Το παιδί, το παιχνίδι, το περιβάλλον και οι γονείς «ελικόπτερα»

Αφορμή για το σημερινό μας θέμα αποτέλεσε η εμφάνιση κρουσμάτων (με εικόνα πανδημίας) οξείας ηπατίτιδας σε πρώιμης κυρίως ηλικίας παιδιά. Εκείνο ωστόσο που μας προκάλεσε ξεχωριστό ενδιαφέρον και στάθηκε αφορμή για να ξανασχοληθούμε με τη σχέση “Ζωής” μεταξύ ΓΟΝΕΑ και ΠΑΙΔΙΟΥ ήταν πως αρκετοί ειδικοί με το θέμα επιστήμονες έσπευσαν να θεωρήσουν ως πιθανό αίτιο του ανεπιθύμητου φαινομένου, το γεγονός ότι τα παιδιά βρέθηκαν από τα συνεχόμενα lockdown λόγω covid σε αποστειρωμένο περιβάλλον, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατ’ ακολουθία προκλήθηκε εξασθένηση του ανοσοποιητικού και της άμυνας του οργανισμού γενικά, λόγω ακριβώς της απενεργοποίησης αυτών των μηχανισμών με δεδομένη την κατά συνθήκη προστασία των παιδιών. Έτσι λοιπόν μπροστά στην άρση των περιοριστικών μέτρων τα παιδιά βρίσκονται ευάλωτα και εκτεθειμένα κατά την επιστροφή τους στο φυσικό περιβάλλον και την συναναστροφή τους με φίλους, γνωστούς, συμμαθητές. Προφανώς το ζήτημα πρωτίστως αφορά την ιατρική επιστήμη στην οποία ούτε μπορούμε ούτε φιλοδοξούμε να υπεισέλθουμε. Είναι όμως μία καλή ευκαιρία να αναδείξουμε την παιδαγωγική και κοινωνική πλευρά του θέματος που ενώ κατ’ αρχήν δεν “φαίνεται” εν τούτοις μπορεί να δημιουργήσει τελικά αρκετά προβλήματα στην ψυχοσωματική υγεία του παιδιού.

Βεβαίως είμαστε ακόμη στην αρχή της συγκεκριμένης ιστορίας για να μάθουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Παρ’ όλα αυτά η αναφορά και μόνον στην υπόθεση “ΥΓΙΕΙΝΗΣ” ως ενδεχόμενο για την εμφάνισή της εν λόγω παιδικής ασθένειας μαρτυράει τον προβληματισμό της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με το θέμα.

Αξίζει ωστόσο μία γενικότερη αναφορά σε αυτό που λέμε “ΥΠΟΘΕΣΗ ΥΓΙΕΙΝΗΣ” γιατί ολοένα και περισσότερο φαίνεται να επιβεβαιώνεται και με επάρκεια και με σαφήνεια από τους ειδικούς. Πιστεύουμε ότι ορισμένες σχετικές επισημάνσεις θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση-αξιολόγηση του στόχου της σημερινής μας παρέμβασης.

Πρόκειται για υπόθεση που πρώτο διατυπώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 80 από Άγγλους επιδημιολόγους. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την άποψη η έλλειψη της έκθεσης σε βακτήρια και άλλους μικροοργανισμούς στην ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ανθρώπου, είναι από τους κύριους ”ενόχους” για την έκρηξη των αλλεργικών νοσημάτων όπως το άσθμα και η αλλεργική ρινίτιδα στο σύγχρονο κόσμο μας. Και ακριβώς οι μελέτες που ακολούθησαν έκτοτε αναγνώρισαν ότι η μειωμένη έκθεση των μικρών παιδιών σε μικρόβια μπορεί να σχετίζεται όχι μόνο με τις αλλεργίες αλλά και με μία πολύ ευρύτερη γκάμα χρόνιων φλεγμονωδών νόσων. Γενικότερα δε, μιλώντας σήμερα πια όλοι οι ειδικοί (Λοιμωξιολόγοι, Αλλεργιολόγοι, Δερματολόγοι ,Μικροβιολόγοι) καταλήγουν στο συμπέρασμα πως η σχέση του ανθρώπου με την ”υγιεινή” τείνει να αντιστραφεί. Με όλα τα σαπούνια τις, αντισηπτικές λοσιόν, την κατάχρηση και στα αντιβιοτικά σε συνδυασμό με τον τόσο χρόνο που περνάμε στο σπίτι και σε άλλους ”προστατευόμενους” χώρους μακριά από το φυσικό περιβάλλον μας, από το χώμα, τα ζώα και τον καθαρό αέρα προσθέτουμε νέα προβλήματα για το ανοσοποιητικό μας σύστημα που δεν ανταποκρίνεται πλέον σε ήπια ερεθίσματα αλλά υπεραντιδρούν απέναντι σε αυτά που τα εκλαμβάνουν ως απειλές. Το ανθρώπινο σώμα και ιδίως το δέρμα δεν είναι ένα φράγμα που πρέπει να είναι διαρκώς άψογο και αποστειρωμένο αλλά ένα σύνθετο και ποικιλόμορφο οικοσύστημα που μας συνδέει με τον υπόλοιπο κόσμο. Και ο καλύτερος τρόπος να το προστατεύσουμε (το ανθρώπινο σώμα) δεν είναι να χρησιμοποιούμε προϊόντα ομορφιάς και με το παραμικρό να ‘’πλακωνόμαστε’’ στα αντιβιοτικά… Αλλά να αποφεύγουμε την υπερβολική έκθεση στον ήλιο, να ακολουθούμε υγιεινή διατροφή και ιδίως να μην παραμελούμε τη σωστή ενυδάτωση μας και ακόμα να αποφεύγουμε το κάπνισμα, το αλκοόλ και το στρες. Η παλιά διάκριση ανάμεσα στην υγεία του περιβάλλοντος και την υγεία του ανθρώπου δεν υφίσταται πλέον. Μάλιστα στην εποχή μας, σχεδόν καθημερινά διαπιστώνεται η πολύ στενή μεταξύ τους σχέση, συνάφεια και αλληλεπίδραση. Συνοπτικά και με δυο λόγια, η καθαριότητα δεν αποτελεί εν τέλει ένα πόλεμο που πρέπει να κερδίσουμε αλλά μία ισορροπία που πρέπει να κατακτήσουμε.

