενώ το αρχείο του έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην κατανόηση του χώρου της Κνωσού.
Η έκθεση προσφέρει τόσο μια εξερεύνηση του μινωικού πολιτισμού και του ελληνικού μύθου, όσο και μια βαθύτερη ματιά στη βρετανική αρχαιολογική ιστορία, και μια επανεξέταση των επεμβάσεων του Έβανς μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
