Στα τέλη του Φεβρουαρίου η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και έως αυτή την ώρα οι μάχες μαίνονται σε όλο σχεδόν το έδαφος της Ουκρανίας για τρίτη εβδομάδα, βυθίζοντας την Ευρώπη σε ένα διαρκές σκοτάδι.
Του Κων/νου Τζιαμπάση*
Αυτές τις δύσκολες μέρες του Μαρτίου, ερείπια παντού από τους συνεχείς βομβαρδισμούς στις ουκρανικές πόλεις, οι ώρες ατελείωτες, η αγωνία διάχυτη, οι ψυχές ταραγμένες και παιδιά τρομαγμένα, οι σειρήνες να ηχούν και οι μάχες να μαίνονται παντού. Άμαχοι στα καταφύγια, πρόσφυγές στις γειτονικές χώρες. Εμείς απλά γινόμαστε παρατηρητές μέσα από τους τηλεοπτικούς δέκτες και τα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μην μπορώντας να κάνουμε σχεδόν τίποτα σε αυτό τον διαρκή χειμώνα που μας περιβάλει…
Και ξαφνικά εμφανίζεται το χελιδόνι, ως προάγγελος της πολυπόθητης άνοιξης. (Εικ.1) Αυτή την άνοιξη απεικόνισε ο άγνωστος ζωγράφος της «τοιχογραφίας της Άνοιξης», που φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και προέρχεται από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης. (Εικ.2)
Χίλια πεντακόσια χρόνια πριν από την καταστροφή της Πομπηίας, όταν μια ισχυρή έκρηξη θα συγκλονίσει τον χώρο του Αιγαίου και θα καταστρέψει την πόλη στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, θάβοντας την κάτω από την λάβα, μαζί με μερικά από τα παλαιότερα δείγματα της ευρωπαϊκής τέχνης. Η ανασκαφή των τοιχογραφιών του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης ξεκίνησε πριν από 50 περίπου χρόνια και έφερε στο φως αρκετά από αυτά τα ενθυμήματα του παρελθόντος.
Απ’ όλες αυτές τις τοιχογραφίες που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σίγουρα αυτή που τραβάει το ενδιαφέρον είναι «η τοιχογραφία της άνοιξης» που κοσμούσε το ισόγειο δωμάτιο (Δ2) ενός σπιτιού, βρέθηκε ολόκληρη κατά χώρα σε τρεις τοίχους. Παρουσιάζει τη δυνατή εικόνα της θηραϊκής φύσης κατά τη χρονική στιγμή της αναγέννησης της και οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι συνδέονταν με τελετουργίες που υμνούσαν τον ερχομό της άνοιξης. Σε ένα βραχώδες ηφαιστειακό τοπίο δεσπόζουν ανθισμένα κόκκινα κρινάκια σε συστάδες και ανάμεσα τους πετούν χελιδόνια, μεμονωμένα ή σε ζεύγη. Η σκηνή χαρακτηρίζεται από χρωματική ποικιλία αλλά και από έντονη κίνηση με το λίκνισμα των κρίνων στον αέρα και το παιχνίδι των χελιδονιών.
Λίγους αιώνες αργότερα περίπου το 510 π.Χ., ένας αγγειογράφος στο σώμα μιας πελίκης από την Αττική, θα παρουσιάσει μια παράσταση τριών ανδρών σε διαφορετικές ηλικίες να κοιτούν ένα χελιδόνι και να συνομιλούν μεταξύ τους. (Εικ.3) Το αγγείο βρίσκεται στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης και προέρχεται από ιδιωτική συλλογή. Χρονολογείται δε ανάμεσα στο 530-510 π.Χ. Η παράσταση στο σώμα του αγγείου παρουσιάζει τρεις άνδρες, σε διαφορετικές ηλικίες, να κοιτούν το πέταγμα ενός περαστικού χελιδονιού. «ΙΔΟ ΧΕΛΙΔΟΝ» (μτφρ. να ένα χελιδόνι), αναφωνεί ο νέος που κάθεται αριστερά και ο γενειοφόρος άνδρας στο μέσον επιβεβαιώνει, «ΝΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΑ» (μτφρ.,ναι, μα τον Ηρακλή, να το) δείχνει το αγόρι στα δεξιά, ενώ δίπλα του μια επιγραφή δηλώνει «ΕΑΡ ΕΔΕ» (μτφρ., είναι ήδη άνοιξη). Η παράσταση εντυπωσιάζει με την αμεσότητα και τη ζωντάνια της. Μπορούμε να διαβάσουμε τα λόγια των μορφών, όπως συμβαίνει στις εικονογραφημένες ιστορίες και στα σύγχρονα κόμιξ . Άλλωστε και το θέμα είναι οικείο στην αρχαιότητα.
Η διπλωματία προσπαθεί να σταματήσει το κακό και ως άλλο χελιδόνι να φέρει την «Άνοιξη» σε χαλεπούς καιρούς, ενάντια στην γνωστή φράση «μια χελιδών έαρ ου ποιεί», ελπίζοντας πως θα τα καταφέρει, άλλωστε τα χελιδόνια φτάνουν πάντα εκεί που υπάρχουν παιδιά και αυτό δίνει ίσως κάποιες ακτίνες αισιοδοξίας σε τέτοιες σκοτεινές ώρες.
*Ο Κων/νος Χαρ.Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Μαρινάτος, Σ., Θησαυροί της Θήρας, Αθήναι 1972.
Ντούμας Χ., Οι τοιχογραφίες της Θήρας, Αθήνα 1999.
Harte K.J., Birds of the Thera Wall Paintings, στο Sherratt S. (επιμ.), The Wall Paintings of Thera, τ. ΙΙ, Athens 2000, σελ. 681-697.
Κ. Χ. Τζιαμπάσης, Μια νύκτα στο Μουσείο: Η τοιχογραφία της Άνοιξης, Αργολικά, 29.04.2010, σελ.12
Π. Βαλαβάνης & Ε. Μανακίδου, ΕΓΡΑΦΣΕΝ ΚΑΙ ΕΠΟΙΕΣΕΝ Μελέτες κεραμικής και εικονογραφίας προς τιμήν του καθηγητή Μιχάλη Τιβέριου, 2014.
