Τη Μυκηναϊκή πρωτεύουσα της Σαλαμίνας με το ανάκτορο του Αίαντα του Τελαμώνιου, του κορυφαίου ήρωα της Ιλιάδας έφερε στο φως πανεπιστημιακή ανασκαφή 6 ετών. Τα ανάκτορα του Αίαντα του Τελαμώνιου και το οικιστικό συγκρότημα της Ύστερης Μυκηναϊκής εποχής, αποκαλύφθηκε στα Κανάκια Σαλαμίνας, ύστερα από ανασκαφή που ξεκίνησε το 2000 ο κος Γιάννος Λώλος, καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Σύμφωνα με την επική παράδοση, ο Αίας «εκ Σαλαμίνος», συμμετείχε στην Τρωική εκστρατεία με 12 πλοία. Στην Ιλιάδα περιγράφεται ως «ηύς» (ωραίος), «μέγας», «πελώριος», «πύργος» και «έρκος» (φράγμα) των Αχαιών. Χάρη κυρίως στην Ιλιάδα και στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή το όνομά του έφθασε να παραπέμπει ευθέως στην ρώμη, την ανδρεία και το ηρωικό ήθος.
Η Μυκηναϊκή ακρόπολη από όλες τις προϊστορικές οικιστικές θέσεις, που έχουν εντοπισθεί στη Σαλαμίνα, η ακρόπολη των Κανακίων στη νοτιοδυτική ακτή παρουσιάζει την μεγαλύτερη διάρκεια χρήσης, τεκμηριωμένης ήδη από την Τελική Νεολιθική περίοδο (4η χιλιετία π.Χ.). Όπως και άλλα Μυκηναϊκά ανακτορικά κέντρα στην Ηπειρωτική Ελλάδα, το νησιωτικό αυτό κέντρο σημειώνει την μεγαλύτερη ακμή του κατά τον 13ο αι. π.Χ. και φαίνεται να εγκαταλείπεται οριστικά στις αρχές της Ύστερο Ελλαδικής ΙΙΙ Γ πρώιμης περιόδου, λίγο μετά το 1200 π.Χ.
Στα ανώτερα άνδηρα της παραλιακής ακρόπολης, έχουν αποκαλυφθεί από τις πολυετείς ανασκαφές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κτηριακά συγκροτήματα ανακτορικού επιπέδου, προφανώς σχεδιασμένα και ελεγχόμενα από την τοπική Ύστερο Μυκηναϊκή άρχουσα τάξη, ενώ στις πλαγιές εντοπίζονται συνοικίες της κάτω πόλης. Στα κορυφαία συγκροτήματα περιλαμβάνονται: το Κεντρικό Κτήριο (Γ), με εμβαδόν άνω των 750 m2, που ενσωματώνει ένα σύνολο δωματίων και διαδρόμων, δίδυμο επίσημο μέγαρο και μικρό ιερό, και το Ανατολικό Συγκρότημα, πολλαπλών χρήσεων δημοσίου χαρακτήρα, με κύρια πρόσβαση από μία ιδιότυπη πύλη οχυρής μορφής. Ανάμεσά τους αναπτύσσεται το Κτήριο Δ, με αποθηκευτικές, κυρίως, λειτουργίες.
Καθοριστικό στοιχείο που προσδιορίζει ότι πρόκειται για ανάκτορο είναι το Διπλό Μέγαρο. Δηλαδή δύο αίθουσες θρόνου. Και είναι η μοναδική περίπτωση έως τώρα που έχουν βρεθεί δύο αίθουσες θρόνου σε Μυκηναϊκό ανακτορικό συγκρότημα.
Εκτός από το ανάκτορο όμως έχει αποκαλυφθεί και μια μεγάλη βιοτεχνική μονάδα η οποία απαρτίζεται από τρία Κτήρια και περιλαμβάνει 32 χώρους με εργαστήρια και αποθήκες. Εκεί βρέθηκαν μεταξύ άλλων αγγεία, κύπελλα, αμφορείς, πήλινοι λουτήρες και ένας θησαυρός με χάλκινα εργαλεία και ελάσματα. Και ανάμεσα στα ελάσματα αυτά υπάρχει ένα εύρημα εξαιρετικής σημασίας. Μια χάλκινη φολίδα, ένα έλασμα 8 μίση εκατοστών από φολιδωτή πανοπλία Ανατολικής προέλευσης.
Η μοναδικότητα της φολίδας αυτής μας είπε ο καθηγητής Γιάννος Λώλος είναι ότι είναι η πρώτη και η μόνη που έχει βρεθεί σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, επειδή είναι φέρει Αιγυπτιακή βασιλική δέλτο, δηλαδή σφραγίδα. Είναι η σφραγίδα του Φαραώ Ραμσή του δευτέρου (1279-1213 π.Χ.) της 19ης δυναστείας και με ιερογλυφική γραφή διαβάζουμε «Ραμσής, ο αγαπημένος του θεού» και εννοεί του Άμωνα. Πρόκειται για τον Ραμσή τον Δεύτερο, τον Μεγάλο, από τις ηγετικές μορφές του τότε γνωστού κόσμου.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την θέση, την έκταση και την λειτουργία της ακρόπολης, σε συνδυασμό με τις μαρτυρίες για τις θαλάσσιες επικοινωνίες και τις εξωτερικές σχέσεις της, η μείζων Μυκηναϊκή οικιστική εγκατάσταση των Κανακίων μπορεί να ταυτισθεί με την “αρχαίαν πόλιν”, δηλαδή την παλαιότερη πρωτεύουσα της νήσου, που αναφέρεται από τον γεωγράφο Στράβωνα (ΙΧ 1.9), αλλά και σε επιγραφή του ύστερου 1ου αι. π.Χ. από την Ακρόπολη των Αθηνών. Πρόκειται για την πρωτεύουσα του ναυτικού βασιλείου της Σαλαμίνος, γνωστού από την επική παράδοση, την έδρα της δυναστείας των Αιακιδών και του Τελαμώνιου Αίαντος, και μητρόπολη της Σαλαμίνος της Κύπρου (με πρώτο οικιστή τον Τεύκρο).
Με τα ευρήματα αυτά στη Σαλαμίνα στην τοποθεσία Κανάκια, είναι τώρα η πρώτη φορά όπου ένα Μυκηναϊκό ανάκτορο μπορεί, με κάθε δυνατή βεβαιότητα, να αποδοθεί σε ονομαστό Ομηρικό ήρωα και κορυφαίο πρωταγωνιστή του Έπους, τον Αίαντα τον Τελαμώνιο.
