Αν υπάρχει ένα θετικό σε αυτή την πανδηµία, αυτό είναι ότι έφερε το θέµα της Ψυχικής Υγείας στο προσκήνιο. Για τους περισσότερους η πανδημία του κορωνοϊού άλλαξε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς τους. Το σπίτι αντικατέστησε το χώρο εργασίας, η προσωπική επαφή υποκαταστάθηκε από βιντεοκλήσεις και η τεχνολογία έγινε πιο απαραίτητη από ποτέ.
Η Κάλλη Παπαδογιάννη «βγαίνει» από το επάγγελμα της αστυνομικού και καλείται να δώσει εξηγήσεις για τη Covid εποχή, ως σύμβουλος ψυχικής υγείας.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ-Μαραγκουδάκη
Εν καιρώ πανδημίας πολλοί έχασαν τη θέση εργασίας τους, ενώ σε άλλους επρόκειτο σύντομα να συμβεί. Ποια είναι τα συναισθήματα που προκαλεί η απώλεια εργασίας στους ανθρώπους;
Η Πανδημία, που ούτε στα πιο ευφάνταστα σενάρια ταινιών επιστημονικής μελλοντολογίας δεν περιλαμβανόταν, αλλά κυρίως τα συνεπακόλουθα αυτής με ουσιαστικά το παγκόσμιο lockdown που επακολούθησε, άφησαν το στίγμα τους στον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες αλλά κυρίως ο καθένας μας. Έντονες είναι οι αντανακλάσεις στην ψυχική ισορροπία του καθενός μας. Έτσι βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την κοινωνική απομόνωση, την αδράνεια, την ανεργία ή στην καλύτερη περίπτωση την εργασιακή παύση με την συνεπακόλουθη οικονομική δυσκολία. Η απώλεια εργασίας προκάλεσε και προβλήματα στο συναισθηματικό κόσμο του καθενός, καθώς το άτομο ήρθε αντιμέτωπο με την προβληματική σχέση που μπορεί να είχε με τον/την σύντροφο του, την ενδεή σχέση με τα παιδιά του, και τελικώς με τα ελλείμματα που σαπροφυτούσαν χρόνια ολόκληρα στην ψυχή του ιδίου. Η απώλεια της εργασίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στρες και ψυχικής πίεσης, λέγεται μάλιστα ότι δημιουργεί παρόμοια συναισθήματα και δυσκολίες με το πένθος. Το άτομο που έχασε την εργασία του βιώνει μεγάλη εσωτερική σύγκρουση, περιορίζεται η ικανοποίηση που αντλεί από την ζωή του και μπορεί να νιώθει έντονη απογοήτευση, θλίψη ή κυνισμό.
Η απώλεια εργασίας επιφέρει αναστάτωση και αποπροσανατολισμό, οδηγεί σε μειωμένη αίσθηση αξίας και αυτοεκτίμησης, προκαλεί άγχος και στενοχώρια και ενδέχεται να οδηγήσει σε περιστατικά διαπροσωπικής βίας. Ο θυμός είναι ένα σύνηθες συναίσθημα και στις περιπτώσεις της απόλυσης, κατευθύνεται συνήθως στα μέλη της οικογένειας, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο μοναξιάς. Τα συναισθήματα απομόνωσης που διακατέχουν το άτομο μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε απόπειρες αυτοκτονίας. Απαιτείται χρόνος για να μπορέσει να ανταπεξέλθει το άτομο στα συγκεχυμένα συναισθήματα που βιώνει. Ωστόσο, όσο κι αν η περίοδος αυτή μοιάζει με τον θρήνο μετά από ένα θάνατο, στην περίπτωση της απώλειας εργασίας δεν υπάρχει κάποια κοινωνικά αποδεκτή περίοδος προσαρμογής, ούτε κάποια τελετουργία που να αναγνωρίζει αυτήν την απώλεια. Αντιθέτως, αναμένεται από το άτομο να μείνει ενεργό και να κινητοποιηθεί άμεσα προς την εύρεση άλλης εργασίας.