Με βάση λοιπόν τις παραπάνω επισημάνσεις- διαπιστώσεις περνάμε στο κυρίως θέμα που αφορά τους ΓΟΝΕΙΣ και τα ΠΑΙΔΙΑ τους. Έχει να κάνει με το πώς και το γιατί συγκεκριμένες πρακτικές από την πλευρά του ΓΟΝΕΑ μπορεί να επηρεάσουν (ακόμη και μέσα από τη διαμορφωμένη σχέση με το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ είτε θετικά είτε αρνητικά στη διαμόρφωση της ψυχολογικής κατάστασης του παιδιού. Πολύ περισσότερο στη σημερινή εποχή όπου περισσεύουν συμπεριφορές αυξημένης ευαισθησίας και “υπερπροστασίας” των ΓΟΝΕΩΝ κατά την αναπτυξιακή αλλά και αργότερα ηλικία των παιδιών. Εξάλλου, εύκολα μπορεί κανείς να διαπιστώσει πώς ζούμε στον αστερισμό του ΄΄ΜΗ΄΄ του ΄΄ΔΕΝ΄΄ και του “ΠΡΕΠΕΙ” στη σχέση ΓΟΝΙΟΥ-ΠΑΙΔΙΟΥ. Είναι φανερό ότι η καθημερινότητά μας είναι πλημμυρισμένη από τις συγκεκριμένες λέξεις τις οποίες ακούμε όλο και πιο συχνά γύρω μας, σε κάθε πιθανό τόπο και χρόνο. Τα Γονεικά “ΜΗ” αν το καλοσκεφτεί κανείς, δεν έχουν τελειωμό και μπορεί οι προθέσεις να είναι οι καλύτερες γιατί αφορούν την προστασία και την πρόοδο των πιο πολύτιμων -κατά κανόνα- προσώπων στη ζωή μας ωστόσο εκείνο που μετράει εν τέλει, είναι το αποτέλεσμα και αυτό -τουλάχιστον μακροπρόθεσμα- είναι πολύ πιθανό να είναι το αντίθετο από το επιδιωκόμενο. Κατά μία δε περίεργη σύμπτωση αν ενώσουμε αυτές τις δύο λέξεις (ΜΗ-ΔΕΝ) δημιουργείται μία άλλη (Μηδέν) που σε κάποιες ή μάλλον αρκετές περιπτώσεις, αντικατοπτρίζει το αποτέλεσμα από την υπέρχρηση ή καλύτερα την κατάχρηση αυτών των δύο λέξεων. Εμείς εδώ θα επικεντρωθούμε σε αυτές τις δύο λέξεις όταν προκύπτουν από την αγωνία και την προσπάθεια των γονιών να αποτρέψουν τα παιδιά τους, να τρέξουν, να ιδρώσουν να παίξουν, να λερωθούν… Κι όμως ξαναλέμε, η επιστήμη με ξεκάθαρο τρόπο μας λέει πως αν έλειπαν αυτά τα ΄΄Βρώμικα ΜΗ΄΄ αυτό θα βοηθούσε τα παιδιά να αποκτήσουν στη ζωή τους έναν οργανισμό ΄΄καθαρό΄΄ από αλλεργίες και νόσους. Με άλλα λόγια σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να κρατάμε το παιδί σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον να του στερούμε το παιχνίδι, την παιδική δραστηριότητα και πρωτοβουλία επειδή φοβόμαστε ότι θα λερώσει τα ρούχα, ότι θα ματώσει τα γόνατά ή θα ιδρώσει ή θα ΄΄κολλήσει΄΄ και θα αρρωστήσει… Το ακόμη χειρότερο δε, είναι όταν θέλουμε να έχουμε την ασφυκτική εποπτεία του παιδιού το κρατάμε στο σπίτι… Οπότε βρίσκεται κλεισμένος στο παιδικό του δωμάτιο ΄΄καρφωμένο΄΄ με τις ώρες μπροστά σε ηλεκτρονικές οθόνες με ότι αυτό μπορεί να επιφέρει στην σωματική και ιδίως την ψυχική του υγεία. Κατόπιν όμως ας μην απορούμε , δυσφορούμε και στεναχωριόμαστε γιατί το παιδί εμφανίζει έλλειψη συγκέντρωσης και του μιλάμε και δεν μας ακούει και χρειάζεται τρεις και τέσσερις φορές να του “φωνάξουμε” για να ανταποκριθεί. Ίσως κάποια άλλη στιγμή μιλήσουμε σχετικά…

