Υπάρχουν καταφύγια στο Ναύπλιο; Το ερώτημα πλανιέται στη σκέψη των ντόπιων βλέποντας όσα συμβαίνουν αυτές τις μέρες στην Ουκρανία με τον κόσμο να κρύβεται σε υπόγεια και όπου αλλού μπορεί για να προστατευθεί από τους βομβαρδισμούς από την ημέρα που ο Βλαντίμιρ Πούτιν διέταξε την εισβολή των Ρώσων.
Οι άμαχοι καθημερινά τρέχουν στα καταφύγια μόλις ακουστούν οι σειρήνες και οι εικόνες της καταστροφής που συντελείται εκεί να σφίγγουν το στομάχι όλων μας που παρακολουθούμε από τον καναπέ του σαλονιού μας σε ζωντανή μετάδοση, τον πόλεμο από την τηλεόραση.
Με αφορμή μάλιστα το ενδεχόμενο πυρηνικής έκρηξης, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, που φοβήθηκε όλος ο πλανήτης πριν μερικές ημέρες, μετά την ένοπλη συμπλοκή Ρώσων και Ουκρανών στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια και με αφορμή τις εικόνες από τα καταφύγια στην Ουκρανία, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που διερωτήθηκαν αν στην περιοχή που ζουν στην Ελλάδα υπάρχουν καταφύγια. Οι χώροι των καταφυγίων δεν είναι ευρέως γνωστοί, ωστόσο υπάρχουν αναφορές ερευνητών και ιστορικών μέσα από τις οποίες μπορεί κανείς να εντοπίσει πού ενδεχομένως βρίσκονται τέτοιοι χώροι. Μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν σήμερα ή όχι; Υπάρχει πλάνο χρησιμοποίησης τους αν υπάρξει ανάγκη;
Προστασία των αμάχων
Στο Ναύπλιο υπήρχαν ασφαλή καταφύγια, δηλαδή υπόγειοι χώροι ειδικής κατασκευής, που προορίζονταν πριν από δεκαετίες κατά κύριο λόγο για την προστασία των αμάχων.
Η καταγραφή που είχε γίνει στη μελέτη του Γιάννη Κουτσουμπού με τίτλο «Εικόνες του Ναυπλίου από τον πόλεμο και την κατοχή», που είχε δημοσιευθεί το 2001 στην εφημερίδα «Τα Νέα της Αργολίδας» σε καμία περίπτωση δεν είναι επίσημη, αλλά είναι μία απλή παρουσίαση των χώρων που ενδεχομένως να είναι τα περίφημα καταφύγια.
Καταφύγια στο Ναύπλιο
Στο Ναύπλιο – όπως αναφέρει ο Κουτσουμπός προϋπήρχαν το καταφύγιο στον Αγιάννη, στη σπηλιά της κυρά-Καλλιόπης, αλλά και στο υπόγειο της Εθνικής Τράπεζας, ή στην υπόγεια σήραγγα στη ντάπια της Αρβανιτιάς, με είσοδο στη γωνία της στροφής του δρόμου προς την Ακροναυπλία και έξοδο στο πάρκο του Σταϊκοπούλου και στα παλιά σφαγεία. Ως καταφύγιο είχε χρησιμοποιηθεί ακόμα η καμάρα στο γύρο της Αρβανιτιάς, η σπηλιά κάτω από το βράχο του Παλαμηδιού, η σπηλιά στην Παναΐτσα, η σπηλιά στο ύψωμα Ευαγγελίστριας. Καταφύγιο ακόμα υπήρχε στον Προφήτη Ηλία, ενώ είχαν σκαφτεί χαρακώματα στα Πέντε Αδέλφια και στον Ψαρομαχαλά, στην πλατεία Συντάγματος και αλλού.
Για καταφύγια χρησιμοποιούνταν ακόμα και σπίτια στους πρόποδες του Παλαμηδιού.