Οι αλλαγές στον τρόπο και τον τόπο εργασίας δημιούργησαν σε πολλούς εργαζομένους μια σειρά ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Ποια είναι αυτά;
Αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω είναι ότι δημιουργήθηκαν στους εργαζομένους μια σειρά από ψυχοσωματικά συμπτώματα. Εκδηλώθηκε κατακόρυφα κλιμάκωση ψυχικής παθολογίας που μπορεί να αγγίξει καταστάσεις από το πεδίο των αγχωδών, των καταθλιπτικών, των σωματομετατροπικών έως των της πρόσληψης τροφής διαταραχών. Έτσι μπορεί να εμφανιστεί διαταραχή ύπνου με την έννοια της δυσκολίας έλευσης ύπνου ή της πρώιμης αφύπνισης, μειωμένη ενεργητικότητα, μειωμένη συγκέντρωση. Επίσης στον κατάλογο μπορούν να προστεθούν ψυχοσωματικές εκδηλώσεις όπως ταχυκαρδίες, ζάλη, μουδιάσματα, δύσπνοια, γαστρεντερικές ενοχλήσεις. Ατυχώς το ευάλωτο άτομο καταβροχθίζεται από την εμμονική ενασχόληση με τα παραπάνω συμπτώματα με τελικό αποτέλεσμα την κλιμάκωση αυτών σε σημείο που να γεννηθεί επεισόδιο πανικού (κρίση πανικού).
Έτσι το άτομο με την κρίση πανικού πιστεύει ότι τρελαίνεται ή πεθαίνει. Συνήθως καταφεύγει σε χρήση και κατάχρηση αγχολυτικών, ενώ συν τω χρόνω το άτομο φαυλοκυκλικά στροβιλίζεται μέσα στην έξαρση των ψυχοσωματικών και καταλήγει είτε στην πλήρη κατάχρηση εξαρτησιογόνωναγχολυτικών είτε στη αποφυγή καταστάσεων, ώστε να μην βιώσει την κλιμακούμενη δυσφορία του. Τελικά όμως επιστρατεύοντας αυτές τις πρακτικές δεν απαλλάσσεται από το άγχος. Ένας άλλος πυλώνας ψυχικής παθολογίας, που συνήθως αναφύεται ως απότοκο του άγχους, είναι η κατάθλιψη. Εδώ το άγχος έχει δώσει την θέση του στην θλίψη, μια θλίψη που τείνει να σκιάζει την ψυχή του τις περισσότερες ώρες της ημέρας σχεδόν καθημερινά. Το άτομο παύει να παίρνει χαρά από καθημερινές ασχολίες που συνήθιζαν να το χαροποιούν, αποσύρεται, χάνει τον εαυτό του, παραιτείται ίσως και από την ατομική υγιεινή του. Τελικά μένει να ατενίζει τον ορίζοντα του αδιεξόδου και ζοφερές σκέψεις περί τέλους του βασάνου του περνάνε από το μυαλό του. Η διαταραχή ύπνου με την μορφή της αϋπνίας ή της υπερυπνίας είναι ενδεικτικά κλιμάκωσης της παθολογίας σε βαθμό τέτοιο, που ίσως χρειαστεί και φαρμακευτική αγωγή.
Ποιες συμβουλές θα δίνατε για τη φροντίδα της ψυχικής υγείας στους ανθρώπους που έχασαν την εργασία τους;
Το πρώτο και κυριότερο που πρέπει να γίνει, σε ένα άτομο που έχασε την εργασία του, είναι πως το ίδιο πρέπει να αναγνωρίσει τα συναισθήματα που του προκλήθηκαν, καθώς και την νέα καθημερινότητα του. Αφού τα αναγνωρίσει, καλό θα ήταν να τα επεξεργαστεί και να τα εξωτερικεύσει. Έχει την δυνατότητα, ύστερα από αυτά, να τα μοιραστεί με ένα αγαπημένο του πρόσωπο και να εκδηλώσει τους φόβους και την ανησυχία του.
Είναι σημαντικό να αποδεχτεί τον εαυτό του, τα δυνατά και αδύναμα χαρακτηριστικά του, τα λάθη του και να συνειδητοποιήσει πως υπάρχουν νέες προκλήσεις. Η ζωή έχει συνεχόμενες αλλαγές και το άτομο πρέπει να αποδειχθεί ικανό να προσαρμοστεί σε αυτές. Η αλλαγή που πρέπει να επιτύχει, αφορά και μια προσωπική ανάπτυξη. Ακόμη, η ανίχνευση και ο εντοπισμός νέων στρατηγικών αντιμετώπισης της οικονομικής δυσχέρειας και της αβεβαιότητας της επιστροφής στις παλαιότερες συνθήκες εργασίας, θα βοηθούσε ιδιαίτερα το άτομο. Μπορεί να οργανώσει ένα πλάνο με εναλλακτικές λύσεις και να θέσει κάποιους βραχυπρόθεσμους στόχους, που αφορούν τον εργασιακό του τομέα. Υπάρχουν ενδείξεις, πως η φύση αυτής της απώλειας εργασίας, εξαιτίας μιας πανδημίας, είναι συλλογική. Αυτό συμβάλει στη δημιουργία μιας αίσθησης ασφάλειας. Το άτομο πρέπει να σκεφτεί ότι δεν συμβαίνει μόνο σε αυτόν και δεν ευθύνεται για αυτήν την κατάσταση.