Κατά συνέπεια ας αφήσουμε τα παιδιά να παίξουν, να τρέξουν, να ιδρώσουν, να βρωμίσουν το σώμα ή τα ρούχα τους. Δηλαδή με απλά λόγια ας μας επιτραπεί με μία δόση -καθ’ υπερβολή- να σας πούμε: “ΑΦΗΣΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ…. να φάει η μουρίτσα του χώμα”. Γιατί είναι ξεκάθαρο πώς έτσι θα το προστατεύσουμε από το να φάει πολλά φάρμακα ύστερα από πολλά και επί πολλά χρόνια.

Προφανώς και δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί σοβαρά ότι το παιδί δεν πρέπει να ακολουθεί προσεκτικά και με συνέπεια βασικούς κανόνες καθαριότητας και ΥΓΙΕΙΝΗΣ και στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας. Αλλά και σε αυτή την εξίσωση μπορεί και πρέπει να ισχύει το αρχαιοελληνικό ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ…

Επίσης αξίζει να επισημάνουμε ότι το λεγόμενο ”messy play” (παιχνίδι που λερώνει)στο οποίο τα παιδιά παίζουν σε συνθήκες με υλικά που εγείρουν τις αισθήσεις τους, τους προσφέρει σημαντικά αναπτυξιακά οφέλη. Είναι μία σύγχρονη τάση που περιγράφει το παιχνίδι όπως το ξέρουμε οι παλαιότεροι: με χώματα, με λάσπες, πηλό, μπογιές, ήλιο, χαλίκια κ.τ.λ. Και βέβαια το ερώτημα είναι αν αυτό το είδος της παιχνιδιού είναι συμβατό με κουλτούρες και συμπεριφορές εμμονικές με την καθαριότητα και την τάξη. Το τι είναι βρώμικο κατά μία έννοια είναι και υποκειμενικό ζήτημα. Η ιδέα που έχουν τα παιδιά για αυτό είναι συνήθως διαφορετική από των ενηλίκων και συχνά βλέπουν την ακαταστασία σαν κάτι όμορφο. Εκτός αυτού το κυνήγι της τελειότητας είναι μάταιο. Δεν υπάρχουν τέλεια σπίτια, τέλειοι γονείς και άρα τέλεια παιδιά. Και όπως μας διδάσκει η παιδαγωγική επιστήμη “Λάθη κάνουμε όλοι και είναι ένας τρόπος να μαθαίνουμε μέσα από αυτά”.

Ασφαλώς όλοι οι γονείς θέλουμε να κάνουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας. Ωστόσο σε αυτή την προσπάθεια μας αρκετές φορές φτάνουμε στην υπερβολή με όπου μπορεί να οδηγήσει αυτό κάθε φορά. Και έτσι φορτώνουμε τα παιδιά με υποχρεώσεις, ευθύνες, δεσμεύσεις ενίοτε και απαγορεύσεις και όλα αυτά ενδεχομένως είτε να ξεπερνούν τις προδιαγραφές και τις δυνατότητες τους, είτε δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για την κάλυψη των δικών τους αναγκών (σωματικών, αθλητικών, πολιτιστικών, ψυχαγωγικών, συναισθηματικών κ.α.). Και αυτό συμβαίνει συνήθως και κυρίως, όταν οι γονείς αντί να στηρίξουν τα παιδιά τους, να πραγματοποιήσουν τα δικά τους ”θέλω” τα δικά τους όνειρα, προσπαθούν σώνει και καλά μέσα από αυτά να πραγματώσουν τις δικές τους φιλοδοξίες τα δικά τους απωθημένα και να τα ζήσουν στην τρέχουσα καθημερινότητά τους. Δυστυχώς ορισμένοι γονείς, έχουν επιλέξει να ζουν μέσα από τα παιδιά τους και έτσι κατά την άποψή μας κάνουν ένα ΟΔΥΝΗΡΟ λάθος. Ένα λάθος που επηρεάζει εντελώς αρνητικά την ισορροπημένη και ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού αφού τους στερεί χρόνο από προσωπικές στιγμές επιθυμίες, χόμπι, δημιουργικές στιγμές. Κυρίως δε, του παίρνει τον ελεύθερο χρόνο από το παιχνίδι. Και σε καμία περίπτωση βεβαίως δεν μιλάμε για το παιχνίδι εκείνο όπου ενώ το παιδί προσπαθεί να εκφράσει τα πιο σημαντικά συναισθήματα και την δημιουργικότητά του τελικά αντί αυτού στεγνώνει η ψυχούλα του και γεμίζει απόγνωση ,ίσως και ντροπή, βλέποντας τον γονιό του “κρεμασμένο” στην περίφραξη ή όρθιο στην εξέδρα, να του “φωνάζει” και να του υπαγορεύει για το πώς πρέπει να παίξει και να διαμαρτύρεται είτε στο διαιτητή είτε στον προπονητή για τις αποφάσεις του. Οι γονείς αυτοί αδυνατούν να κατανοήσουν, ότι με τέτοιου είδους συμπεριφορές κάνουν άθελά τους ένα συγκεκριμένο μεν, υπαρκτό και επώδυνο δε, “bullying” στην ψυχή του παιδιού. Άλλωστε δεν μπορεί να φωλιάσει μεγαλύτερη απόγνωση στο παιδί από το φόβο, μήπως απογοητεύσει τους γονείς του με τις επιδόσεις ή την απόδοση του. Θέλει όμως “κότσια” για να απαρνηθείς τα “θέλω” και τις φιλοδοξίες που έχεις για το παιδί σου, έτσι ώστε να μην λειτουργείς από πάνω ή και μέσα από αυτό.

