Κατά τη συστηματική αρχαιολογική έρευνα 2022 στο Χιλιομόδι Κορινθίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος της Αρχαίας Τενέας εντοπίστηκε για πρώτη φορά η περιοχή εγκατάστασης της πόλης των κλασικών χρόνων της αρχαίας Τενέας. Η έρευνα πραγματοποιείται υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου Δρ. Έλενας Κόρκα, με φορέα υλοποίησης τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Η ανασκαφή ανέδειξε δημόσιο κτίριο, που ανασκάφηκε σε έκταση 145 τ.μ. (Εικ. 2), με σημαντικά ευρήματα, μεταξύ άλλων και μεγάλη διασπορά αναθηματικών ειδωλίων (Εικ. 10), που συνδέονται πιθανότατα με όμορο λατρευτικό χώρο. Ταυτόχρονα ανασκάφηκε ισχυρό αναλημματικό τείχος της πρώιμης κλασικής περιόδου στο όριο της πόλης (Εικ. 3).
Το μέγεθος και η δυναμική της ρωμαϊκής πόλης συνεχίζει να εντυπωσιάζει και με τα φετινά ανασκαφικά αποτελέσματα. Στον τομέα των ρωμαϊκών καταστημάτων της πόλης αποκαλύφθηκαν περί τα 2100 νομίσματα και σταθμία σε ένα δωμάτιο του κτιρίου, που ταυτίζεται με την έδρα τοπικού αξιωματούχου (Εικ. 5). Επιπλέον, ήρθε στο φως δεύτερο υπέργειο ταφικό μνημείο (Εικ. 4) που καταδεικνύει, σε συνδυασμό με το πρώτο που εντοπίστηκε το 2016, την οικονομική ευρωστία και ακμή της ρωμαϊκής Τενέας. Τέλος, ανασκάφηκε μια υπερμεγέθης δεξαμενή περίπου 130 τ.μ., πιθανότατα η κεντρική υδροδοτική της ρωμαϊκής πόλης (Εικ. 3), που δείχνει τη δυναμική του πληθυσμού της τη συγκεκριμένη περίοδο.
Ειδικότερα, τη φετινή ανασκαφική περίοδο διερευνήθηκαν τέσσερις ανασκαφικοί τομείς εκ των οποίων ο ένας αποτελεί συνέχεια της ανασκαφής των χώρων εμπορικής δραστηριότητας, όμορων των ρωμαϊκών λουτρών, ενώ οι υπόλοιποι τρεις τομείς αποτελούν νέες θέσεις στα ανατολικά και βορειοανατολικά αυτών.
Στους χώρους εμπορικής δραστηριότητας (Εικ. 5), στην εγγύτητα των λουτρών, ολοκληρώθηκε η διερεύνηση της οικοδομικής νησίδας, που οριοθετείται στα βόρεια από την κεντρική λιθόστρωτη οδό, που οδηγεί στα λουτρά και δυτικά από μικρότερη πάροδο, που οδηγεί στα καταστήματα. Συγκεκριμένα, αποκαλύφθηκαν τρία νέα όμοια μεταξύ τους καταστήματα στον άξονα Α/Δ, παράλληλα και εφαπτόμενα στα νότια του κεντρικού δρόμου, τα οποία έφεραν υπόγειο χώρο και των οποίων η λειτουργία συνδέεται χρονολογικά με τις πρώτες κατασκευαστικές φάσεις των λουτρών.
Στη διασταύρωση, που διαμορφώνεται μεταξύ του κεντρικού λιθόστρωτου δρόμου και της παρόδου, ανασκάφηκε νέο δωμάτιο εσωτερικών διαστάσεων περίπου 3,90μ. x 4,30μ. Στον χώρο που διερευνήθηκε φέτος εντοπίστηκαν στο ίδιο στρώμα καταστροφής 2100 νομίσματα του 5ου και 6ου αι. μ.Χ. (Εικ. 7). Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα: φόλλις της Κυζίκου του 543 μ.Χ., νούμια των Θεοδοσίου, Μαρκιανού, Λέοντα Α΄, Ζήνωνα, Αναστάσιου, Ιουστίνου Α΄ και Ιουστινιανού Α΄ (Εικ. 7), καθώς επίσης και χάλκινο νόμισμα κοπής Αίγινας του 4ου αι. π.Χ. (Εικ. 16.3). Πέραν των νομισμάτων εντοπίστηκαν ένα μολύβδινο και δύο χάλκινα σταθμία, καθώς και μία χάλκινη βελόνα (Εικ. 7).
Η ανασκαφή συμπληρώνει όλο και περισσότερο τη διάρθρωση του εμπορικού κέντρου της ρωμαϊκής Τενέας αποκαλύπτοντας την επέκταση των χώρων εμπορικής δραστηριότητας στον άξονα ΝΔ προς ΒΑ με ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, καθώς στη διερευνητική τομή, που πραγματοποιήθηκε στον ίδιο άξονα των καταστημάτων σε απόσταση 120μ. προς βορρά, αποκαλύφθηκε νέος χώρος όμοιας τυπολογίας με αυτούς στα νότια.