Επίσης το άτομο θα πρέπει, να μην ξεχνά να φροντίζει τον εαυτό του και ψυχικά και σωματικά, δίνοντας βάση στην σωστή διατροφή, στην άσκηση και στον ποιοτικό ύπνο. Να μην απομονωθεί από τον οικογενειακό και κοινωνικό του κύκλο, αλλά να μένει συνδεδεμένος μαζί τους, να επικοινωνεί για όλα τα θέματα που τον απασχολούν και να μοιράζεται τα συναισθήματα του. Δεν πρέπει να κάνει κανενός είδους κατάχρηση, γιατί δεν θα τον βοηθήσει ή χαλαρώσει ψυχικά, παρά θα φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Τέλος, αν το χρειάζεται, έχει την δυνατότητα να απευθυνθεί σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας για να κατανοήσει καλύτερα τα συναισθήματα του και να μπορέσει να τα διαχειριστεί.
Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στην εποχή Covid-19;
Στην εποχή του Covid-19, όπου τα άτομα βιώνουν έντονο στρες, και αρνητικά γεγονότα όπως ο χωρισμός, η απώλεια της εργασίας, ή η απώλεια αγαπημένων προσώπων, ο ρόλος της ψυχοθεραπείας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Η ψυχοθεραπεία συμβάλει στην ψυχική ανθεκτικότητα των ατόμων. Η ευρωστία του εγώ και η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η διαδικασία, η ικανότητα ή το αποτέλεσμα της επιτυχούς προσαρμογής παρά την ύπαρξη δύσκολων ή απειλητικών συνθηκών. Η ψυχοθεραπεία βοηθά το άτομο να κατανοήσει τις αντιλήψεις που έχει για τον ίδιο του τον εαυτό. Ένα καλό επίπεδο αυτογνωσίας, η αυξημένη αυτοεκτίμηση, ο αυτοσεβασμός, και η πίστη στην προσωπική αξία προστατεύουν αποτελεσματικά τα άτομα από τις αρνητικές επιπτώσεις δύσκολών συνθηκών όπως είναι η ανεργία, η ψυχική ασθένεια, και οι απώλειες κάθε είδους. Επίσης μέσω της ψυχοθεραπείας, ενθαρρύνεται η πίστη των ατόμων σχετικά με την δυνατότητα τους να ελέγχουν τα ίδια τις συνθήκες της ζωής τους, δηλαδή ενισχύονται οι αντιλήψεις για την αυτοαποτελεσματικότητα τους.
Το άτομο καταφέρνει να επεξεργαστεί τόσο γνωστικά όσο και συναισθηματικά μια τραυματική εμπειρία, την κατανοεί, την αποδέχεται και έπειτα προχωρά σε μια μετατραυματική ανάπτυξη. Επίσης το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματα που προκύπτουν από μια αντιξοότητα, να τροποποιεί τα αρνητικά συναισθήματα και να ενισχύει τα θετικά. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί βασικό παράγοντα ψυχικής επούλωσης και βελτίωσης της λειτουργικότητας και του ευ ζειν των ατόμων. Λειτουργεί ως διαδικασία σύνδεσης και δόμησης μέσα από την οποία το άτομο μπορεί να ανασυνταχθεί και να αναπτύξει την ψυχική του ανθεκτικότητα. Με λίγα λόγια ο άνθρωπος πρέπει να συνειδητοποιήσει, πως δεν μπορεί να ελέγχει ότι προκύπτει στην καθημερινότητα του. Αν το αναγνωρίσει αυτό και το αποδεχτεί, θα καταφέρει να διατηρήσει την ψυχική του ισορροπία και θα φαντάζει έτοιμος να αμυνθεί σε κάθε δυσμενή συνθήκη της ζωής του.
