Τον Απρίλιο του 2015 κυκλοφόρησε ένα αληθινό παραμύθι με τίτλο: «Το Άγαλμα που κρύωνε», γραμμένο από τον Χρήστο Μπουλώτη και με την εικονογράφηση της Φωτεινής Στεφανίδη. (Εικ.1α).
του Κων/νου Τζιαμπάση*
«Εκείνο τον Αύγουστο, τον πιο ωραίο Αύγουστο του αιώνα (20ου αι.), η πανσέληνος ασήμωσε ένα παράξενο ταξίδι που έμοιαζε πολύ με παραμύθι. Παραμύθι όμως δεν ήταν…» διαβάζουμε σχετικά στον ιστοχώρο των εκδόσεων Πατάκης που το εξέδωσαν.
«Το ταξίδι αυτό ξεκινά από παλιά. Από τότε που το μικρό μαρμάρινο αγόρι, το άγαλμα, άφησε σαν προσφυγάκι την πατρίδα του στη Μικρασία και στεγάστηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Από τότε κρύωνε ολοένα, γιατί νοσταλγούσε αθεράπευτα την πατρίδα του στην αντίπερα ακτή του Αιγαίου. Τα πράγματα θ’ αλλάξουν όμως όταν θα βρει δυο φίλους καρδιάς, την κυρία Γαλάτεια, την καθαρίστρια του Μουσείου, και το μικρό Λάμπη, το γιο του νυχτοφύλακα. Τα πράγματα θ’ αλλάξουν μ’ ένα παράξενο όνειρο. Απ’ τ’ όνειρο θα φτερουγίσει στο Μουσείο ένα μεγάλο γαλάζιο πουλί που θα τους ταξιδέψει μια νύχτα με πανσέληνο στις χαμένες πατρίδες, στη Μικρασία».
Το άγαλμα βρέθηκε το καλοκαίρι του 1922 σε ανασκαφές του Έλληνα αρχαιολόγου Κ. Κουρουνιώτη στον αρχαιολογικό χώρο του Βουλευτηρίου ή Γεροντικού της Νύσσης. (Εικ.2)
Για τις έρευνες στη Μικρά Ασία, ο Κ. Κουρουνιώτης ανέσκαψε στη Νύσσα, το σημερινό Σουλτάν Χισάρ, συνεχίζοντας τις έρευνες που ξεκίνησε ο Γερμανός αρχαιολόγος Χάινριχ Πρινγκσχάιμ το 1909. Από τις έρευνες αποκαλύφθηκε τμήμα της αρχαίας αγοράς και το «Γεροντικόν», το δημόσιο κτίριο της αρχαίας Νύσσας με τις 12 σειρές εδράνων, που σύμφωνα με τον Στράβωνα χρησιμοποιούνταν για να συνεδριάζουν οι γέροντες της πόλης. Λόγω της Μικρασιατικής καταστροφής το αγαλματάκι μεταφέρθηκε τον ίδιο χρόνο από τον Κ. Κουρουνιώτη στην Αθήνα που το παρέδωσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Από τότε φέρει το όνομα «το προσφυγάκι». Παρουσιάζει ένα μικρό βοσκόπουλο που κρατάει στην αγκαλιά του με αγάπη ένα σκυλάκι. Το παιδάκι φοράει κοντή κάπα με κουκούλα και έχει τα ποδαράκια του γυμνά. Είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο και έχει ύψος 63 εκατοστά.
Παρόμοια αγάλματα χρησίμευαν ως ανάθημα ή τάμα από εύπορες οικογένειες για την ανάρρωση του παιδιού τους, ή όπως σε ετούτη την περίπτωση, ως διακοσμητικό στοιχείο με θέμα την φύση και την εξοχή. Η δεύτερη εκδοχή είναι πιο πιθανή, αφού οι γονείς του εικονιζόμενου μικρού βοσκόπουλου μάλλον δεν θα είχαν την οικονομική ευχέρεια να κάνουν τάμα, ή αντίθετα, εάν κάποιοι εύποροι βοσκοί έκαναν το τάμα αυτό, δεν θα εικόνιζαν το παιδάκι τους τόσο φτωχικά.
Το αγαλματάκι ετούτο είναι μάλλον δείγμα των πραγματικών συνθηκών ζωής του απλού λαού. Το εικονιζόμενο παιδάκι μπορεί να είναι σκλαβάκι ή παραγιός κάποιου τον καιρό εκείνο. Το μοτίβο του μικρού παιδιού είναι πολύ δημοφιλές και απαντάται συχνά στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.
Η κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου και η ήττα του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1922 είχαν ως τραγική συνέπεια τον ξεριζωμό των ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Μικράς Ασίας. (Εικ.3). Η Μικρασιατική Καταστροφή, η ελληνοτουρκική ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 και η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα επέδρασσαν καταλυτικά σε όλους τους τομείς της ελληνικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτισμού.
Σ’ αυτή την δύσκολη άνοιξη του 2022, άνθρωποι συνεχίζουν να ξεριζώνονται από τις πατρίδες τους και τα παιδιά τρέχουν για να σωθούν από τον τρόμο του ολέθρου αναζητώντας μια αληθινή άνοιξη σε άλλους τόπους και πατρίδες.
Για τα ευρήματα από την ελληνική αρχαιολογική αποστολή στη Μικρά Ασία, αναλυτικά την επόμενη Πέμπτη στον έντυπο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Κ. Κουρουνιώτης, Αρχαιολογικόν Δελτίον 7, 1921/22, 242 κ.ε., εικ. 13-15.
- Σέμνη Καρούζου, Archäologisches Nationalmuseum. Antike Skulpturen (1969) 189 Nr. 3485 Taf. 67
- Cornelius Vermeule, Dated Monuments of Hellenistic and Graeco-Roman Popular Art in Asia Minor: Ionia, Lydia and Phrygia, in: Mélanges Mansel (1974) S. 121 Abb. 10
- Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα γλυπτά, Αθήνα 2001, 297, αρ. 622.