Ο πόλεμος του 1940 και τα καταφύγια
Πού έτρεχαν οι κάτοικοι της πόλης όταν ηχούσαν οι πολεμικές σειρήνες που είχαν τοποθετηθεί στην ταράτσα του Δικαστικού Μεγάρου; Αναφέρει ο Ιωάννης Κουτσουμπός στην εφημερίδα «Τα Νέα της Αργολίδας» στο άρθρο του «Εικόνες του Ναυπλίου από τον πόλεμο και την κατοχή»:
Παρότι έχουν περάσει έξι περίπου δεκαετίες πιστεύω πως ήσαν πρόσφατα. Ήμουν παιδί στην τετάρτη Δημοτικού στην Πρόνοια. Δεν πέρναγε από το μυαλό μου ότι η Ελλάδα πήγαινε για πόλεμο. Οι εφημερίδες της εποχής έγραφαν για επιστρατεύσεις συγγενών και άλλα, που τα διάβαζαν οι γονείς μας.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940, ημέρα Δευτέρα στις 8 το πρωί που πήγαμε στο σχολείο, η διευθύντρια κ. Ιωάννα Βαρκάντζα μας ανακοίνωσε κλαίγοντας πως δεν θα κάναμε μάθημα για λίγες μέρες, γιατί μας κήρυξαν οι Ιταλοί τον πόλεμο.
Αρχίσαμε εμείς τα μικρά παιδιά των 10 και 12 χρόνων να ζητωκραυγάζουμε.
Οι καμπάνες χτυπούσαν στις εκκλησίες της Αγίας Τριάδας, της Ευαγγελίστριας και της πόλης του Ναυπλίου. Ο λαός έβαλε τις εθνικές σημαίες στα μπαλκόνια. Όλοι το έλεγαν «η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο».
Την ίδια μέρα έφθασαν οι επίστρατοι στο Ναύπλιο, επίστρατοι από όλη την Πελοπόννησο. Εδώ ήταν η έδρα του 8ου Συντάγματος Πεζικού. Διοικητής ήταν ο Συνταγματάρχης Δημήτριος Μπασακίδης. Από εδώ που παρουσιάστηκαν έφυγαν για το Αλβανικό μέτωπο. Το Ναύπλιο γέμισε με νέους άντρες 25 έως και 45 χρονών. Οι κάτοικοι του Ναυπλίου βοηθούσαν πρόθυμα αυτούς που παρουσιάζονταν, όλα τα σημεία της πόλης είχαν γίνει κέντρα παρουσίασης.
Όπως οι αποθήκες του Καταγά και το παλαιό γυμναστήριο, που είχε κάτι ξύλινες αποθήκες για αποδυτήρια. Στον σιδηροδρομικό σταθμό μεγάλη κίνηση. Ο σταθμός ήταν στις δόξες του. Κάθε ώρα έφευγε μια αμαξοστοιχία για την Αθήνα και κατόπιν προς βορράν. Ο πόλεμος με τους Ιταλούς κράτησε πέντε μήνες. Για μας τους Έλληνες ήταν νικηφόρος. Στη περιοχή της Βορείου Ηπείρου ο στρατός μας έγραψε ιστορικές σελίδες δόξας και όλος ο κόσμος έμεινε έκπληκτος. Αλλά τον Απρίλιο του 1941 ενεπλάκησαν στον πόλεμο οι Γερμανοί κατά της Ελλάδος. Τότε κατέλαβαν οι Γερμανοί την Ελλάδα, μετά από σθεναρή αντίσταση του στρατού μας και άρχισε η Κατοχή της Ελλάδας από τους
Ιταλούς και τους Γερμανούς, με όλα τα φοβερά δεινά που προκάλεσε.
Η Ελλάδα έπαιξε κύριο και αποφασιστικό ρόλο στην ιστορία του Β’ παγκοσμίου πολέμου.