Τα παιδιά έχουν ανάγκη από γονείς που θα φωτίσουν όλους τους δρόμους αλλά δεν θα τα κατευθύνουν, δεν θα τα πιέσουν να πετύχουν αυτά που ήδη προσδοκούν. Μπορείς να τους δώσεις την αγάπη σου, όχι τις σκέψεις, τις επιθυμίες σου. αφού σκέψεις και επιθυμίες έχουν δικές τους. Για αυτό ας μην στεκόμαστε συνεχώς και παντού δίπλα και ακόμα περισσότερο ΠΑΝΩ από το παιδί μας δίκην ελικοπτέρου. Εξ’ ου και οι ΓΟΝΕΙΣ-ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ για τους οποίους θα αναφερθούμε λίγο πιο κάτω.

Ας μην κρατάμε τα παιδιά κλεισμένα σε γυάλινο κόσμο υπό την ασφυκτική εποπτεία μας. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα στερηθούν την πιθανότητα να ”πάθουν” τις κοινές λοιμώξεις και άρα δεν θα έχουν την ευκαιρία αν χρειαστεί ” να παλέψουν” τις ενδεχόμενες ιώσεις με τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού τους, με φυσική συνέπεια να καθίστανται ανενεργή και προοδευτικά και ανίσχυρη στις μελλοντικές ζωτικές τους ανάγκες. Ας μην στερούμε τελικά από το παιδί τις ευκαιρίες οι οποίες με έμμεσο αλλά σαφή τρόπο, θα βελτιώσουν τη βιολογική του υπόσταση συμβάλλοντας ουσιαστικά στην ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ του μέλλοντος του.

Αναφερθήκαμε ήδη στον χαρακτηρισμό ΓΟΝΕΙΣ-ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ (Helicopter parenting). με δυο λόγια δηλαδή αναφερόμαστε στην υπερεμπλοκή των γονιών στις ζωές των παιδιών τους. Αυτόν τον δόκιμο αλλά εύστοχο όρο χρησιμοποίησε η φημισμένη Βρετανοσουηδή παιδαγωγός Suzanne Axelsson μιλώντας στο 2ο διεθνές συνέδριο ” Play on fairly Education” (παιχνίδι με σωστή διαπαιδαγώγηση) που πραγματοποιήθηκε φέτος τον Απρίλιο στην Αθήνα. Η σπουδαία επιστημών έδωσε εξαιρετικές απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα όπως:

Γιατί τελικά το παιχνίδι- και ιδίως το ακηδεμόνευτο παιχνίδι είναι το σημαντικό;
Μπορεί η έλλειψη παιχνιδιού να επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού;
Ποιες είναι οι επιπτώσεις του λέγω του λεγόμενου ”helicopter parenting” ήτοι ΓΟΝΕΙΣ-ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ;

Αξίζει πραγματικά να αναδείξουμε, κυρίως όμως αξίζει όχι απλά να διαβάσουμε, αλλά να μελετήσουμε ορισμένες από τις πολύτιμες απόψεις που παρουσίασε.

Eίπε μεταξύ των άλλων η άξια δασκάλα: “Κοιτάξτε ένα μωρό που μαθαίνει να περπατάει. Αποτυγχάνει, πέφτει και σκοντάφτει πάνω σε πράγματα αναρίθμητες φορές, πριν τα καταφέρει έστω με τρεμάμενο και ασταθή τρόπο. Πόσοι ενήλικοι θα επέμεναν έπειτα από τόσες αποτυχίες; Αυτή είναι η ομορφιά του παιχνιδιού. Προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα παιδιά να νιώσουν χαρά, συγκίνηση, ενθουσιασμό και απόλαυση και έτσι ο εγκέφαλος τους να προσαρμοστεί, να δυναμώσει για να συνδυάσει εμπειρίες και δεδομένα για να χτίσει γνώση και αντίληψη, λύσεις, δυνατότητες, φαντασία”.

