Διεθνώς η πανδημία του Κορονοϊού άσκησε τεράστια επιρροή στην Φυσική και Ψυχολογική υγεία των ανθρώπων λόγω των αυστηρών οδηγιών για εγκλεισμούς στο σπίτι.
Τα σπίτια όμως ποτέ δεν ήταν και δεν είναι πάντα «ένα ασφαλές μέρος» ή ένα ειρηνικό μέρος, ένα σπιτικό, έτσι φάνηκε σε έξαρση μάλιστα η ενδοοικογενειακή βία, ένα έντονο κρυμμένο πρόβλημα της πανδημίας.
Η Ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει την φυσική βία, (σωματική βία), ψυχολογική επιθετικότητα, παρακολούθηση από τον νύν ή τον πρώην σύντροφο, οικονομική βία. Ο όρος είναι εκτενής και αναφέρεται σε ένα πλαίσιο της βίας που μπορεί να συμβεί στις οικογένειες, και περιλαμβάνει κακοποίηση γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων από τους φροντιστές ή από άλλα μέλη της οικογένειας.
Όσο διαρκούσε ο Covid-19 υπήρξε αύξηση αυτής της βίας. Γιατί;
Οι στρατηγικές πρόληψης κατά την διάρκεια της πανδημίας για να μην διασπαρεί ο ιός, όπως η παραμονή στο σπίτι, η ελαχιστοποίηση έως και εξαφάνιση των καθημερινών δραστηριοτήτων των ανθρώπων που αφορούσε κοινωνικές επαφές, εκτίναξε παγκοσμίως το φαινόμενο αυτό. Πρώτα και κύρια γιατί πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας η επιθετικότητα που υπήρχε στο ζευγάρι εκτονωνόταν με την μετακίνησή/διαφυγή τους σε εξωτερικές δραστηριότητες/χώρους που άλλοτε λειτουργούσαν σαν βαλβίδα εκτόνωσης μιας υπόγειας επιθετικότητας στις οικογένειες και στο ζευγάρι.
Κατά την διάρκεια των lockdowns και για κάποιους και μετά τα lockdowns, η οικονομική δυσπραγία και η κοινωνική απομόνωση αύξησε τα επίπεδα του στρες, της κατάθλιψης , της χρήσης ουσιών, αυτοκτονικών τάσεων και του άγχους στα σπιτικά. Περισσότερο ευάλωτα από τα μέλη των οικογενειών ήσαν οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι, τα οποία έγιναν τα θύματα αυτών των περιστάσεων.
Η κρίση του Covid-19 αποτέλεσε μια παγκόσμια πρόκληση στην ελεύθερη μετακίνηση, στην επιχειρηματικότητα και τις συναθροίσεις. Έφερε τρομερές αλλαγές στην κοινωνική συμπεριφορά[1].
Η βία είναι ένα σημαντικό πρόβλημα της κοινωνίας το οποίο βέβαια προϋπήρχε. Οι αναπόφευκτες συνέπειες της Ενδοοικογενειακής βίας αύξησαν την ευπάθεια σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Η τακτική τού (stay-at-home), του « μείνετε στο σπίτι» πάρθηκε για να μειώσει την διασπορά του ιού διεθνώς. Ωστόσο αυτές οι πολιτικές της μείωσης της διασποράς του ιού αύξησαν την βία κατά των γυναικών.
Στο Bangladesh όπως αναφέρει μια έρευνα[2] έγιναν λίγες καταγγελίες για Ενδοοικογενειακή βία λόγω του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου που επικρατεί εκεί: Η αιτιολόγηση είναι ότι πρόκειται για ατομική υπόθεση, ότι είναι οικογενειακή ντροπή, υπάρχει ο φόβος αντεκδίκησης από τον σύζυγο όταν συμβαίνουν βίαια επεισόδια και η βία που ασκείται δεν αξίζει να αναφερθεί.
Οι κλήσεις σε τηλεφωνικές γραμμές, σε εθνικές γραμμές είναι μια εναλλακτική πηγή πληροφορίας , όμως οι αναφορές που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας έδειχναν ότι η Ενδοοικογενειακή βία ήταν στην χειρότερη μορφή της κατά την διάρκεια των lockdowns. Από την μείωση των κλήσεων στις γραμμές SOS δεν συμπεραίνουμε ότι μειώθηκε η βία κατά των γυναικών αλλά μάλλον ότι οι γυναίκες έχασαν την ικανότητά τους να συνδεθούν με τις υποστηρικτικές υπηρεσίες για να βοηθηθούν ενόσω ήταν κλεισμένες στο σπίτι μαζί με τους βίαιους συζύγους τους. Μάλιστα υπήρξε υποψία ότι οι γυναίκες είτε δεν είχαν πρόσβαση σ’ αυτήν την γραμμή SOS 999, είτε αγνοούσαν την γραμμή αυτή.