Ανατολικά των ανωτέρω χώρων εντοπίστηκε νέο κτίριο, του οποίου ανασκάφηκαν φέτος τέσσερις χώροι έκτασης 156τ.μ. (Εικ. 6). Πρόκειται για δωμάτια με επιμελημένες και ισχυρές τοιχοποιίες, ορισμένες εκ των οποίων φέρουν επικονίαση. Στο εσωτερικό ενός δωματίου βρέθηκε θησαυρός δεκαοχτώ ασημοχάλκινων νομισμάτων του 3ου αι. μ.Χ., κοπής Βαλεριανού, Γαλιηνού και Σαλονίνας (Εικ. 9). Επιπλέον, βρέθηκαν άλλα δεκατρία νομίσματα του 4ου και 5ου αι. μ.Χ. σιδερένια αξίνα, σιδερένιο κλειδί, σιδερένια αιχμή βέλους, σιδερένια γραφίδα και χρηστική κεραμική ρωμαϊκών χρόνων (Εικ 8).
Βόρεια της ανωτέρω τομής σε απόσταση περίπου 310μ. αποκαλύφθηκε σε έκταση 145τ.μ. κτίριο κλασικών χρόνων (Εικ. 2), το οποίο διαφαίνεται ότι επεκτείνεται και στα δυτικά όσο και στα νότια. Στα κατώτερα στρώματα της θεμελίωσής του εντοπίζεται διασπορά κεραμικής αρχαϊκών και κλασικών χρόνων και μεταξύ αυτής σημαντικός αριθμός μικρογραφικών αγγείων, λύχνων (Εικ. 11), καθώς και ειδωλίων (Εικ. 10) που απεικονίζουν θεότητες, συμποσιαστές, πτηνά, ίππους και άλλα ζώα. Επιπλέον, βρέθηκαν νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ., όπως δραχμή και ημίδραχμο Κορίνθου (Εικ 16.1, 16.2).
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή ο χώρος μετατράπηκε σε οργανωμένο εργαστηριακό συγκρότημα (Εικ. 1). Διαθέτει εξαιρετικής ποιότητας δάπεδο τύπου opus spicatum, τρεις κλιβάνους και δύο ορθογώνιες δεξαμενές. Τα κινητά ευρήματα που εντοπίστηκαν στον χώρο είναι κυρίως σφήνες και αγνύθες (Εικ. 11), μία εκ των οποίων φέρει επιγραφή “ΑΡΙΣΤΟ”. Τέλος, διαφαίνεται και η χρήση μέρους του χώρου ως ελαιοτριβείου σύμφωνα με το σωζόμενο τμήμα με το σχετικό αποτύπωμα (trapetum), σε συνδυασμό με την πληθώρα πυρήνων ελιάς που εντοπίστηκαν, κάποιες εκ των οποίων και εντός σιδερένιου κιβωτίου (Εικ. 12).
Ανατολικά, στο όριο της ζώνης των νεκροταφείων, αποκαλύφθηκε υπέργειο ταφικό μνημείο ρωμαϊκών χρόνων με υπόγειο ταφικό θάλαμο (Εικ. 4). Το μνημείο έχει διαστάσεις 4,5μ. x 5μ. και προσανατολισμό από Β/Ν με είσοδο στα νότια. Στο εσωτερικό του εντοπίστηκαν περιμετρικά των τοίχων τέσσερις κτιστές θήκες. Σε μεταγενέστερο χρόνο διαμορφώθηκε πέμπτος κτιστός τάφος με τη χρήση τμήματος πώρινης μονολιθικής σαρκοφάγου. Επιπλέον, στη ΝΔ γωνία του θαλάμου βρέθηκε παιδική ταφή σε λακκοειδή καλυβίτη κεραμοσκεπή τάφο. Μεταξύ των ευρημάτων από τους ανωτέρω τάφους ξεχωρίζουν περίαπτο με τρία χάλκινα ασσάρια κοπής Ρώμης, θησαυρός από τρεις χάλκινες «μάρκες», νόμισμα κοπής Κορίνθου του 1ου αι. π.Χ., χάλκινο νόμισμα κοπής Αθήνας κλασικών χρόνων, λύχνος με παράσταση του θεού Άρη, γυάλινο μυροδοχείο, τεφροδόχο αγγείο, κύπελλο και ένας λύχνος του 5ου αι. π.Χ. (Εικ 14,15).
Ανατολικά του νέου ταφικού μνημείου αποκαλύφθηκε σε μήκος 18μ. ισχυρό αναλημματικό τείχος (Εικ. 3), από ορθογώνιους ισομεγέθεις, πώρινους, επεξεργασμένους λίθους. Έχει κατεύθυνση Α/Δ και η κεραμική από την τάφρο θεμελίωσής του είναι πρώιμης κλασικής περιόδου. Σε σημείο του, το τείχος φαίνεται να διακόπτεται κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους προκειμένου να κατασκευαστεί υπερμεγέθης δεξαμενή (Εικ. 3) διαστάσεων 15,2μ. x 8,40μ, η οποία πιθανότατα εξυπηρετούσε την υδροδότηση της ρωμαϊκής πόλης.
