Οι Δρόμωνες εξελίχθηκαν πολύ από τότε που πρωτοεμφανίστηκαν, τον 6ο αι. μ.Χ., μέχρι τον 11ο αι., όταν και έλαβαν την οριστική τους μορφή.
Πολλά στοιχεία για τους δρόμωνες λαμβάνουμε από την εκστρατεία του Ιμερίου εναντίον των Αράβων της Κρήτης το 910 π.Χ.. Η τελευταία γραπτή αναφορά χρήσεως του Διόλκου, είναι περίπου το 883 π.Χ. Σ’ αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται στοιχεία σχετικά με τα πλοία της εποχής αυτής, το προσωπικό τους, τον αριθμό των πολεμιστών που έφεραν και άλλα.
Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος – «Έκθεσις περί της Βασιλείου τάξεως» Κεφ. ΙΙ μ5΄
1. Διά τοῦ βασιλικοῦ πλοΐμου
Δρόμωνες ξ΄ ἔχοντες ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν σλ΄ καί ἀνά πολεμιστῶν ο΄. ὁμοῦ χιλιάδες ιη΄. Πάμφυλοι μ΄. ἐξ ὧν οἱ μέν κ΄ πάμφυλοι ἀνά ἀνδρῶν ρξ΄, οἱ δέ ἕτεροι κ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρλ΄, καί Ῥῶς ψ΄. ὁμοῦ, εω΄. ὁμοῦ τό πᾶν χιλιάδες κγ΄ και ω΄.
Δρόμωνες 60 με 230 κωπηλάτες και 70 πολεμιστές (ο καθένας), όλοι μαζί 18.000. Πάμφυλοι 40, από τους οποίους οι 20 με 160 άνδρες (ο καθένας), και οι υπόλοιποι 20 με 130 (ο καθένας), και 700 Ρως, όλοι μαζί 5.800. Συνολικά 23.800.
2. Διά τοῦ θέματος τῶν Κιβυῤῥαιωτῶν
Δρόμωνες ιε΄ ἔχοντες ἀνδρῶν κωπηλατῶν σλ΄ καί ἀνά πολεμιστών ο΄. ὁμοῦ χιλιάδες δ΄ καί φ΄. πάμφυλοι ις΄ ἔχοντες οἱ μέν ς΄ ἀνά ἀνδρών ρξ΄, οἱ δέ ἕτεροι ι΄ ἀνά ἀνδρῶν ρλ΄. ὁμοῦ χιλιάδες β΄ καί σξ΄. ὁμοῦ τό πᾶν χιλιάδες ς΄ καί ψξ΄.
Δρόμωνες 15 με 230 κωπηλάτες και 70 πολεμιστές (ο καθένας), όλοι μαζί 4.500. Πάμφυλοι 16, οι 6 με 160 άνδρες (ο καθένας), και οι άλλοι 10 με 130 άνδρες (ο καθένας), όλοι μαζί 2.260. Συνολικά 6.760.
3. Διά τοῦ θέματος τῆς Σάμου
Δρόμωνες ι΄ ἔχοντες ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν σλ΄ καί ἀνά πολεμιστῶν ο΄. ὁμοῦ, γ΄. πάμφυλοι ιβ΄, ἔχοντες οἱ μέν δ’ ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν ρξ΄, οἱ δέ η΄ ἀνά ἀνδρῶν ρλ΄. ὁμοῦ, αχπ΄. ὁμοῦ τό πᾶν διά τοῦ θέματος τῆς Σάμου, δχπ΄.
Δρόμωνες 10 με 230 κωπηλάτες και 70 πολεμιστές (ο καθένας), όλοι μαζί 3.000. Πάμφυλοι 12, οι 4 με 160 κωπηλάτες (ο καθένας) και οι 8 με 130 άνδρες (ο καθένας), όλοι μαζί 1.680. Συνολικά το θέμα της Σάμου συνέβαλε με 4.680 άνδρες.
4. Διά τοῦ θέματος τοῦ Αἰγαίου Πελάγους
Δρόμωνες ζ΄ ἔχοντες ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν σλ΄ καί ἀνά πολεμιστῶν ο΄. ὁμοῦ, βρ΄. πάμφυλοι ζ΄, ἔχοντες οἱ μέν γ΄ ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν ρξ΄, οἱ δέ ἕτεροι δ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρλ΄. ὁμοῦ, α΄. ὁμοῦ τό πᾶν διά τοῦ θέματος τῆς Αἰγαίου πελάγους, γρ΄.
Δρόμωνες 7 με 230 κωπηλάτες και 70 πολεμιστές (ο καθένας), όλοι μαζί 2.100. Πάμφυλοι 7, οι 3 με 160 άνδρες (ο καθένας) και οι υπόλοιποι 4 με 130 άνδρες (ο καθένας), όλοι μαζί 1.000. Συνολικά το θέμα του Αιγαίου Πελάγους συνέβαλε με 3.100 άνδρες.
