Η 7η Διεθνής Συνάντηση για την αποκατάσταση των μνημείων Ακροπόλεως ήταν μια πραγματικά ανοιχτή επιστημονική συνάντηση που πρωταγωνιστής ήταν η επιστημονική έρευνα για την αποκατάσταση των μνημείων του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης και έλαβε χώρα στο φιλόξενο Μουσείο της Ακρόπολης από την Πέμπτη 11 έως το Σάββατο 13 Νοεμβρίου του 2021.
του Κων/νου Τζιαμπάση*
Πολλή και έντονη συζήτηση έγινε όλη την προηγούμενη χρονιά για το αποκαλούμενο «τσιμέντωμα» της Ακρόπολης, με επιστήμονες και πολιτικούς να διασταυρώνουν τα ξίφη τους για την αναγκαιότητά του έργου ή μη. Δυστυχώς, όπως συμβαίνει σε όλες αυτές τις περιπτώσεις που συμπλέκεται σε μια διαμάχη η επιστήμη με την πολιτική, μαζί με τα «ξερά» θέματα καίγονται ή καλύτερα αποκρύπτονται και τα «χλωρά», αυτά που είναι σοβαρότερα και ουσιαστικότερα όταν τίθενται με νηφαλιότητα στον δημόσιο διάλογο.
Στα θέματα αυτά και τον λόγο στη συνάντηση πήρε ο καθ’ ύλην αρμόδιος αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην αναστήλωση της Ακρόπολης κ. Μανώλη Κορρές, ο οποίος τάχθηκε υπέρ του έργου.
Έτσι το ΥΠΠΟΑ και οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες του, αρμόδιες για τα έργα στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης (ΕΦΑ Αθηνών, ΕΣΜΑ και ΥΣΜΑ) αποφάσισε να πραγματοποιήσει μετά από επτά χρόνια την «7η Διεθνή Συνάντηση για την αποκατάσταση των μνημείων Ακροπόλεως: Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη». Οι εργασίες του υβριδικού συνεδρίου, ένεκα COVID-19, – 80 σύνεδροι ήταν με φυσική παρουσία και περίπου 800 μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας με δικαίωμα παρέμβασης – ξεκίνησαν στο πάντα φιλόξενο Μουσείο της Ακρόπολης την προηγούμενη Πέμπτη 11 και ολοκληρώθηκαν το Σάββατο 13 Νοεμβρίου 2021.
Οι διεθνείς συναντήσεις για τα έργα στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης είναι ένας θεσμός από την εποχή του αείμνηστου αναστηλωτή και αρχιτέκτονα Χαράλαμπου Μπούρα, μέχρι σήμερα και τον Μανώλη Κορρέ, που γίνονταν συνέδρια και συναντήσεις για την αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης. Αυτή η ουσιαστική και προωθητική παράδοση συνεχίστηκε και φέτος με την «7η Διεθνή Συνάντηση για την αποκατάσταση των μνημείων Ακροπόλεως: Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη» μετά από επτά χρόνια μια και η προηγούμενη είχε γίνει το 2013 και από τότε δεν υπήρχε η βούληση να γίνει μια διεθνής συνάντηση ένεκα των δυσμενών συνθηκών τόσο σε οικονομικό όσο και σε υγειονομικό επίπεδο. Άλλωστε μέσα σε διάστημα των τελευταίων τριών χρόνων τα προγράμματα άρχισαν να τρέχουν με μεγαλύτερους και γρηγορότερους ρυθμούς.
