Η αρχαία πόλη του Ηρακλείου (Herculaneum) στον κόλπο της Νάπολη συνεχίζει να εκπλήσσει και να συγκινεί μετά την ανακάλυψη του σκελετού στην περιοχή της «παλιάς ακτογραμμής», και την ανακάλυψη μιας μικρής υφασμάτινης τσάντας με τα υπάρχοντά του που βρέθηκε δίπλα στο θύμα (εικ.1).
Του Κων/νου Τζιαμπάση*
Ο σκελετός που ανακαλύφθηκε ανήκει σε έναν άνδρα περίπου 40/45 ετών. Όλα τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι το σώμα του παρασύρθηκε από τη δύναμη της έκρηξης επειδή τα υπολείμματα βρίσκονται μέσα σε ένα στρώμα από την πυροκλαστική ροή της λάβας του ηφαιστείου του Βεζούβιου, που περιβάλλεται και καλύπτεται από υλικά από την αρχαία πόλη που μεταφέρθηκαν στη θάλασσα.
Πιθανότατα βρισκόταν στην παραλία ή στις περιοχές της πόλης σε υψηλότερο επίπεδο. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε γιατί ήταν εκεί και όχι στις πόρτες όπου ανακαλύφθηκαν τα περισσότερα θύματα. Η ανασκαφή στο εργαστήριο συντήρησης του ξύλινου κουτιού που συνόδευε τον σκελετό θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα την δυναμική. Ο σκελετός του «φυγά» βρέθηκε σε ύπτια θέση, με το κεφάλι στραμμένο προς την πόλη. Το σώμα του, που έχει πολλά κατάγματα από τις επιπτώσεις της έκρηξης, έπεσε κάτω από την πίεση της πρώτης πυροκλαστικής ροής και επέπλεε ανάμεσα στα κύματα μαζί με τα ξύλα που προέρχονταν από τα κτίρια της πόλης, τα οποία επίσης σύρθηκαν κατά το μήκος της «παλιάς ακτογραμμής». Κατά την πρόσκρουση, το θύμα είχε την ίδια μοίρα με τα άλλα 330 που είχαν ήδη βρεθεί τα προηγούμενα χρόνια. Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες της ροής που το έπληξαν προκάλεσαν την άμεση εξάτμιση των ιστών και ο σκελετός φυλακίστηκε στη μάζα της στάχτης, των τοξικών αερίων και των παρασυρόμενων συντριμμιών. Στην περιοχή της «παλιάς ακτογραμμής», εκτός από τον σκελετό, έχουν βρεθεί τους τελευταίους μήνες πολλά ευρήματα ξύλου που παρέσυρε η πυροκλαστική ροή της λάβας από τον Βεζούβιο. Ανάμεσα στα υλικά που παρασύρθηκαν ήταν θάμνοι, ρίζες ψηλών δέντρων, μεγάλα δοκάρια, θραύσματα ξύλινων πλαισίων και ξύλα που πιθανότατα ανήκουν σε ψευδοροφές και στέγες κτιρίων, καθώς και ξύλινες σανίδες, αντηρίδες και άλλα στοιχεία ίσως από βάρκες ή πλοία. Όλα αυτά κάνουν τις ανασκαφές του Herculaneum μοναδικές στον κόσμο.
Για λόγους συντήρησης, στο τέλος της ανασκαφής του σκελετού, το μικρό ξύλινο δοχείο πιθανότατα φυλαγμένο σε υφασμάτινη σακούλα, θα ληφθεί μαζί με το αποτεφρωμένο πέτρινο ψωμί στο οποίο είναι φυλακισμένο για να συνεχιστεί η διερεύνηση του περιεχομένου του στο εργαστήριο συντήρησης.
Η ανασκαφική έρευνα που διεξάγεται στην συγκεκριμένη περιοχή του αρχαιολογικού χώρου είναι μια σύγχρονη ανασκαφή, που δημιουργήθηκε ως ένα πολύ-επιστημονικό υπαίθριο εργαστήριο, όπου η ταυτόχρονη εργασία πολλών μελετητών κατέστησε δυνατή την εξερεύνηση, τεκμηρίωση, την τρισδιάστατη απεικόνιση και τη συστηματική έρευνα κάθε φάσης της ανασκαφής της περιοχής της «αρχαίας ακτογραμμής» και προσφέρει ένα στιγμιότυπο της τραγωδίας in situ. Τα υπάρχοντα του θύματος παραμένουν ορατά κοντά στον σκελετό του, όπως ήταν την ημέρα της έκρηξης το 79μ.Χ, και είναι δυνατό για αρχαιολόγους, ανθρωπολόγους, αρχιτέκτονες, να παρέμβουν στην ανάγνωση και ερμηνεία μιας επιστημονικής ανακάλυψης που σίγουρα συναρπάζει το πλατύ κοινό.
