Το Ιταλικό Υπουργείο Πολιτισμού και η Περιφέρεια της Καλαβρίας οργάνωσε το Διεθνές Συνέδριο «Οι Πολεμιστές -Ήρωες του Riace. 50 χρόνια μελετών και ερευνών», που διεξήχθη από της 10-12 Νοεμβρίου 2022 στην έδρα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου του Ρηγίου. Πάνω από τριάντα ερευνητές και μελετητές παρουσίασαν τις μελέτες τους για τους χάλκινους «Πολεμιστές-Ήρωες του Riace».
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Την πρώτη ημέρα συμμετείχαν ο γενικός γραμματέας του ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού Vittorio Sgarbi, η αντι- περιφερειάρχης της Περιφέρειας Καλαβρίας Giuseppina Princi, οι δικαστικές, στρατιωτικές και θρησκευτικές αρχές της περιοχής.
Τις εργασίες του συνεδρίου διεύθυνε ο περιφερειακός διευθυντής των αρχαιοτήτων Fabrizio Sudano ενώ παρουσίασαν τις τελευταίες μελέτες τους οι μελετητές Ludovico Rebaudo, Maurizio Paoletti, Vincenzo Franciosi, Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης, Koichi Hada, Vincenz Brinkmann, Antonio Corso, Daniele Castrizio, Fausto Zevi, Giovanna De Palma, Nuccio Schepis, Roberto Ciabattoni, Mario Micheli, Massimo Vidale, Gerardo De Canio, Marialuisa Mangeli, Ivan Roselli, Vincenzo Fioriti, Carmelo Malacrino, Davide Bennato, Andrea Gennaro, Rinaldi Tufi, Pippo Cappellano, Barbara Davidde.
Στο τέλος του συνεδρίου μίλησαν ο Δήμαρχος της Μητροπολιτικής Πόλης Carmelo Versace και η Dr Barbara Davidde. Το αποτέλεσμα του συνεδρίου μπορεί να συνοψιστεί στην φράση «Τα πάντα επί πάντων». Μάλιστα, έχει αμφισβητηθεί η μέθοδος παραγωγής χαμένου κεριού, άμεση ή έμμεση μέθοδος, τα όπλα με τα οποία ήταν εξοπλισμένα τα δύο αγάλματα, ο τόπος αναχώρησης και ο τόπος έκθεσης.
50 χρόνια μετά την ανακάλυψή τους, τα Riace Bronzes εξακολουθούν να καλύπτονται από μυστήριο. Όμως με τα χρόνια έχουν συγκεντρωθεί στοιχεία που μας επιτρέπουν να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα: η ιστορία τους έχει να κάνει με αυτή των Επτά εναντίον της Θήβας και τα αγάλματα του συμπλέγματος των«Αδελφοκτονων». Στην αρχαία εικονογραφία, η «ηρωική γύμνια» στην οποία παρουσιάζονται οι Χάλκινοι προσδιόριζε θεούς και ήρωες. Να, λοιπόν, ότι έχουμε ιδέα για το ποιοι ήταν οι Χάλκινοι: δύο ήρωες. Η ιδιότητά τους ως πολεμιστές υποδηλώνεται στην πραγματικότητα από την παρουσία κρανών, ασπίδων και από τις λόγχες. Τα αγάλματα αναπαριστούν οπλίτες, με όπλα χαρακτηριστικά των μέσων του 5ου αι. π.Χ.