Κατά την δική μας εκτίμηση η παραπάνω περιγραφή αποτελεί τον ωραιότερο ορισμό για το τι πραγματικά σημαίνει το παιχνίδι, αφού δεν μένει στη μικρή αλλά βλέπει την μεγαλύτερη εικόνα. Το παιχνίδι δηλαδή δεν είναι απλώς μία ευκαιρία για ευχαρίστηση ή μία ευκαιρία για άθληση, για μάθηση αλλά είναι ο δρόμος για μία καλύτερη ζωή. Κι όμως κάπου ανάμεσα στο κυνήγι της καθημερινότητας και το άγχος της επιτυχίας επιτρέπουμε στις ευκαιρίες για παιχνίδι να μας ξεγλιστρούν.

Η Κα. Σ. Άξελσον επισήμανε ακόμα:

“Η αυτονομία στο παιχνίδι είναι καθοριστική για την ανάπτυξη του παιδιού. Παίζοντας τα παιδιά παίρνουν τον έλεγχο της ζωής τους, έστω για σύντομα χρονικά διαστήματα και για πράγματα που οι μεγάλοι θεωρούν ασήμαντα. Όμως αυτή η αίσθηση του ελέγχου και της συμμετοχής- και όχι απλώς της εκτέλεσης εντολών, επιτρέπει στα παιδιά να εξασκούνται στον αυτοέλεγχο, στη λήψη αποφάσεων, στη εξαγωγή και την ανάπτυξη της γνώσης, την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση κ.α. Φυσικά και δεν αντιλαμβάνονται ότι τα κάνουν όλα αυτά εκείνη τη στιγμή. Παίζουν γιατί νιώθουν ωραία. το παιχνίδι κάνει τη μάθηση περίπλοκων, δύσκολων πραγμάτων, ευχάριστη”.

Ως προς το φαινόμενο “ΓΟΝΕΙΣ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ” τόνισε χαρακτηριστικά: “To helicopter parenting είναι όταν ο γονιός κάνει υπερβολικά πολλά”. Στην ερώτηση δε τι σημαίνει υπερβολικά πολλά ξεκαθάρισε ότι “Αυτό θα πρέπει να σκεφτεί ο καθένας, αλλά αν το παιδί απλώνει τα χέρια για να του φορέσεις κάτι ή αν τεντώνει το πόδι για να του βάλεις το παπούτσι μάλλον κάνεις πολλά. Ξέρω το να ντύσεις εσύ το παιδί σου είναι καμιά φορά ευκολότερο, το να ξεκλέψεις χρόνο για να το μάθεις να ντύνεται μόνο του είναι ένας τρόπος να το ενδυναμώσεις. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς δεν εκτιμούν τη διαδικασία της μάθησης που διευκολύνει το παιδί π.χ. να περπατήσει με διάφορα βοηθήματα, αλλά του αφαιρούν τη δυνατότητα να ενδυναμωθεί μαθαίνοντας μέσα από τη διαδικασία και ας του πάρει λίγο χρόνο παραπάνω. Φυσικά μία χείρα βοηθείας πρέπει να προσφέρεται αλλά το σημαντικότερο είναι ότι πρέπει να ξέρεις “ΠΟΤΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ ΩΣΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΜΠΡΟΣΤΑ”. Στον πυρήνα του προβλήματος δηλαδή είναι πως συχνά ενδιαφερόμαστε για άμεσα και ευκαιριακά αποτελέσματα και κρίνουμε και κρινόμαστε από αυτά και όχι από την μακρά διαδικασία που μας έφερε ως εκεί.

Με την ευκαιρία πρέπει να επισημάνουμε ότι οι πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι τα παιδιά που έχουν εκτεταμένη εμπειρία σε στράτες, μαθαίνουν να περπατάνε πιο αργά από τα παιδιά που εμπλέκονται στο συνηθισμένο μπουσούλημα και μετά κάνουν τη μετάβαση από το μπουσούλημα στο περπάτημα: “Τα νήπια που τοποθετούνται σε στράτες έχουν διαφορετική εμπειρία της οπτικής ροής από τα παιδιά που μαθαίνουν να περπατούν φυσιολογικά. Τα νήπια στις στράτες κλωτσάνε προς τα κάτω με τα πόδια τους και γενικά καταλήγουν να σπρώχνουν τους εαυτούς τους προς πίσω, οπότε η εμπειρία καθώς μετακινούνται τους πρώτους μήνες είναι συστολικής παρά διαστολικής ροής”. (Shane O’Hara -“Το περπάτημα και τα οφέλη”). Τέλος στους ΓΟΝΕΙΣ-ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ εύκολα μπορούν να συμπεριληφθούν και οι γονείς που κάνουν πολλά, αλλά και ζητούν πολλά και αμέσως από το ΠΑΙΔΙ όταν αυτό συμμετέχει σε αθλητικές δραστηριότητες και ιδίως σε αθλητικούς αγώνες. Σχολιάσαμε ήδη πως την ώρα που το παιδί προσπαθεί να αγωνιστεί, να συνεργαστεί, να ενθουσιαστεί κ.ο.κ. οι συγκεκριμένοι ΓΟΝΕΙΣ επιδεικνύουν τις περισσότερες φορές, υπερβολική, ενίοτε δε απρεπή αλλά κυρίως παρεμβατική συμπεριφορά. Επιμένουμε όμως, αυτοί οι γονείς πως θα πρέπει να κατανοήσουν ότι έτσι αφαιρούν από το παιδί την χαρά του παιχνιδιού, τη συγκίνησή της άθλησης και ενδεχομένως το πιο σημαντικό την επιθυμία του για συμμετοχή σε αγωνιστικές δραστηριότητες.