Ο Διδασκάλου
Ανάμεσα στις παρεμβάσεις που σίγουρα θα συζητηθούν ήταν η ομιλία του γ.γ. του ΥΠΠΟΑ κ. Γιώργου Διδασκάλου όπου με λόγο μεστό κατανοητό και άμεσο, μετά από σχεδόν τρία χρόνια, έχει στηρίξει τα έργα στην Ακρόπολη και όπως προκύπτει από το απόσπασμα της ομιλίας του που παραθέτουμε παρακάτω ουσιαστικά τίθεται το πλαίσιο όπου οι επιστήμονες και οι ειδικοί μπορούν να εργαστούν ώστε να ολοκληρωθούν σιγά -σιγά μετά από περίπου σαράντα πέντε χρόνια τα έργα στον Ιερό Βράχο.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Γ. Διδασκάλου: «Με χαρά βρίσκομαι σήμερα σε αυτόν το χώρο, στο Μουσείο της Ακρόπολης ανάμεσα σε διακεκριμένους επιστήμονες που εργάζονται συστηματικά εδώ και δεκαετίες για την αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης. Ένα έργο δύσκολο, απαιτητικό και ιδιαιτέρως γοητευτικό αφού πρόκειται για ένα μνημειακό σύνολο – σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού. Η αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης αποτέλεσε ήδη από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους την αρχή μίας μακράς ιστορίας εφαρμογής της επιστημονικής και τεχνικής γνώσης που διαμορφώνει και προάγει την ελληνική θεώρηση στο θέμα της αναστήλωση των αρχαίων μνημείων. Η συντήρηση και αποκατάσταση της Ακρόπολης είναι ένα έργο διαρκές, είναι ένα έργο εθνικής σημασίας και παγκόσμιας εμβέλειας. Το επιστημονικό δυναμικό του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού υπό την επιστημονική επιμέλεια και εποπτεία του Καθηγητή Μανώλη Κορρέ, εδώ και πολλές δεκαετίες, επιτελεί στην Ακρόπολη ένα έργο σημαντικό, επιστημονικά τεκμηριωμένο με σεβασμό στις αρχές της Χάρτας της Βενετίας και των Διεθνών Συμβάσεων. Η διεπιστημονική προσέγγιση των προβλημάτων, η διαφάνεια σε όλες τις φάσεις των εργασιών, η επιστημονική έρευνα, η συστηματική τεκμηρίωση, η ακρίβεια και οι τεχνολογικά προηγμένες εφαρμογές αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά των επεμβάσεων που τοποθετούν τη χώρα μας στην υψηλότερη κλίμακα διεθνώς όσον αφορά στην αποκατάσταση των αρχαίων μνημείων. Τα έργα που εκτελούνται στον Ιερό βράχο, για τα οποία θα ακολουθήσουν οι ανακοινώσεις των ειδικών επιστημόνων, αντανακλούν και υπηρετούν το αξιακό μέγεθος του μνημείου. Παράλληλα, εκτός από τα αναστηλωτικά έργα που υλοποιούνται σε σταθερή βάση, και παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που δημιούργησε ο COVID-19, τα τελευταία δύο χρόνια έχουμε προχωρήσει σε σημαντικά έργα αναβάθμισης και προστασίας του μνημειακού συνόλου της Ακρόπολης».
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε από τον γ.γ. του ΥΠΠΟΑ στις υποδομές του Ιερού Βράχου, όπου σε μια άλλη αποστροφή της ομιλίας του αναφέρει: «Οι υποδομές στο μνημείο βελτιώθηκαν και αναβαθμίστηκαν: η αντικεραυνική προστασία αναβαθμίστηκε και προσαρμόζεται στα ευρωπαϊκά πρότυπα, η αντιπλημμυρική θωράκιση ολοκληρώνεται, ο φωτισμός επανασχεδιάσθηκε, ολοκληρώθηκε και βραβεύθηκε, η προσβασιμότητα και η ασφάλεια όλων των ομάδων πολιτών επιτεύχθηκε. Η ανάγκη του αναστοχασμού των αξιών της δημοκρατίας διαμέσου του κατεξοχήν μνημείου – συμβόλου της αποδόθηκε με τον εγνωσμένο στόχο της αναβάθμισης των υποδομών και των παρεχόμενων υπηρεσιών της Ακρόπολης που πραγματοποιήθηκαν χάρη στην πολιτιστική χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλ. Ωνάσης προς την Ελληνική Πολιτεία. Είναι γεγονός, ότι η Ακρόπολη, το σύμβολο του Δυτικού Πολιτισμού και της Δημοκρατίας, πλέον είναι απολύτως προσβάσιμη από το σύνολο της κοινωνίας. Με τον ανελκυστήρα και τις διαδρομές, οι συμπολίτες μας, οι συνάνθρωποι μας που έχουν προβλήματα κινητικότητας, αλλά ακόμη και άνθρωποι προχωρημένης ηλικίας μπορούν πλέον να την επισκεφθούν.
