Ο ζωγράφος Eugène Delacroix
Ο Eugène Delacroix (1798-1863, Παρίσι),θεωρείται ο σπουδαιότερος εκφραστής του γαλλικού ρομαντισμού και μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της γαλλικής τέχνης του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερα τον αγγίζουν τα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τα οποία ένιωθε πως μπορούσαν να αποδοθούν λυρικά στον καμβά ως έκφραση οξυμένων συναισθημάτων.
Στο έργο του παρουσιάζει τη δυναμική σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα με τρόπο που σοκάρει και ταρακουνά το κοινό. Αποδίδει τα θέματά του με μία χαρακτηριστική αίσθηση θλίψης στις στιγμές του θανάτου, της συντριβής και της οδύνης.
Το φρικιαστικό γεγονός της σφαγής της Χίου 30 Μαρτίου 1821
Ήταν 30 Μαρτίου 1822 όταν ο τουρκικός στόλος με ναύαρχο τον Καρά Αλή έφτασε στο νησί της Χίου, με σκοπό να καταπνίξει την απόπειρα επανάστασης που είχε προηγηθεί λίγες ημέρες νωρίτερα.
Η αντίδραση του Σουλτάνου απέναντι στους επαναστάτες, οι οποίοι απολάμβαναν ειδικά προνόμια στα προεπαναστατικά χρόνια, υπήρξε άμεση και σκληρή. Διέταξε την παραδειγματική τιμωρία των υπόδουλων, η οποία προέβλεπε τη θανάτωση βρεφών έως 3 ετών, τη θανάτωση όλου του αρσενικού πληθυσμού άνω των 12 ετών, τη θανάτωση των γυναικών άνω των 40 έτων και την αιχμαλωσία και πώληση των υπολοίπων ως σκλάβων.
Τραγικός ο απολογισμός που συνόδευσε το μένος του Σουλτάνου: δεκάδες χιλιάδες Έλληνες κάτοικοι του νησιού χλευάστηκαν και σφαγιάστηκαν με φρικιαστικό τρόπο, γυναίκες ατιμώθηκαν, χωριά κάηκαν ολοσχερώς.
Στις 7 Ιουνίου, οπότε εξαπολύθηκε η τελευταία επίθεση των Τούρκων στα Μαστιχοχώρια, ολοκληρώθηκε η καταστροφή του νησιού. Η Χίος έμοιαζε «με ένα απέραντο ερημωμένο σφαγείο», ενώ η θάλασσα αποτέλεσε τον υγρό τάφο πολλών θυμάτων που προσπάθησαν να ξεφύγουν από τους διώκτες τους.
Οι μαρτυρίες που έχουν διασωθεί από όσους επέζησαν της καταστροφής είναι συνταρακτικές. Το γεγονός της σφαγής στη Χίο, όταν έγινε γνωστό μέσα από γαλλικές, γερμανικές και αγγλικές εφημερίδες, συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Οι Χιώτες ήταν πλοιοκτήτες, έμποροι και διανοούμενοι γνωστοί στην Ευρώπη. Η ανελέητη σφαγή επιφανών Χριστιανών αστών από Μουσουλμάνους συντάραξε τους Ευρωπαίους, με αποτέλεσμα να προκληθεί τεράστια συμπάθεια προς την Ελλάδα. «Η Χίος έγινε το υπόδειγμα της τραγωδίας της καταστολής. Για τους ξένους όλους έγινε ένας σταθμός.»
Ο διάσημος πίνακας του Ευγένιου Delacroix
Ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων, (4,19 μέτρα ύψος επί 3,54) ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και αφηγείται με τον δικό του τρόπο τη σφαγή και τα πάθη ενός υπόδουλου έθνους. Ο Ντελακρουά θα παρουσιάσει το 1824 τη «Σφαγή της Χίου», αφού πρώτα είχε εμπνευστεί από τη σφαγή χιλιάδων Ελλήνων της Χίου από τους Οθωμανούς, η οποία είχε πραγματοποιηθεί δύο χρόνια νωρίτερα ως αντίποινα για τον ξεσηκωμό τους. Ο συγκεκριμένος πίνακας, αγοράστηκε από την Γαλλική κυβέρνηση για 6.000 νομίσματα και παρακάτω παρουσιάζουμε την ιστορία του.
Βρισκόμαστε στις 12 Ιανουαρίου του 1824. Ο γνωστός ζωγράφος γνωρίζει τον συνταγματάρχη Ολιβιέ Βουτιέ, έναν υποστηρικτή του Ελληνικού ζητήματος. Ο Βουτιέ θα διηγηθεί στον Ντελακρουά με λεπτομέρειες, ιστορίες από τον πόλεμο στην Ελλάδα. Εντυπωσιασμένος απ’ όσα άκουσε, ο Ντελακρουά ξεκινάει να δουλεύει τον πίνακά του την ίδια ακριβώς ημέρα ξεκινώντας παράλληλα μια σειρά από μελέτες εκ του φυσικού. Οι συνεχείς επισκέψεις στο Μουσείο του Λούβρου, τον βοήθησαν να κατανοήσει, να αναλύσει και να εμπνευστεί από τον Ρούμπενς, τον Βελάσκεθ, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Αντρέα ντελ Σάρτο, ενισχύοντας όλο και περισσότερο τη φαντασία του καλλιτέχνη. Η «Σφαγή της Χίου», δουλεύτηκε σύμφωνα με τις προδιαγραφές ενός ιστορικού πίνακα, μεγάλου μεγέθους. Μάλιστα, οι κριτικοί τέχνης εντόπισαν επίσης μια αναφορά στην «Επίσκεψη του Ναπολέοντος» στο Σανατόριο του Τζάφα του Γκρο, ως προς την ανακατασκευή των κοστουμιών και την πλαστική απόδοση των γυμνών σωμάτων. Ο Ντελακρουά, συνεπαρμένος από «μια δημιουργική μέθη», χρειάστηκε έξι μήνες για να ολοκληρώσει το έργο του, φροντίζοντας παράλληλα με τεράστια προσοχή, την απεικόνιση της κάθε μορφής, πολλές φορές ξανασχεδιάζοντάς την από την αρχή. Μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές, είναι εκείνη της μητέρας με το μωρό που προσπαθεί να αρπάξει το στήθος της, σκηνή παρμένη από μια μαρτυρία του βιβλίου του Βουτιέ.
