Στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, όταν οι μηχανές υποκαθιστούσαν τους εργαζόμενους σε όλο και περισσότερες βαριές δουλειές, ξυπνούσαν έναν πρωτόγνωρο φόβο στους ανθρώπους της εποχής. Έναν φόβο, που αφορούσε, σε μεγάλο βαθμό, την ανασφάλεια της εργασίας
Η συζήτηση της εποχής ήταν αν θα σταματούσαν οι άνθρωποι να έχουν δουλειές, μιας και όλα θα τα έκαναν πλέον οι μηχανές.
Η ανάπτυξη των μηχανών, όντως οδήγησε σε μια μετατόπιση των προσόντων που θεωρούνται σημαντικά στην αγορά εργασίας. Η σωματική δύναμη δεν ήταν πια το βασικό κριτήριο για να βρει δουλειά κάποιος, αλλά προϊόντος του χρόνου αναδείχθηκαν άλλα σημαντικά προσόντα, πιο απαραίτητα στην νέα εποχή: η γνώση, η ακαδημαϊκή εκπαίδευση, η ικανότητα κατανόησης και χειρισμού των μηχανών, η εξειδίκευση σε κάποιο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Η βιομηχανική επανάσταση δεν μείωσε τον αριθμό των ανθρώπων που πρέπει να εργάζονται για να προοδεύσει μια κοινωνία, αλλά άλλαξε το προφίλ τους και τα απαραίτητα προσόντα που οι εργαζόμενοι της νέας εποχής έπρεπε να έχουν.
Αντίστοιχα, σήμερα, στο ξημέρωμα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, η συζήτηση ανάβει για το αν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα υποκαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία. Ήδη απολαμβάνουμε την ευκολία της αυτόματης μετάφρασης κειμένων που υποβοηθείται από αλγόριθμους τεχνικής μάθησης, ειδικά εκπαιδευμένα ψηφιακά συστήματα κατηγοριοποιούν δεδομένα υποστηρίζοντας την λήψη κρίσιμων αποφάσεων, και γενικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει ήδη την καθημερινότητά μας, ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε άμεσα.
Αν λοιπόν ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης έχει εκπαιδευτεί για να μπορεί να κάνει τη διάγνωση από τις εξετάσεις ενός ασθενή, αν ένα άλλο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να αποφασίζει με βάση τους νόμους και τη νομολογία για την ποινή ενός εγκληματία, αυτό σημαίνει ότι θα πάψουμε να χρειαζόμαστε γιατρούς ή δικαστές;
Προφανώς όχι. Εκείνο που θα αλλάξει είναι τα προσόντα που θα απαιτούνται πλέον για να είναι κάποιος καλός γιατρός ή καλός δικαστής. Δεν θα αρκεί πια η καλή γνώση των δεδομένων της επιστήμης του καθενός, γνώση που εύκολα «μαθαίνει» κι αλγόριθμος. Εκείνο, όμως που θα διαφοροποιεί τον άνθρωπο και θα δίνει προστιθέμενη αξία σε αυτόν, είναι η ικανότητά του να νοιώθει, να συμπάσχει, να συμπονά και να αντιλαμβάνεται τις λεπτές αποχρώσεις του περιβάλλοντος και τα συναισθήματα των ανθρώπων.
Όσα παραμύθια κι αν βάλουμε την Alexa να διαβάσει στο παιδί μας, εκείνο πάντα θα αναγνωρίζει και θα αναζητά τη φωνή μας η οποία μεταφέρει ένα σωρό συναισθήματα κι αγάπη, πέρα από τις λέξεις του παραμυθιού. Όσες αποφάσεις κι αν εκδώσει ένας «τεχνολογικός δικαστής» που βάζει από τη μια μεριά της ζυγαριάς τις διατάξεις του νόμου κι από την άλλη το διαπραχθέν αδίκημα, ποτέ δεν θα μπορέσει να εφαρμόσει την αρχή της επιείκειας. Μια αρχή που εφαρμόζει ο έμπειρος κοινωνικά φυσικός δικαστής που διαθέτει ευρύτητα πνεύματος και ξέρει ότι για να είναι ίσοι όλοι απέναντι στον νόμο πρέπει να κατανοεί την ανθρώπινη φύση πριν αποφασίσει.
Στο μέλλον, λοιπόν, όπου πολλές από τις απαιτήσεις εξειδικευμένων γνώσεων των σημερινών επαγγελμάτων θα καλύπτονται από την τεχνητή νοημοσύνη, θα δούμε να αναβαθμίζονται επαγγέλματα που σήμερα είναι αόρατα και συχνά απαξιώνουμε: ο ευγενικός φροντιστής ασθενών, ο γιατρός που θα νοιάζεται για τον ασθενή του και θα αντιδρά με ενσυναίσθηση σε ό,τι του λέει αντί απλά να αξιολογεί το κλινικό σύμπτωμα, ο άνθρωπος που φροντίζει τα παιδιά μας όσο εμείς δουλεύουμε. Επαγγέλματα που σήμερα θεωρούμε και κοστολογούμε ως φτηνά θα αποκτήσουν αξία.
Επομένως, πόσο λάθος είναι στον 21ο αιώνα να υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται σκληρά κι όμως δεν μπορούν να ζήσουν με αξιοπρέπεια από την εργασία τους;
Πόσο λάθος είναι η ψηφιακή εποχή αντί να αποσυμπιέζει τον άνθρωπο, να του βάζει επιπλέον εμπόδια;
Πόσο λάθος είναι να βάζουμε κάθε έναν και κάθε μια στο κρεββάτι του Προκρούστη για να τον αξιολογήσουμε; Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρόσφατος νόμος για την αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων (Ν4940/2022) με τον οποίο η κυβέρνηση θέτει τα ίδια κριτήρια αξιολόγησης, είτε πρόκειται για την αξιολόγηση ενός διευθυντή του υπουργείου εξωτερικών είτε για την αξιολόγηση ενός υπαλλήλου της αποκομιδής απορριμμάτων του Δήμου.
Πρόοδος είναι ότι αντιμετωπίζει τις ανισότητες, με διαβούλευση ,διαφάνεια, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, συγκρούσεις με τον παρασιτισμό και την οπισθοδρόμηση και κυρίως με όνειρο για καλύτερη ζωή. Ένα όνειρο που απαγορεύτηκε σχεδόν την τελευταία δεκαετία, ειδικά στη νέα γενιά. Και αυτό είναι χρέος μας να το αλλάξουμε και θα το κάνουμε.
Παύλος Χρηστίδης Δικηγόρος/ μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ
(Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο protothema.gr)