Επίσης στην ίδια λίστα βρίσκονται όσοι γονείς που είτε συνοδεύοντας το παιδί τους έως την είσοδο του σχολείου, κρατούν οι ίδιοι την τσάντα του, γιατί τους πέφτει βαριά… είτε στα διαλείμματα “κρέμονται” στην κυριολεξία στην περίφραξη του σχολείου για να προσφέρουν το δεκατιανό τους ή για να τον ρωτήσουν ”αν χρειάζεται κάτι” κ.τ.λ. Ωστόσο και αυτοί οι ΓΟΝΕΙΣ παραβλέπουν ότι το ΠΑΙΔΙ από νωρίς πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται και να καλύπτει τις προσωπικές ανάγκες του.

Αγαπητοί φίλοι εδώ χρειάζεται να κάνουμε μία ουσιαστική διευκρίνιση. Με όλα όσα αναφέραμε μέχρι τώρα, δεν θα πρέπει κανείς να οδηγηθεί στο συμπέρασμα πως το παιδί μπορεί ή πολύ περισσότερο πρέπει να αφεθεί στην ”τύχη” του χωρίς την προσοχή, την φροντίδα, την επιμέλεια και (γιατί όχι) τον συστηματικό μεν διακριτικό δε έλεγχο από τον ΓΟΝΙΟ ( Να το πάλι το ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ…). Η Σ. Άξελσον ξεκαθάρισε ότι όλες αυτές οι απόψεις: ” Δε δίνουν ελευθέρας, ούτε στους γονείς ούτε στους εκπαιδευτικούς για να μην ξεχνιόμαστε και πρόσθεσε επίσης ” χρειάζεται βαθιά γνώση του παιδιού ώστε να ξέρεις πως θα το κρατήσεις ασφαλές και να κατανοείς πώς το παιχνίδι του επιτρέπει να παραμένει ικανό. Το ικανό παιδί δεν θα παραμείνει ικανό αν δεν έχει την άδεια, τον χρόνο και τον χώρο, να πειραματιστεί, να εξερευνήσει τις ικανότητές του, να τεστάρει τα ”ΟΡΙΑ” του, να ανακαλύψει πως αλληλοεπιδρά καλύτερα με τον κόσμο”. Άλλωστε όπως και σε προηγούμενη παρέμβαση μας έχουν επισημάνει σε αυτή τη σχέση ”ζωής” μεταξύ ΓΟΝΕΑ και ΠΑΙΔΙΟΥ μετά και μαζί με την ΑΓΑΠΗ και την αφειδώλευτη στοργή καθώς και με την ΑΛΗΘΕΙΑ πρέπει να ”μπαίνουν” και να υπάρχουν και τα ΟΡΙΑ…. Με άλλα λόγια η σχέση αυτή, πρέπει να στηρίζεται και να λειτουργεί πάνω σε ένα πλαίσιο αρχών και κανόνων της τρέχουσας κοινωνικής πραγματικότητας αλλά ταυτόχρονα μέσα σε αυτό, το παιδί θα αισθάνεται και θα έχει την ελευθερία να παίρνει πρωτοβουλίες να αυτενεργεί και να κάνει τα ”δικά” του με την καλή έννοια βεβαίως… Προφανώς όμως κάτι τέτοιο προϋποθέτει ένα minimum για μία ιεραρχία, μία πειθαρχία, κανόνες, προϋποθέσεις, προσπάθεια, συνέπεια και τα αναπόφευκτα ΓΟΝΕΙΚΑ ‘’πρέπει’’ σε συνδυασμό με τα ΠΑΙΔΙΚΑ ”θέλω”. Και εδώ ακριβώς αντί να βομβαρδίζουμε το παιδί με συνεχή ΜΗ και ΔΕΝ μπορεί το ΠΑΙΧΝΙΔΙ και ιδιαίτερα το οργανωμένο παιχνίδι να κάνει τη διαφορά… Το παιχνίδι και ο αθλητισμός γενικότερα με τους κανόνες και την αγωνιστική αλλά και την ΕΞΩΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ πειθαρχία που απαιτεί και την ως εκ τούτου τεράστια παιδαγωγική του αξία, ΜΑΘΑΙΝΕΙ στο παιδί να ΜΑΘΑΙΝΕΙ τον Αυτοέλεγχο, την αυτοπειθαρχία, την συνέπεια, την συνεργασία κ.ο.κ. Δηλαδή το παιδί ασχολείται με κάτι που το γεμίζει χαρά, ικανοποίηση με κάτι που απολαμβάνει και το γεμίζει με έντονα συναισθήματα. Ταυτόχρονα ωστόσο ΜΑΘΑΙΝΕΙ να ακολουθεί ( θέλει δεν θέλει) τους κανόνες του παιχνιδιού, να πειθαρχεί στις οδηγίες του προπονητή (ΟΧΙ ΤΟΥ ΓΟΝΕΑ από την εξέδρα) να ζητάει και να προσφέρει την συνεργασία στους συμπαίκτες του, να σέβεται τους αντιπάλους. Κατά συνέπεια συνηθίζει με έμμεσο αλλά έξυπνο, ανώδυνο και προπάντων εθελοντικό τρόπο να λειτουργεί και να συμπεριφέρεται ΕΝΤΟΣ αλλά το πιο σημαντικό και ΕΞΩ από τους αγωνιστικούς χώρους μέσα σε ένα οριοθετημένο πλαίσιο αρχών και κανόνων για το οποίο κάναμε λόγο λίγο παραπάνω. Το ακόμα δε πιο σημαντικό είναι πως αυτές οι ”συνήθειες” αυτά τα ΟΡΙΑ που ”μπαίνει” κανείς στην παιδική του ηλικία, ως επί το πλείστων τον ακολουθούν σε ολόκληρη τη μετέπειτα ζωή του!