Έτσι στη Γαλλία, ο Eugène Delacroix εμπνεύστηκε από την τραγικότητα της καταστροφής και αντέδρασε άμεσα, αποδίδοντας το ιστορικό γεγονός σε έναν μνημειακό πίνακα που εκτέθηκε στο Salon του Παρισίου το 1824.
Ο καμβάς του Delacroix, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, τραβούσε σταθερά την προσοχή του πλήθους. Στο έργο αυτό οι Γάλλοι ταυτίστηκαν με τους Έλληνες στον αγώνα τους για ανεξαρτησία.
Ο Delacroix πρόσφερε στο κοινό ένα κομμάτι σύγχρονης ιστορίας ταυτόχρονα με ζωγραφική καινοτομία. Το αποτέλεσμα; Ο πίνακας που απεικονίζει τις σφαγές στη Χίο αποτέλεσε ορόσημο στη ζωγραφική τέχνη και ταυτόχρονα παρακίνησε και ενίσχυσε σημαντικά το φιλελληνικό ρεύμα στην Ευρώπη.
Η «Σκηνή από τις Σφαγές στη Χίο» (γαλλ.: Scène des Massacres de Scio, αγγλ.: Massacre at Chios) ολοκληρώθηκε μετά από πολλές μελέτες και προσχέδια και αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία για τον Delacroix, καθώς βραβεύτηκε με χρυσό μετάλλιο στο Salon του 1824 και αγοράστηκε από το γαλλικό κράτος.
Η ανάλυση του έργου
Πρόκειται για μια πολυεπίπεδη, μπαρόκ σύνθεση, η οποία επιβάλλεται κυρίως από ένα σύμπλεγμα ανθρώπων που προτάσσεται σε χώρο δυναμικό. Ειδικότερα, η σύνθεση βασίζεται σε δύο τρίγωνα (δεξιά-αριστερά) και σε μία ανεστραμμένη πυραμίδα που μας μεταφέρει στο βάθος. Με τον τρόπο αυτό τονίζεται η ατμόσφαιρα της καταστροφής, του πόνου και του αδιεξόδου.
Στο πρώτο επίπεδο, ξεκινώντας από αριστερά, βλέπουμε μία τετραμελή οικογένεια σε απόγνωση και δίπλα ένα μισόγυμνο ανδρόγυνο παραδομένο στο θάνατο. Δεξιότερα, μία ηλικιωμένη γυναίκα με αριστοκρατική φυσιογνωμία παρακολουθεί τα γεγονότα ανήμπορη να αντιδράσει, ενώ στα πόδια της μια νεαρή μητέρα, πιθανότατα νεκρή, έχει στο στήθος το μωρό της που πασχίζει να θηλάσει.
Στο δεύτερο επίπεδο, στα αριστερά, στη σκιά βρίσκονται δύο Τούρκοι φρουροί, κρατώντας σπαθιά και πιστόλια, στο μέσον βλέπουμε ένα σφιχταγκαλιασμένο ζευγάρι να θρηνεί και στα δεξιά έναν έφιππο Τούρκο να σέρνει δεμένες δύο νέες, μισόγυμνες Ελληνίδες που οδηγούνται στην ατίμωση και τη σκλαβιά.
Με τη διάταξη αυτή, στο πρώτο πλάνο παρατηρούμε τα προσωπικά δράματα μέσα από στατικά επεισόδια, στο τρίτο επίπεδο βλέπουμε τις ομαδικές σφαγές σε εξέλιξη και τέλος, στο βάθος, ο καπνός από τις φλόγες μας μεταφέρει την ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού, την τραγική μοίρα της Χίου.
Η γενική αίσθηση της καταστροφής και του θανάτου, η ατμόσφαιρα της απελπισίας, αποδίδεται από τον καλλιτέχνη με ψυχρά γκρίζα και λευκά χρώματα, καφέ αποχρώσεις και λίγα ζεστά κόκκινα και ρόδινα.
Τα γεμάτα θλίψη βλέμματα, τα σφραγισμένα χείλη, η απόγνωση των θυμάτων, τα απογυμνωμένα άκρα, τα ματωμένα ρούχα, οι αποχρώσεις, οι χρωματικές αντιθέσεις και ο φωτισμός επιβάλουν τη μελαγχολία, τον φόβο, την τραγική διάθεση, αλλά και τη θεατρικότητα του σκηνικού.
Το ανώνυμο πλήθος, και όχι κάποιος ήρωας συγκεκριμένος, αντιμετωπίζει τη μοίρα του. Το δραματικό περιεχόμενο του έργου τονίζεται από την απομόνωση του κάθε προσώπου και της κάθε ομάδας και ολοκληρώνεται από την ατμόσφαιρα του συνόλου.
Και αν ο πίνακας του Delacroix μετέδωσε το μήνυμα για την καταστροφική σφαγή στους Ευρωπαίους σαν σήμερα, οι αποτροπιαστικές εικόνες πολέμου και καταστροφής, γιατί δεν μας σοκάρουν πια…Ας το αναρωτηθούμε!
Επιμέλεια Κ. Χ. Τζιαμπάσης, αρχαιολόγος