Το ερευνητικό πρόγραμμα της αρχαίας Τενέας κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο δραστηριοποιήθηκε, πέραν της αρχαιολογικής έρευνας, συνδιοργανώνοντας με το Εργαστήριο Φυσικής Ανθρωπολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, την Tetragon A.E., το Δήμο Κορινθίων και το Καλογεροπούλειο Ίδρυμα την περιοδική έκθεση BioMuse «Από τα θραύσματα των οστών στις ιστορίες των ανθρώπων», που φιλοξενήθηκε στο Καλογεροπούλειο Ίδρυμα Κορίνθου από τις 17 Σεπτεμβρίου έως τις 17 Οκτωβρίου. έκθεση υλοποιήθηκε σε συνέχεια του ερευνητικού προγράμματος BioΜuse, μια σύμπραξη φορέων της Ελλάδας και της Γερμανίας και παρουσιάζει με σύγχρονα φυσικά και ψηφιακά μέσα τις βιογραφίες δέκα ανθρώπων που έζησαν στην Ελλάδα τα τελευταία 11.000 χρόνια- μεταξύ αυτών και ενός Τενεάτη αρχαϊκών χρόνων (Εικ. 17).
Το ερευνητικό πρόγραμμα, υπό τη Διεύθυνση της Δρ. Ε. Κόρκα υποστηρίζεται από διεπιστημονική ομάδα, αρχαιολόγων με υπεύθυνη την κ. Π. Ευαγγέλογλου, αρχαιολόγο της ΕΦΑ Κορινθίας, νομισματολόγων με υπεύθυνο το δρ. Κ. Λαγό, ανθρωπολόγων με υπεύθυνη την αναπληρώτρια καθηγήτρια του Δ.Π.Θ. κ. Χρ. Παπαγεωργοπούλου, τοπογράφων με υπεύθυνο τον καθηγητή αγρονόμων και τοπογράφων μηχανικών του Ε.Μ.Π. κ. Α. Γεωργόπουλο. Στο πλαίσιο των παραπάνω συνεργασιών εφαρμόστηκαν σύγχρονες μέθοδοι φωτογραμμετρικής αποτύπωσης, τρισδιάστατης απεικόνισης χώρων, αντικειμένων και ανθρωπολογικού υλικού. Συμμετείχαν φοιτητές, με υπεύθυνους τομεάρχες τους αρχαιολόγους και μεταπτυχιακούς φοιτητές, κ.κ. Π. Βλάχου, Μ. Ιωάννου, Π. Παναϊλίδη, Ι. Χρηστίδη, Π. Κωστοπούλου, Έ. Καπουράλου, τον αρχιτέκτονα Δρ. Δ. Μπάρτζη, τους τοπογράφους Α. Αναστασίου, και Α. Κοντουδάκη και τη συντηρήτρια Θ. Παπαγεωργίου. Η δρ. Μ. Χάψα, εκπαιδευτικός, φιλόλογος στο 4ο ΓΕΛ Κορίνθου και συγγραφέας επιμελήθηκε τα μουσειοπαιδαγωγικά εκπαιδευτικά προγράμματα και πραγματοποίησε τα Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής, ενώ ξεναγήσεις και εκπαιδευτικές δράσεις υλοποίησαν οι αρχαιολόγοι και μεταπτυχιακές φοιτήτριες μουσειολογίας A. Κυριαζή, Π. Λαμπίρη, Ε. Λίγγρη και η Α. Κράτση.
Η ερευνητική ομάδα ευχαριστεί: την Περιφέρεια Πελοποννήσου, τον Δήμο Κορινθίων, την εταιρεία MYTILINEOS και τη ΦΥΡΚΟ της κ. Αννας Κοντονή, το Αριστοτέλειο Κορινθιακό Εκπαιδευτήριο και το κέντρο προσχολικής αγωγής Happyland για τη συμβολή του στις εκπαιδευτικές δράσεις. Επίσης, το σωματείο «Φίλοι Αρχαίας Τενέας» και τους κατοίκους του Χιλιομοδίου, τους κ.κ. Παναγιώτη Τάκη, Μαρία Παζαρλή, Ανδρέα Σκούρτη, Παναγιώτη Σκούρτη, Νίκο Σκούρτη, Κλαίρη Μεζίνη, Κλεώνη Μεζίνη, Σοφία Μεζίνη, Παναγιώτη Δελή, που παραχώρησαν τα αγροτεμάχιά τους για τη διεξαγωγή της έρευνας, καθώς και τους κ.κ. Μανούσο και Μαρία Μανουσάκη και κ.κ. Θωμά Αθανασάκο και Παναγιώτα Βουρβοπούλου για τη φιλοξενία συνεργατών-ερευνητών. Τέλος, τη ΔΙΠΚΑ και ΕΦΑ Κορινθίας, καθώς και την Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεοτέρων Μνημείων, την ΕΦΑ Πόλης Αθηνών και το Νομισματικό Μουσείο για την υποστήριξή τους.
