Η εκκλησία είναι βυζαντινή και ανεγέρθηκε τον 12 αιώνα μ.Χ. προς τιμή της Αγίας Θεοδώρας που εκτελέστηκε στην περιοχή. Έχει μόλις τέσσερα μέτρα πλάτος και πέντε μέτρα μήκος.
Η Αγία Θεοδώρα Βάστας, κοντά στη Μεγαλόπολη, γιορτάζει στις 11 Σεπτεμβρίου, ωστόσο χιλιάδες προσκυνητές επισκέπτονται το εκκλησάκι όλο το χρόνο για να προσκυνήσουν και να θαυμάσουν αυτό το μοναδικό σύμπλεγμα. Ένα ανεξήγητο θαύμα της φύσης που κυριαρχεί στο γαλήνιο αυτό τοπίο της Αρκαδίας.
17 βελανιδιές στη σκεπή του
Πρόκειται για ένα μικρό θαύμα της φύσης καθώς πάνω σε ένα μικρό βυζαντινό εκκλησάκι βρίσκονται 17 βελανιδιές οι ρίζες των οποίων δεν φαίνονται πουθενά, ενώ από τα θεμέλιά του αναβλύζουν τα νερά ενός κεφαλαριού. Το φαινόμενο αυτό πρέπει να οφείλεται στο ότι η εκκλησία είναι πέτρινη και θολωτή με αρκετή περιεκτικότητα σε χώμα. Έτσι πάνω στην οροφή της εκκλησίας φύτρωσαν αρκετά πουρνάρια, σφεντάμια και κοκορεβιθιές και μετά τις 17 βελανιδιές που η λαϊκή παράδοση το απέδωσε σε θαύμα.
Οι ρίζες των δέντρων δεν είναι ορατές και διακρίνονται μόνο οι κορμοί και τα κλαδιά που περνούν μέσα από τους τοίχους και τη στέγη.
Το όμορφο εκκλησάκι έχει μπει στο βιβλίο Γκίνες ως «θαυμαστό ναΐδριο».
Υπάρχει λογική εξήγηση;
Μέχρι την τελευταία στιγμή αρνήθηκε να αποκαλύψει το μεγάλο της μυστικό και τελικά τη σκότωσαν στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία. Σύμφωνα με την παράδοση στα τελευταία της λόγια ανέφερε: «Κάνε Κύριε τα χρόνια μου να γίνουν δέντρα και το αίμα μου νερό να τα ποτίζει». Ο αριθμός των δέντρων είναι όσα τα χρόνια της Αγίας Θεοδώρας όταν πέθανε και ο θρύλος λέει ότι στο σημείο όπου εκτελέστηκε, το αίμα της έγινε ποτάμι και τα μαλλιά της δένδρα.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι το μοναδικό φαινόμενο δεν έχει λογική εξήγηση, καθώς το βάρος των βελανιδιών – πλατανιών σε άλλη περίπτωση θα είχε γκρεμίσει το μικρό ξωκκλήσι ή θα είχε ανατρέψει τη στέγη του.
Η επιστήμη προσπάθησε να εξηγήσει το θαύμα. Το καλοκαίρι του 1996, η Διεύθυνση Αναστηλώσεων Βυζαντινών και ΜεταΒυζαντινών Μνημείων ζήτησε από το Εργαστήριο Γεωφυσικής του Πανεπιστημίου Πάτρας, να διερευνήσει ενδεχόμενο στατικό πρόβλημα. Τότε πραγματοποιήθηκε ένας πρωτοποριακός για την εποχή έλεγχος με τομογραφία γεωραντάρ και ηλεκτρική τομογραφία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το ριζικό σύστημα των δένδρων έχει διεισδύσει στην πέτρινη κατασκευή των τοίχων, δημιουργώντας κενά. Μέσω αυτών φτάνει στο έδαφος, δημιουργώντας στην πραγματικότητα ένα πλέγμα που κρατάει το κτίριο όρθιο.
Ακολούθησαν εργασίες αποκατάστασης (1998-1999) στις οποίες έγινε καθαρισμός και αρμολόγηση της τοιχοποιίας χωρίς τσιμεντενέσεις, ώστε να μην ξεραθούν οι ρίζες των δένδρων.