5. Διά τοῦ θέματος Ἑλλάδος
Δρόμωνες ι΄ ἔχοντες ἀνά ἀνδρῶν κωπηλατῶν σλ΄ καί ἀνά πολεμιστῶν ο΄. ὁμοῦ, γ΄.
Δρόμωνες 10 με 230 κωπηλάτες και 70 πολεμιστές (ο καθένας). Όλοι μαζί 3.000 άνδρες.
6α. Ἡ κατά τῆς νήσου Κρήτης ἐκστρατεία καί ἡ εξόπλισις τῶν πλωΐμων
Ἔστιν ἡ εξόπλισις δρόμονος α΄ κλιβάνια ο΄ λωρίκια ψιλά λόγω τῶν πρωτοκαράβων καί σιφωναρίων καί προρέων ιβ΄ ἕτερα λωρίκια κοινά ν΄, κασίδια π΄, αὐτοπρόσωπα ι΄, χειρόψελλα ζυγαί η΄ σπαθία καί σκουτάρια ραπτά ο΄ … μεναύλια καί ρικτάρια καί ναύκλας μετά χειροτοξοβαλίστρων καί κόρδων μεταξωτῶν η΄ … Ὁ δρόμων ὀφείλει ἔχειν ἄνδρας ζ΄, οἱ μέν σλ΄ πλόϊμοι κωηλάται ἤτοι καί πολεμισταί… Οἱ ἕτεροι ο΄ ἄνδρες πολεμισταί ἀπό τῶν καβαλλαρικῶν θεμάτων.
Ο εξοπλισμός δε του δρόμωνος αποτελούταν από 70 κλιβάνια (βαρείς θώρακες), 12 ελαφρά λωρίκια (θώρακες) για τους πρωτοκάραβους, τους σιφωναρίους και τους πρωράτες, 10 άλλα κοινά λωρίκια, 80 κασίδια (δερμάτινα καλύμματα της κεφαλής), 10 αυτοπρόσωπα (παραγναθίδες), 8 ζευγάρια χειρόψελλα (καλύμματα του καρπού, είδος χειροατίων), 100 σπαθιά, 70 ραπτά σκουτάρια (ασπίδες), 100 μενούλια (δόρατα), 100 ακόντια, 20 πλοιάρια με χειροτοξοβαλλίστρες (βαλλίστρες που βάλλουμε με το χέρι τόξα) και μεταξωτά κορδόνια…
6β. Ἐάθησαν εἰς φύλαξιν τῆς πόλεως οἱ στρατηγοί τοῦ Αἰγαίου Πελάγους μετά χελανδίων παμφύλων στ΄ καί ἀνά ἀνδρῶν ρκ΄ καί χαλανδίων οὐσιακῶν δ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρη΄.
Αφέθησαν για τη φρούρηση της πόλεως οι στρατηγοί του Αιγαίου με έξι παμφύλους – χελάνδρια που είχαν από 120 άνδρες και τέσσερα ουσιακά χελάνδια με 108 άνδρες.
ΙΙ. 45, 15
Ο δρόμων από τα καβαλλαρικά θέματα, πρέπει να είχε 300 άνδρες, από τους οποίους οι μεν 230 ήσαν ναυτικοί και κωπηλάτες, οι δε άλλοι 70 πολεμιστές.
Δεύτερος χαρακτηριστικός τύπος πολεμικού πλοίου που χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο ήταν το χελάνδιο. Είναι μικρότερο και ελαφρύτερο πλοίο με τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά του δρόμωνα, κατάλληλο για γρήγορες κινήσεις. Το πλήρωμά του ποίκιλλε από 120 έως 160 άνδρες. Δρόμωνες και χελάνδια ήσαν δηλαδή ουσιαστικά ο ίδιος τύπος πλοίου. Το χελάνδιο με το πέρασμα του χρόνου ταυτίστηκε με τον δρόμωνα. Έφεραν δε συνήθως σίφωνες, δηλ. σωλήνες για εκτόξευση υγρού πυρός.
Υπάρχει η εξής αναφορά στον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο στο De Ceremoniis (10ος αι. μ.Χ.):
Χελανδίων παμφύλων στ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρς΄ … πάμφυλοι ζ΄ ἔχοντες οἱ μέν γ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρξ΄ οἱ δέ ἕτερεοι δ΄ ἀνά ἀνδρῶν ρλ΄ ὁμοῦ αϠ
Εξ χελάνδια πάμφυλα με 150 άνδρες έκαστον, επτά πάμφυλοι δρόμωνες, τρεις με 160 άνδρες έκαστος και οι άλλοι 4 με 130, σύνολο 1.900.
Βιβλιογραφία: “Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” Απόστολος Ε. Παπαφωτίου, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Προλογίζει ο καθηγητής Ε.Μ.Π. Θεοδόσιος Π. Τάσιος.
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
