Το εσώρουχό τους και μια πλατιά ταινία για να καλύπτει το στήθος ήταν το πρώτο μπικίνι για τις γυναίκες της αρχαιότητας. Οι άντρες κολυμπούσαν γυμνοί ή με λουτρίδα. Βρισκόμαστε στα τέλη του Ιουλίου, στην καρδιά του φετινού καλοκαιριού και οι περισσότεροι από εμάς ετοιμαζόμαστε για τις καλοκαιρινές μας διακοπές και άλλοι βρισκόμαστε ήδη σε διακοπές.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Για τους αρχαίους Έλληνες δεν υπήρχαν άδειες από την εργασία τους για να πάνε κάπου αλλού. Ταξίδευαν μόνο για επαγγελματικούς ή θρησκευτικούς λόγους, ή ακόμα και για λόγους υγείας στα περίφημα Ασκληπιεία, αλλά διακοπές με τη σημερινή έννοια της λέξης δεν έκαναν. Αυτοί που πρώτοι καθιέρωσαν τις διακοπές για ξεκούραση ήταν οι Ρωμαίοι.
Όταν η θερμοκρασία έφτανε σε υψηλά επίπεδα κατά την αρχαιότητα όπως και σήμερα, όσοι από τους αρχαίους Έλληνες ζούσαν σε παράκτιες περιοχές έκαναν τα μπάνια τους στη θάλασσα, καθώς και την ηλιοθεραπεία τους. Από μικροί, άλλωστε, μάθαιναν να δαμάζουν το υγρό στοιχείο ως μέρος της βασικής, αλλά και της στρατιωτικής τους εκπαίδευσης. «Ο μη επισταμένος μήτε νειν μήτε γράμματα απαίδευτος εστί και βάρβαρος» (μτφρ: αυτός που δεν γνωρίζει κολύμπι και γράμματα είναι απαίδευτος και βάρβαρος) αναφέρουν οι αρχαίες πηγές.
Πισίνες στην αρχαιότητα
Αρχαίες σχετικές μαρτυρίες, γραπτές και εικονιστικές, μας βεβαιώνουν ότι στην αρχαιότητα με την κολύμβηση δεν ασκούνταν μόνον άνδρες, αλλά και γυναίκες. Όσοι, βέβαια, ζούσαν στην πόλη ή στην ενδοχώρα, διέθεταν πισίνες, τις λεγόμενες «κολυμβήθρες», στα διάφορα γυμνάσια, στα οποία, όμως, προορίζονταν μόνο για τους άνδρες. Μια πισίνα του 5ου αι. π.X. έχουν φέρει στο φως οι γερμανικές ανασκαφές στην Ολυμπία, δίπλα στον ποταμό Κλάδεο. Πρόκειται για μια υπαίθρια δεξαμενή, διαστάσεων περίπου 24×16 μ. και βάθους γύρω στο 1,60 μ.
Μια ανάλογη κατασκευή έχει ανακαλυφθεί και στην Ποσειδωνία (Paestum), αποικία των Συβαριτών, στη Νότια Ιταλία. Και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι από την Ποσειδωνία έχει διασωθεί και μία από τις πιο ωραίες και πιο χαρακτηριστικές αρχαίες παραστάσεις κολύμβησης από τον επονομαζόμενο «Τάφο του Δύτη»(Εικ.2). Ένας προικισμένος ζωγράφος των αρχών του 5ου αι. π.X. έχει αποδώσει λιτά, αλλά και επιβλητικά έναν νεαρό να κάνει, με άψογη τεχνική, ένα εντυπωσιακό άλμα κατάδυσης από έναν κτιστό ψηλό βατήρα.
Όπως φαίνεται και στην τοιχογραφία, οι αρχαίοι κολυμπούσαν γυμνοί, αν και μερικές φορές μπορεί να φορούσαν τη «λουτρίδα», ένα λεπτό χιτώνιο που χρησίμευε ως μαγιό. Ένα άλλου είδους μαγιό, που αποτελείται από δύο τεμάχια και είναι ένας μακρινός πρόδρομος του σημερινού μπικίνι, απεικονίζεται σε ένα ψηφιδωτό δάπεδο της Villa Romana del Casale στη Σικελία, το οποίο χρονολογείται από την εποχή του Διοκλητιανού (τέλη 3ου αι. μ.Χ.). (Εικ.3)
Σε αυτό παρακολουθούμε δέκα νεαρές αθλήτριες σε δύο σειρές, να επιδίδονται σε διάφορα αθλήματα, όπως η άρση βαρών και η δισκοβολία, και σε παιχνίδια με μπάλα. Στην πραγματικότητα, βέβαια, φορούν τα εσώρουχά τους, με το πάνω μέρος να είναι γνωστό στα αρχαιά ελληνικά ως «στρόφιον» ή «απόδεσμος» και στα λατινικά ως «fascia pectoralis», που ήταν απλά μια πλατιά ταινία, είτε από λινό είτε από μαλλί, η οποία τυλιγόταν γύρω από το στήθος κι έδενε στην πλάτη. Σε κάθε περίπτωση, η σύγκριση με το σύγχρονο μπικίνι, που έκανε την εμφάνισή του μόλις το 1946, είναι τουλάχιστον απρόσμενη και γι’ αυτό ελκυστική.
Τα μπάνια και τα πρώτα μπικίνι στην Ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα ήταν γεγονός. Η μόδα δεν είχε «εφεύρει» το σημερινό μπικίνι, όμως το εσώρουχο με μια πλατιά ταινία στο στήθος που φορούσαν οι αρχαίες, θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως προάγγελος της σημερινής περιβολής των σύγχρονων γυναικών. Για τους άντρες οι επιλογές ήταν ανέκαθεν πιο απλές.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