Αντιθέτως χωρίς τα ΟΡΙΑ το παιδί μαθαίνει αντί να θέτει ΣΤΟΧΟΥΣ να έχει ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ. Όμως: ”η διεκδίκηση είναι ποσοτική ο στόχος είναι ποιοτικός. Η πρώτη τείνει προς το αρπακτικό δικαίωμα, ο δεύτερος αναγνωρίζει το δικαίωμα στην υποχρέωση. Καθώς το παιδί δεν γνωρίζει στόχους δεν μπορεί να θέτει όρια. Τα ΟΡΙΑ είναι δυνατότητα και όχι αδυναμία μας. Είναι τόπος μαθητείας και η μαθητεία άσκηση στα όρια. Το όριο είναι ιδέα και όλα ξεκινούν από εκεί που μαθαίνουμε και μεγαλώνουμε μέσα από τα όριά μας’’ (Στέλιος Ράμφος -ο ΑΛΛΟΣ του ΚΑΘΡΕΠΤΗ-).

Τελικά αγαπητοί φίλοι το δικό μας μήνυμα από τη σημερινή μας παρέμβαση είναι ότι το παιχνίδι η άθληση γενικά υπάρχει πριν και πάνω από όλα για να καλύψει τις βιολογικές και τις ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες του παιδιού. Όλα τα άλλα ( απόδοση, επίδοση, επιτυχία, καθιέρωση) έρχονται μετά. Το ξαντονίζουμε γιατί το θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό όταν οι γονείς ασκούν στο παιδί ασφυκτική εποπτεία, πιεστική καθοδήγηση, έντονη κριτική και έχουν υπερβολικές απαιτήσεις, το πιο πιθανό είναι πως έτσι το παιχνίδι αντί για ευχαρίστηση αντί να είναι ο δρόμος για μία καλύτερη ζωή θα μετατραπεί σε ένα δύσβατο, ανηφορικό και ανυπόφορο για την ψυχή του παιδιού μονοπάτι.

Για αυτό λοιπόν σε κάθε ευκαιρία ”σπρώξτε” ενθαρρύνετε, οδηγήστε (το παιδί σας) στο παιχνίδι ( ιδίως κοντά στη φύση) δώστε του την ευκαιρία να επιλέξει το παιχνίδι, το άθλημα που του αρέσει και ταιριάζει στις δυνατότητές του. Αφήστε το χωρίς να ”κρέμεστε” από πάνω του να παίξει, να συνεργαστεί, να συμμορφωθεί να επιβληθεί, να υποταχθεί, να φωνάξει, να πανηγυρίσει, να απογοητευτεί, να διαμαρτυρηθεί και ακόμα να τρέξει και να ιδρώσει, να ΛΕΡΩΣΕΙ τη μουρίτσα του, τα χέρια του, τα πόδια του και να ματώσει τα γόνατα του .Με δύο λόγια δηλαδή να πλημμυρίσει από συναισθήματα, να ξοδέψει με σίγουρο και δημιουργικό τρόπο το ” περίσσευμα” της ενεργητικότητας που νομοτελειακά διαθέτει αλλά και μ’ ένα τρόπο να θωρακίσει την βιολογική υπόσταση.