Ο διευθυντής του αρχαιολογικού πάρκου Francesco Sirano αναφέρει: «Το συναίσθημα που ένιωσα όταν είδα την ανακάλυψη του ξύλινου κουτιού δηλαδή το να μπορείς να συσχετίσεις ένα προσωπικό αντικείμενο με βεβαιότητα με το θύμα που το κράτησε κυριολεκτικά κοντά του, μεταδίδει πλήρως την αίσθηση ανθρωπιάς που ακόμα και σήμερα εμπνέει στο Herculaneum και η μελέτη αυτού του αδιατάρακτου πλαισίου θα μας οδηγήσει σε μια σειρά από ιδέες που θα μας πουν πολλά για το παρελθόν αυτής της πόλης. Είναι μια νέα ψηφίδα στο πολύπλοκο ψηφιδωτό των πληροφοριών που κάνει το Herculaneum μοναδικό στον αρχαίο κόσμο: ένα μέρος που μεταδίδει στιγμιότυπα από το παρελθόν ακόμα και από τις πιο αδιανόητες γωνιές. Τα τελευταία χρόνια, ευρήματα απόλυτης καλλιτεχνικής αξίας προέρχονται από το Herculaneum, όπως το κεφάλι της Αμαζόνας από τη Βασιλική του Νόνιου και τα στοιχεία του ξύλινου κουφώματος του σπιτιού με το ανάγλυφο του Τήλεφου, που διατηρούν το αρχικό τους χρώμα. Αλλά αυτή η ίδια περιοχή έχει επίσης αποδώσει ταπεινά στοιχεία υλικού πολιτισμού, όπως τα 700 και πλέον δοχεία με ιζήματα από τον συλλέκτη αποχέτευσης του γυμναστηρίου, που είναι ικανά να φωτίσουν νέες πτυχές της καθημερινής ζωής: όπως τα σκουπίδια της κουζίνας μας μιλούν για τη διατροφή και τις λιχουδιές που αγαπούσαν οι αρχαίοι κάτοικοι του Ηρακλείου και μάλιστα προσφέρουν πληροφορίες για τις μολύνσεις που ταλαιπώρησαν τους κατοίκους του».
Η Διευθύντρια του Herculaneum Conservation Project, Jane Thompson, υπεύθυνη για την διεξαγωγή και την χρηματοδότηση των ανασκαφών από το Ίδρυμα Packard δηλώνει: «Η πόλη του Herculaneum δεν απογοητεύει ποτέ: κάθε φορά που αγγίζεις ένα μέτωπο ανακαλύπτεις απίστευτα ευρήματα. Τα τελευταία χρόνια, το Ίδρυμα Packard έχει επικεντρώσει τις ενέργειές του ακριβώς στα όρια της τοποθεσίας γιατί, όπως στην περίπτωση της αρχαίας παραλίας, οι εξερευνήσεις ήταν αποσπασματικές και οι συνθήκες είχαν μείνει ανεξερεύνητες. Χάρη σε αυτό το έργο «επιδιόρθωσης» κατά μήκος των συνόρων τα περασμένα χρόνια αναδύθηκε ένα κεφάλι αγάλματος μιας Αμαζόνας, κοσμήματα και μια ξύλινη ζωγραφισμένη οροφή. Σήμερα στα ερείπια του Herculaneum αναζητούμε τα αγαπημένα αντικείμενα του «φυγά», ως πραγματικά έπαθλα, για όσους από μας εργάζονται ασταμάτητα για τη διατήρηση του χώρου αλλά και για το κοινό χωρίς το οποίο αυτή η πολιτιστική κληρονομιά θα έχανε την ψυχή της».
Ο σκελετός που βρέθηκε πρόσφατα είναι ο πρώτος «φυγάς» που πέφτει έξω από τις πόρτες της πόλης στην προσπάθεια του να γλυτώσει και η ανασκαφή είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί με διεπιστημονική προσέγγιση και αναλυτική μελέτη. Στο παρελθόν, οι μεθοδολογίες της έρευνας έχουν αλλάξει εντελώς και σήμερα είναι δυνατό να αντληθούν πολύ περισσότερες πληροφορίες από τη νέα ανακάλυψη, ειδικά σε σχέση με τις συνθήκες στις οποίες συνέβη η καταστροφή του 79 μ.Χ. και η καταστροφή της αρχαίας πόλης, άλλωστε η αρχαιολογική σκαπάνη θα πρέπει να μας βοηθάει για να κατανοούμε τις συνθήκες και οι αρχαιολόγοι και οι άλλοι ειδικοί να ανασυνθέτουν τα μυστικά των ευρημάτων όπως το μυστηριώδες ξύλινο κουτί του «φυγάδα» από το αρχαίο Ηράκλειο (Herculaneum).
*Ο Κων/νος Χαρ Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