Στην Αιθιοπία η Ενδοοικογενειακή βία προς τις εγκυμονούσες γυναίκες από τους συντρόφους τους αυξήθηκε από το 7,1% , στο 41,1% και στο Περού εκτινάχτηκε στο 48%. Στις Αραβικές χώρες μια έρευνα έδειξε ότι 22,2% των γυναικών υπέφεραν από Ενδοοικογενειακή βία κατά την διάρκεια των lockdows. Στην Πορτογαλία, στην Γαλλία, στον Καναδά, και στην Μεσόγειο όπου η βία κατά των γυναικών κατέχει την δεύτερη θέση παγκοσμίως, αυξήθηκε 37%. Στην Αμερική το 34% των γυναικών που συμμετείχαν σε έρευνα ανέφεραν συγκρούσεις με τους συντρόφους τους λόγω του COVID-19. Άλλες έρευνες στις Η.Π.Α δείχνουν ότι η σκέψη για αυτοκτονία ήταν 2,2 φορές υψηλότερη στις γυναίκες που έχουν εκτεθεί σε Ενδοοικογενειακή Βία[3].
Εφόσον η ενδοοικογενειακή βία βλάπτει τα άτομα, τις οικογένειες, τις κοινότητες και την κοινωνία ως σύνολο, ο,τιδήποτε μπορεί να βοηθήσει να εξαλειφθεί η βία κατά των γυναικών είναι ένα ζωτικό εργαλείο για μια βιώσιμη ανάπτυξη των κοινωνιών.
Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που αναφέρονται σχετικά με την συχνότητα της Ενδοοικογενειακής Βίας απέναντι σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, σχετίζεται με καταθλιπτικά συμπτώματα των θυμάτων, αυτοκτονικό ιδεασμό (ιδέες αυτοκτονίας) των γυναικών, διαταραχή της σωματικής τους εικόνας και χαμηλή αυτοεκτίμηση . Επίσης έχει καταδειχθεί από έρευνες, ότι εάν οι γυναίκες δεν είναι ικανοποιημένες από τον γάμο τους, αυτό οδηγεί σε συγκρούσεις.
Γυναίκες με καταθλιπτικά συμπτώματα είχαν 6,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να τους συμβούν γεγονότα Ενδοοικογενειακής Βίας από αυτές που δεν έχουν τέτοια καταθλιπτικά συμπτώματα.
Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα σε αυτά τα επεισόδια, ωστόσο η διαπροσωπική Βία και η κατάθλιψη μπορούν να επισυμβαίνουν ταυτόχρονα σε ένα άτομο.
Πάντως κοινωνικά κρυμμένοι προγνωστικοί δείκτες (δηλαδή δείκτες που δείχνουν αν υπάρχει η τάση να συμβεί ένα γεγονός) όπως η κατάθλιψη, ο αυτοκτονικός ιδεασμός και η χαμηλή αυτοεκτίμηση των γυναικών, αυξάνουν την ενδοοικογενειακή βία.
Επίσης αυτές οι γυναίκες που έχουν υποστεί αυτού του είδους την βία συχνά δεν την θεωρούν ως ένα θέμα που αξίζει να αναφερθεί[4].
Αυτή η υπόθεση της κοινωνικής ανοχής απέναντι στην βία παγκοσμίως υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για δέσμευση από τις κοινότητες και τις προσπάθειες που πρέπει να γίνουν σε επίπεδο δημόσιας εκπαίδευσης ώστε να αλλάξουν οι κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα ανάμεσα στην συμπεριφορά των φύλων, τα δικαιώματα των γυναικών και για ατομική και συλλογική δράση κατά της Ενδοοικογενειακής βίας.
Τους πρώτους επτά μήνες του ‘ 22 , διανύουμε μια περίοδο που το φαινόμενο των γυναικοκτονιών είναι σε έξαρση [5] . Η Ελλάδα έχει 14 καταφύγια κακοποιημένων γυναικών και το ΚΕΘΙ διατηρεί 20 ξενώνες και 42 συμβουλευτικά κέντρα, η δε γραμμή SOS είναι το 15900. [6] Επιπλέον υπάρχει και ο διαδικτυακός ιστότοπος Women SOS όπου κάποιος μπορεί να βρει πληροφορίες και συμβουλές.
Παγκοσμίως όμως ιδιαίτερα κατά την διάρκεια της πανδημίας πολλά καταφύγια ήταν κλειστά, γεγονός που επίσης δεν ενισχύει τις πιθανές αναφορές για Ενδοοικογενειακή βία πόσο μάλλον αν μια χώρα διατηρεί λίγα καταφύγια κακοποιημένων γυναικών και δεν έχει ακόμη καταρτισμένους επαγγελματίες υγείας ή υπηρεσία τής αστυνομίας η οποία να διαγνώνει έγκαιρα τέτοιου είδους περιστατικά.
Σε άρθρο που αναφερόταν στο προφίλ των ανθρώπων[7] που ζουν σε απόλυτη φτώχια στην περιοχή της Κρήτης, φαίνεται ότι οι ψυχοκοινωνικές τους ανάγκες έχουν παραμεληθεί εδώ και χρόνια και η κοινωνικοοικονομική στέρηση λόγω του εγκλεισμού στο σπίτι επιδείνωσε τις χρόνιες ασθένειες με συνέπεια να παραμεληθούν οι ανάγκες μιας γενικότερης υγιεινής διαβίωσης. Επίσης μεγάλη επιβάρυνση από ψυχικές ασθένειες ήταν προφανής σε αυτόν τον πληθυσμό, ήδη από το 2019.