Στο τέλος της ομιλίας του ο κ. Γ Διδασκάλου αναφέρθηκε και στην οικονομική ενίσχυση των έργων στην Ακρόπολη λέγοντας: «Ταυτόχρονα, αξιοποιώντας τη μεγάλη ευκαιρία του Ταμείου Ανάκαμψης στο Σχέδιο «Ελλάδα 2.0», εντάσσονται έργα προϋπολογισμού 10 εκατ. ευρώ για τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, όπου μεταξύ άλλων, προβλέπεται να πραγματοποιηθούν εργασίες αναστήλωσης στον Παρθενώνα και στα τείχη, συντήρησης, φωτογραμμετρικές και 3D αποτυπώσεις, επιπλέον των προγραμμάτων που ήδη εκτελούνται στο δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα και στον βόρειο τοίχο του σηκού. Τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία και οι επιτυχημένες συζεύξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα προσφέρουν τη δυνατότητα να προστατεύσουμε, συντηρήσουμε και αναδείξουμε το κορυφαίο μνημείο, να διασφαλίσουμε έναν λειτουργικό και προσβάσιμο από όλους αρχαιολογικό χώρο αλλά κυρίως να ανασύρουμε στη μνήμη μας και να φωτίσουμε τις αξίες που πρεσβεύει. Παραδίδω το βήμα στους ομιλητές και εύχομαι αυτή η συνάντηση να αποτελέσει κίνητρο για σκέψη, συζήτηση και γνώση».
Οι ομιλίες
Στη συνέχεια ξεκίνησαν οι ομιλίες των ειδικών ανάμεσα τους ξεχωρίσαμε τις ομιλίες των αρχαιολόγων κ. Έλενης Μπάνου και κ. Έλενας Κουντούρη με τίτλο: « Η Ακρόπολη στον επισκέπτη του 21ου αιώνα.», εκείνη της κ. Φ. Μαλούχου -Tuffano και του κ. Μ. Κορρέ οι οποίοι αναφέρθηκαν στις «Θεωρητικές και ιστορικές προσεγγίσεις στις επεμβάσεις στο μνημειακό σύνολο της Ακρόπολης», φωτίζοντας ξεκάθαρα πτυχές από την ιστορία των παλαιότερων αναστηλωτικών παρεμβάσεων. Η ομάδα των αρχιτεκτόνων που έχει ως επικεφαλής τον κ Μανώλη Κορρέ παρουσίασε μια πρωτότυπη μελέτη με τίτλο «Η ανάβασις. Η ιστορία της και σημερινές προτάσεις», όπου με εύληπτο και ευκολονόητο τρόπο παρουσιάστηκαν οι προτάσεις για την ανάβαση στην Ακρόπολη ξεκινώντας από την δυτική είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.