Οι πλειοψηφία των μελετητών έχουν εντοπίσει ομοιότητες με το σύμπλεγμα των «Αδελφοκτόνων» του γλύπτη Πυθαγόρα από το Ρήγιο. Στο σύμπλεγμα των αγαλμάτων, η μητέρα του Ετεοκλή και του Πολυνίκη βρίσκεται στο κέντρο σε μια προσπάθεια να σταματήσει τη μονομαχία των παιδιών
Η ιστορία των «Αδελφοκτονών»
Ο Ετεοκλής και η Πολυνίκη, γιοι του Οιδίποδα, συναγωνίζονται για τον θρόνο της Θήβας. Η πρώτη συμφωνία μεταξύ των αδελφών προβλέπει ένα κοινό βασίλειο, αλλά αργότερα ο Ετεοκλής καταδικάζει τον αδελφό του σε εξορία. Στη συνέχεια ο Πολυνίκης φτάνει στην πόλη του Άργους, όπου παντρεύεται την Αργία, κόρη του βασιλιά της πόλης Άδραστου, η οποία τον υποστηρίζει στην ανακατάληψη της Θήβας. Έτσι ξεκίνησε το έπος των Επτά επί Θήβας, μια σειρά αγώνων που θα τελειώσει με την επόμενη γενιά των Επιγόνων.
Το ταξίδι από το Άργος στη Ρώμη
Σύμφωνα με τις νέες μελέτες που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο τα χάλκινα αγάλματα των «Ηρώων-Πολεμιστών» του Riace κατασκευάστηκαν στο Άργος, όπου βρίσκονταν σε ένα ηρώο εκτός της αρχαίας αγοράς. Η βάση του αγάλματος του «Ήρωα-Πολεμιστή» Α βρίσκεται σε δεύτερη χρήση σε κτήριο της αρχαίας αγοράς του Άργους και αργότερα μεταφέρθηκαν στην Ρώμη των αυτοκρατορικών χρόνων. Από εκείνη τη στιγμή μοιάζουν να εξαφανίζονται από τη συλλογική φαντασία μέχρι την ανακάλυψή τους. Οι τελευταίες αρχαιομετρικές μελέτες κατέστησαν σαφή και δυνατή την παρακολούθηση και την σύνθεση της ιστορίας των χάλκινων αγαλμάτων των «Ηρώων-Πολεμιστών» από την πραγματοποίησή τους στο Άργος της Πελοποννήσου, μέσω της μεταφοράς τους στην Ρώμη των αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι την αποκατάστασή τους και τη μακρά έκθεσή τους στο ρωμαϊκό κοινό. Η συντήρηση και αποκατάσταση των αυτοκρατορικών χρόνων έπρεπε να αντικαταστήσει τον δεξιό βραχίονα και τον αριστερό πήχη του χάλκινου αγάλματος του «Ήρωα-Πολεμιστή», φτιάχνοντας ένα εκμαγείο από τα πρωτότυπα και προβλέποντας μια νέα σύντηξη του χαλκού, για να συγκολλήσουν στη συνέχεια τα νέα άκρα στον κορμό. Ένεκα αυτής της επέμβασης, τα δυο χάλκινα αγάλματα βάφτηκαν με γυαλιστερό μαύρο χρώμα, τα ίχνη του οποίου φαίνονται ακόμη και σήμερα.
Τα χάλκινα αγάλματα των «Ηρώων-Πολεμιστών» ήταν πολύ γνωστά στη αρχαία Ρώμη τον 1ο αι. μ.Χ., αλλά από τον 4ο αι. μ.Χ. φαίνεται να εξαφανίζονται από τη φαντασία των Ρωμαίων. Το βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας αναφέρει την περιγραφή των αγαλμάτων του δημόσιου γυμνασίου του Ζεύξιππου στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία είχαν μεταφερθεί από την αρχαία Ρώμη στη Νέα Ρώμη από τον Κωνσταντίνο και τον γιο του Κωνστάντιο Β’. Ανάμεσα σε αυτά θα έπρεπε να περιλαμβάνονται και τα χάλκινα αγάλματα των «Ηρώων-Πολεμιστών», που επιβιβάστηκαν για να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά το πλοίο δεν έφτασε ποτέ και μάλλον ναυάγησε μπροστά στις ακτές του Riace.
Το ταξίδι των χάλκινων αγαλμάτων «Ηρώων-Πολεμιστών» του Riace σίγουρα μπορεί να μην τελειώνει εδώ. Τα 50 χρόνια από την στιγμή που ήρθαν στο φως φαίνεται ότι είναι μόνο η αρχή του ταξιδιού με ερωτήματα και αινίγματα σε ερευνητές και κοινό.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