Μετά την έναρξη της Πανδημίας (Δεκέμβρης 2019) υπήρξε γενικότερη έκπτωση του επιπέδου της συνολικής υγείας των ανθρώπων συνολικά, δεν γίνονταν τακτικοί έλεγχοι της υγείας τού γενικού πληθυσμού, ιατρικά ραντεβού ματαιώνονταν και γενικά ο,τιδήποτε δεν ήταν επείγον, αναβαλλόταν για το … μέλλον.
Επίσης σε έρευνα από το Εργαστήριο Μελέτης Συμπεριφορών Υγείας και Οδικής Ασφάλειας του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (HMU) που σκοπό έχει την μελέτη των κοινωνικών προβλημάτων καθώς και την προαγωγή της Δημόσιας Υγείας και της Ασφάλειας του γενικού πληθυσμού, από το 2007 ερευνά , ανάμεσα σε άλλα, τον ρόλο του τρόπου ζωής (lifestyle) σαν προγνωστικού παράγοντα κακοποίησης ανάμεσα στο ζευγάρι. Σημαντικό εύρημα της έρευνας ήταν ότι ένας πιο παραδοσιακός και θρησκευτικός τρόπος ζωής, μειώνει την ροπή για φυσική και σεξουαλική βία.[8] Δηλαδή όταν η Ζωή εμφορείται από Αξίες και Παράδοση.
Οι συνθήκες εγκλεισμού , η αναγκαστική κοντινότητα των μελών μιας ήδη δυσλειτουργικής οικογένειας που ασφυκτιούσε προ των εγκλεισμών, η ανεργία, η οικονομική αβεβαιότητα, τα lockdowns, οι εθισμοί (αλκοόλ ή ναρκωτικά), ο έλεγχος του ταμείου της οικογένειας, η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας και η καραντίνα γενικά, υπήρξαν παράγοντες που επιδείνωσαν την Ενδοοικογενειακή βία.
Ειδική πρόληψη και θεραπεία πρέπει να ληφθεί ώστε να μειωθούν οι αιτίες που οδηγούν στην ενδοοικογενειακή βία. Χρειάζεται επιπλέον έλεγχος με ευθύνη της κοινότητας ώστε να μειωθεί η Ενδοοικογενειακή βία και να αυξηθεί η ποιότητα της ζωής των γυναικών. Να προχωρήσουν οι κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμοί των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η κοινωνία, οι ενδιαφερόμενοι φορείς, οι εργαζόμενοι στην δημόσια υγεία, οι αστυνομικοί και οι ερευνητές στον σχεδιασμό επειγόντως «εργαλείων διάγνωσης της επικινδυνότητας» ώστε να διαγνώνουν άμεσα και γρήγορα τον βαθμό κινδύνου που αντιμετωπίζουν τα θύματα κακοποίησης γιατί αλλοιώς είναι «ο Σώζων Εαυτόν Σωθήτω» και δεν μιλάμε για ανθρώπινη κοινωνία πιά ούτε για κοινωνία που έχει νόμους που λειτουργούν και «Κοινωνία που δεν λειτουργούν οι Νόμοι της είναι όπως η Κοινωνία που δεν έχει Νόμους».
Αριστοτέλης
[1] Arona T and Grey I. Health behaviour changes during COVID-19 and the potential consequences a mini – review. J. Health Psychol, 2020. V.25.
[2] Nabila Mahmood, et Al. Impact of the COVID-19 lockdown on intimate partner violence: Issues of non-reporting in Bangladesh. Women’s Health. Volume 18: 1-7, 2022.
[3] Addisu Dabi Wake and Usha Rani Kandula: The global prevalence and its associated factors toward domestic violence against women and children during COVID -19 pandemic_ “The shadow pande,mic”. A reviw of cross-sectional studies. Women’s Health. Volum 18:1-13.
[4] Human Rights Watch. “I sleep in My Own Deathbed.” Violence against women and girls in Bangladesh: barriers to legal recourses and support, 2020.
[5] https://www.kathimerini.gr/society/561998851/endooikogeneiaki-via-pano-apo-700-kliseis-to-teleytaio-dimino-to-profil-thymaton-kai-draston/
[6] https://www.kethi.gr/nea/oi-domes-toy-diktyoy-gia-tin-prolipsi-kai-antimetopisi-tis-bias-kata-ton-gynaikon-0
[7] Papadakaki et Al. The profile of people living in extreme poverty in the region of Crete. European Journal of Public Health, Volume 29, Issue Supplement 4, November 2019.
[8] Tzamalouka et Al., Applying the concept of lifestyle in association with aggression and violence in Greek cohabitating couples. J. of Aggressive Behavior, 2007, Jan-Feb;33(1):73-85.
Εικόνα: Ζωγράφος Bozena Tworz.