Σύμφωνα με τον κ. Μ.Κορρέ: «Αν βρείτε κάτι βυζαντινό σε αυτό το προαύλιο, εγώ εγκαταλείπω αμέσως τη θέση μου», Δείχνοντας μια φωτογραφία της εισόδου των Προπυλαίων γεμάτη με χρονολογίες τεχνικών παρεμβάσεων, από το 1850 έως το 1997, που δημιούργησαν τους οφιοειδείς διαδρόμους που οδηγούν στην κορυφή του βράχου, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, ο κ. Κορρές προκάλεσε το ακροατήριο να του υποδείξει «κάποια πέτρα» που ανήκει στη βυζαντινή ή μεσαιωνική εποχή και άρα εμπεριέχει ιστορική αξία, η οποία θα κινδυνεύσει από την υλοποίηση της πρότασής του για την αποκατάσταση της δυτικής προσπέλασης της Ακρόπολης. Σύμφωνα με την πρόταση Κορρέ, η κεντρική είσοδος της Ακρόπολης θα αποκτήσει ξανά την αρχαία της μορφή, με ευθείες, μεγάλες μαρμάρινες κλίμακες και πλατύσκαλα. «Η ρητορική που χρησιμοποιήθηκε εδώ και πολλούς μήνες είναι ότι αυτό το προαύλιο είναι γεμάτο από ιστορικές φάσεις που πάει να τις καταστρέψει η προτεινόμενη επέμβαση», τόνισε και πρόσθεσε πως όσοι τα ισχυρίστηκαν «ας έμπαιναν στον κόπο να μας τα δείξουν για να απαντήσουμε». Στην αναλυτική του παρουσίαση ο καθηγητής επιχείρησε να τεκμηριώσει με ιστορικά στοιχεία ότι η σημερινή όψη της κεντρικής εισόδου είναι λανθασμένη και ότι εν πολλοίς βασίζεται σε επεμβάσεις που έγιναν κατά καιρούς, οι οποίες επιχείρησαν να δώσουν λύσεις σε διάφορα τεχνικά προβλήματα που προέκυπταν, συνήθως κατά τη διάρκεια ανασκαφών, αλλά και σε μονοπάτια που υπήρχαν από την εποχή που η Ακρόπολη ήταν βοσκότοπος. Η ανάβαση των αρχαίων Ελλήνων γινόταν μέσω του Ηρωδείου, από σκάλες που υπήρχαν στην πίσω πλευρά του και ο κ. Κορρές είπε πως αν θέλουμε να είμαστε πιστοί στην αρχαία σχεδίαση θα πρέπει να αποκατασταθούν και αυτές οι κλίμακες. Αναφερόμενος στην πρόσφατη διαμόρφωση των διαδρόμων της Ακρόπολης, ο κ. Κορρές σημείωσε ότι επιτρέπουν τη σωστή ανάγνωση του χώρου, όπως τον είχε σχεδιάσει ο αρχιτέκτονας των Προπυλαίων, Μνησικλής.
«Γι’ αυτό το “τσιμεντώσαμε”», τόνισε αναφερόμενος στην πλατεία μπροστά από τα Προπύλαια και στο μικρό κομμάτι εδάφους που παραχωρήθηκε στο έργο του Μνησικλή, ενώ ανήκε στο Ιερό της Αρτέμιδος Βραυρωνίας. Η πρώτη ημέρα έκλεισε τις εργασίες της συνάντησης με την προβολή κατατοπιστικών, σύντομων μικρού μήκους ταινιών όπου όλοι είχαν την δυνατότητα να δουν την πρόοδο των αναστηλωτικών εργασιών στην Ακρόπολη.
Δυτική είσοδος Ακρόπολης / ΦΩΤΟ ΕΣΜΑ –ΥΠΠΟΑ 
Δυτική είσοδος Ακρόπολης πριν τις διαδρομές / ΦΩΤΟ: ΕΣΜΑ – ΥΠΠΟΑ
Η δεύτερη ημέρα περιελάβανε ανάβαση στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης και ξενάγηση από τον ίδιο τον κ. Μανώλη Κορρέ, οποίος παρουσίασε στους συνέδρους Έλληνες και ξένους την πρόταση του για την «Ανάβαση στον Ιερό Βράχο» in situ μέσα από μια ξενάγηση διάρκειας σχεδόν τεσσάρων ωρών.
Στην απογευματινή συνεδρίαση ο λόγος δόθηκε πρώτα και σωστά στον κ. Αναστάσιο Τανούλας Αρχιτέκτονα – μηχανικό, πρώην Προϊστάμενο Τεχνικού Γραφείου Συντήρησης και Αναστήλωσης Προπυλαίων – ΥΣΜΑ και έναν από τους στενούς συνεργάτες του Ιωάννη Τραυλού ο οποίος όπως άλλωστε φαίνεται και από τον τίτλο της ανακοίνωσης του άσκησε «Κριτική στις πρόσφατες και τις προβλεπόμενες διαμορφώσεις στο εσωτερικό και τη δυτική πρόσβαση της Ακρόπολης» χωρίς όμως να δώσει και τις πιο πειστικές εξηγήσεις ιδιαίτερα στα θέματα που αφορούσαν την πρόσβαση από την δυτική είσοδο στην Ακρόπολη αφήνοντας πολλά ανοιχτά θέματα αναπάντητα στο κοινό της αίθουσας και του διαδικτύου. Ύστερα ακολούθησαν οι παρουσιάσεις από τους μελετητές που ασχολούνται με την συντήρηση των λίθων από τα τείχη αλλά και με θέματα συντήρησης των μνημείων του Ιερού Βράχου.
Ιταλοί αρχιτέκτονες
Από τους αλλοδαπούς συνέδρους στην πλειοψηφία τους Ιταλοί αρχιτέκτονες που έλαβαν μέρος στο συνέδριο ήταν ξεχωριστές οι παρουσιάσεις του καθηγητή από το Πολυτεχνείο του Μπάρι κ. G. Rocco η οποία αφορούσε την αναστήλωση στην Τριγωνική Αγορά της αρχαίας Πομπηίας. Το Μεγάλο Αναστηλωτικό Πρόγραμμα για την αρχαία Πομπηία όπως αυτό παρουσιάστηκε από τον καθηγητή Αρχαιολογίας και Γενικό Έφορο Πολιτιστικών Αγαθών του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού κ. Massimo Osanna προκάλεσε το ενδιαφέρον του κοινού τόσο στην αίθουσα όσο και στο διαδίκτυο. Τα αντίστοιχα μικρότερα προγράμματα που παρουσιάστηκαν από τον Διευθυντή του Αρχαιολογικού Πάρκου του αρχαίου Ηρακλείου (Hercolanaeum)κ. F. Sirano, της αρχαίας Ποσειδωνίας (Paestum) καθηγητή Μ. Vitti και του αρχαίου Ακράγαντα κ. Livadioti είχαν ενδιαφέρον μια και αφορούσαν διαδρομές μέσα στους αντίστοιχούς χώρους αλλά και αναστηλωτικά έργα στους χώρους του Ακράγαντά και της Ποσειδωνίας. Η μη παρουσίαση άλλων προγραμμάτων από αλλοδαπούς συνέδρους προφανώς οφείλεται στο ότι τα αναστηλωτικά προγράμματα είναι ιδιαίτερα δαπανηρά και έχουν μεγάλη χρονική διάρκεια. Η παρουσία φυσικά των αλλοδαπών συνέδρων ήταν μεγάλη παρά τις απαγορεύσεις που υπάρχουν λόγω της Covid -19.
Στα πλαίσια του συνεδρίου και παράλληλα με τις εργασίες συνάντησης διοργανώθηκε στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου της Ακρόπολης και η έκθεση των σχεδίων των υπό εξέταση μελετών, τα οποία είχαν την ευκαιρία οι σύνεδροι να επισκεφθούν από κοντά.
Μόνο λοιπόν θετικά θα μπορούσε κανείς να πει για την «7η Διεθνή Συνάντηση για την αποκατάσταση των μνημείων Ακροπόλεως: Τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη» μια και ακούστηκαν στα πλαίσια του υγειούς επιστημονικού διαλόγου όλες οι επικρατούσες απόψεις για τις μελέτες και για τα έργα που έγιναν, γίνονται και πρόκειται να δρομολογηθούν τα επόμενα χρόνια για έναν από τους σημαντικότερους χώρους της χώρας. Καλό θα ήταν το ΥΠΠΟΑ και οι αρμόδιες υπηρεσίες του, να επεκτείνουν τέτοια έργα και μελέτες και σε άλλους χώρους Unesco όπου τα έργα συντήρησης και αποκατάστασης προχωρούν με αργούς ρυθμούς.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
Για περισσότερες πληροφορίες και αν κάποιος επιθυμεί να δει τις παρουσιάσεις των ειδικών ώστε να σχηματίσει και μια προσωπική γνώμη μπορεί να δει τις παρουσιάσεις στο κανάλι του Youtube της ΥΣΜΑ.