Στις πρώτες μέρες, μετά την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία, στην πόλη μας, όπως και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, ετέθη σε εφαρμογή το σχέδιο πολιτικής αεράμυνας. Δηλαδή της προφύλαξης του πληθυσμού κάθε πόλης από πιθανούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς, που δεν ήταν και λίγοι, όπως σε μεγάλες πόλεις, Πάτρα, Πειραιάς, Κέρκυρα και άλλες.
Για τον λόγο αυτό στο Ναύπλιο ετοποθετήθη σειρήνα στην ταράτσα του Δικαστικού Μεγάρου και καθορίστηκαν τα εξής καταφύγια. Προϋπήρχαν το καταφύγιο στον Αγιάννη, στη σπηλιά της κυρά-Καλλιόπης, όπως ξέραμε. Καταφύγιο στο υπόγειο της Εθνικής Τράπεζας. Στην ντάπια της Αρβανιτιάς στην υπόγεια σήραγγα, με είσοδο στη γωνία της στροφής του δρόμου προς την Ακροναυπλία, όπου είναι και σήμερα ορατή η είσοδος και έξοδος στο παλαιό γυμναστήριο, όπου τώρα το πάρκο του Σταϊκοπούλου. Και ως το τέλος Δεκεμβρίου 1940 έγινε και άλλη έξοδος, έργο εξόδου προς την οδό Συγγρού και τη Ζυγομαλά, στα παλιά χασάπικα.
Επίσης για καταφύγιο εχρησιμοποιούντο η καμάρα στο δρόμο της Αρβανιτιάς, η σπηλιά κάτω από το βράχο του Παλαμηδιού, η σπηλιά στην Παναΐτσα, στη σπηλιά στο ύψωμα Ευαγγελίστριας, τα λαγούμια όπως ξέρουμε. Επίσης ένα μεγάλο καταφύγιο φυσικό ήταν στον Προφήτη Ηλία. Με πρωτοβουλία της Στρατιωτικής διοίκησης Ναυπλίου σκάφτηκαν χαρακώματα στα Πέντε Αδέλφια, στον Ψαρομαχαλά, βάθους ενάμισυ μέτρου και πλάτους ενός μέτρου.
Στην πλατεία Συντάγματος σκάφτηκαν χαρακώματα κατά τρόπον τριγωνικό από την οδό Κωλέτη μέχρι την οικία Ρούσσου, στην επάνω γωνία της Εθνικής Τράπεζας. Κατά τον αυτό τρόπο έγιναν και στην πλατεία Τριών Ναυάρχων μπροστά στα σχολεία και στην πλατεία Εθνοσυνελεύσεως, στην Πρόνοια. Επίσης και στην πλατεία Αγίου Νικολάου είχε ανασκαφεί υπερυψωμένο παρόμοιο καταφύγιο. Για καταφύγια επίσης χρησιμοποιούντο και σπίτια στους πρόποδες του Παλαμηδιού, όπου με το άκουσμα της σειρήνας γέμιζαν από κόσμο, των πιο κάτω συνοικιών.
Όπως είπαμε, στην ταράτσα του Δικαστικού μεγάρου είχε τοποθετηθεί μεγάλη σειρήνα, ύψους τριών μέτρων, σε βάση με σιδερένια πλαίσια, όπου με το άκουσμά της έτρεχε ο κόσμος στα προαναφερθέντα καταφύγια.
Καταφύγιο στην Ακροναυπλία
Όπως αναφέρει ο Μπάμπης Αντωνιάδης στο «Ημερολόγιο» φυλακών της πόλης του Ναυπλίου, υπήρχε καταφύγιο και στην Ακροναυπλία:
Με την έναρξη του πολέμου, μετά από διαβήματα κρατουμένων κατασκευάστηκε καταφύγιο στην Ακροναυπλία από εργολάβο, με εξόρυξη στο βουνό μήκους 20 μέτρων, πλάτους 2 μέτρων και ύψους 1.80. Σκεπάστηκε με ξύλα και χώμα. Στο καταφύγιο έμπαινες από πόρτα του Γ θαλάμου.