Από τη δική σας πλευρά οι ΓΟΝΕΙΣ αμέσως μετά το παιχνίδι κυρίως το οργανωμένο, την προπόνηση και ιδίως τον αγώνα:

Πείτε στο παιδί σας Πόσο σας άρεσε να τον βλέπετε να παίζει και να αγωνίζεται
Επιβραβεύστε το, μόνο και μόνο για τη ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ του στην αθλητική δραστηριότητα
Ρωτήστε το αν θέλει να το ”κεράσετε” κάτι. Φροντίστε όμως – κατά το δυνατόν- να αποφύγετε τα ”σνακ” που περιέχουν πολλές θερμίδες, κορεσμένα λίπη και ” συντηρητικά”
Και τέλος το πιο σημαντικό, πείτε του η μάλλον ξαναθυμίστε του ” πόσο πολύ το αγαπάτε..” και αυτό ανεξαρτήτως αν έπαιξε καλά ή όχι από τις επιδόσεις που πέτυχε.

Στον επίλογο ένα γενικό σχόλιο-συμπέρασμα προς τους γονείς για τους οποίους άλλωστε αφιερώσαμε και το μεγαλύτερο μέρος από τη σημερινή μας εισήγηση.

Συνοψίζοντας λοιπόν: οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν ή καλύτερα να συνειδητοποιήσουν ότι το παιχνίδι, η ΑΘΛΗΣΗ γενικά πρέπει να είναι κάτι το υποχρεωτικό στη ζωή του παιδιού, αφού είναι κάτι που του αποφέρει ζωτικό κέρδος τη σωματική, την ψυχική αλλά και στην πνευματική υπόσταση του. Αν -για παράδειγμα- υπάρχει ένας λόγος που ο διαβήτης απειλεί να γίνει επιδημία, είναι γιατί οι νέοι άνθρωποι κινούνται πολύ λιγότερο. Τα παιδιά περνούν πια αμέτρητες ώρες κάθε μέρα σε μία καρέκλα. Όχι μόνο στο σχολείο και στα φροντιστήρια μα και όταν διαβάζουν ή κάνουν ξένες γλώσσες αλλά ακόμα και στον ελεύθερο χρόνο τους όλη την ώρα βρίσκονται μπροστά από έναν υπολογιστή, μία τηλεόραση ή μία παιχνιδομηχανή. Πρέπει όλοι να βοηθήσουμε να αλλάξει αυτό. Όχι μόνο με την κατάλληλη καθοδήγηση, όχι μόνο ξεκαθαρίζοντας πως ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής είναι επιβλαβής. Πρέπει να προσφέρουμε στα παιδιά ευκαιρίες και εναλλακτικές λύσεις για παιχνίδι η άθληση. Μπορεί να υπάρχουν πολλές υποχρεώσεις, ενδεχομένως δε άλλες προτεραιότητες. Όμως όταν υπάρχει θετική προσέγγιση των πραγμάτων, σωστή αξιολόγηση και ισχυρή θέληση είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι όλα γίνονται. Αυτό εύκολα διαπιστώνεται κάθε φορά όπου παιδιά τα οποία όχι απλώς ασχολήθηκαν αλλά και διακρίθηκαν στους αγωνιστικούς χώρους τα, ”καμαρώνουμε” παράλληλα και ταυτόχρονα να χτίζουν καριέρες σε όλο σχεδόν το φάσμα των κοινωνικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων, τόσο περισσότερο παγιώνεται η πεποίθησή μας ότι όλα γίνονται, όλα είναι δυνατά.

Οι κανόνες, οι αρχές και οι ΑΞΙΕΣ του Αθλητισμού το, βρίσκονται πάντα εκεί σε όλους τους αθλητικούς χώρους, για όσους έχουν την επιθυμία και την θέληση να τους ακολουθήσουν. Είναι εκεί για να διδάξουν τους νέους ανθρώπους ότι τα παιχνίδια και ο αθλητισμός μπορούν να έχουν πρακτική υπόσταση και πολύ θετική επιρροή στη βελτίωση της καθημερινής ζωής. Εξάλλου για να τα δεις δεν χρειάζονται ανώτερα μαθηματικά. Το διαπιστώνει εύκολα κανείς από τα εκπληκτικά συναισθήματα που προκαλούνται μέσα:

από την συγκίνηση της συμμετοχής στο παιχνίδι
από το πάθος στην ένταση του αγώνα, την φιλοπρωτία και την θέληση για νίκη
την συνεργασία και το ομαδικό πνεύμα
τον αυτοέλεγχο και την αγωνιστική πειθαρχία

ΥΣΤ: Ως υστερόγραφο μία “συμβουλή” προς τους νέους “ΤΑΛΑΝΤΟΥΧΟΥΣ” αθλητές. Μια συμβουλή που πρόσφατα και διαβάσαμε και πιστεύουμε ότι αξίζει πραγματικά τα νέα παιδιά που ασχολούνται με τον “Αγωνιστικό” αθλητισμό, όχι απλά να τη διαβάσουν αλλά να την ακολουθούν σε ολόκληρη την αθλητική (και γιατί όχι) και στην γενικότερη σταδιοδρομία τους: